Günümüzün Önemli Çevresel Sorunu: Kuraklık ve Çölleşme

Kuraklık ve çölleşme, dünyada 169 ülkeyi, yaklaşık 1,5 milyar insanı etkilemektedir. Yeryüzündeki karaların % 30’u çölleşme tehlikesi altındadır. Asya, Afrika ve Kuzey Amerika’yı ciddi şekilde tehdit etmektedir. Avrupa’da ise beş ülkenin çölleşme problemi bulunmaktadır.

İklim değişiklikleri ve insan faaliyetlerinin neden olduğu çeşitli faktörler sonucunda çölleşme meydana gelmektedir. Çölleşme var olan çöllerin genişlemesini değil, yeni çölün oluşumunu ifade eder. Birleşmiş Milletler’in 1994 yılında aldığı kararla 17 Haziran Dünya Çölleşmeyle Mücadele Günü olarak kabul edilmiştir.

Çölleşme, dünya gündemine 1960’lı yıllarda Sahel Bölgesi’nde yaşanan kuraklık olayı ile girmiştir. 1968-1974 yılları arasında yaklaşık 20.000 insan ve milyonlarca hayvan ölmüş, bitki örtüsü yok olmuş, çoğu insan yerlerini terk ederek güneydeki kentlere göç etmek zorunda kalmıştır. 1973 yılında Batı Afrika’da çölleşme tehlikesi altında olan ülkelere yardım amacıyla yerel örgütlenmeler oluşturulmuştur. 

Kuraklık ve çölleşmeden etkilenen ülkeler için çölleşmenin küresel bir sorun olarak tanımlanması 1977 yılında Nairobi’de düzenlenen Birleşmiş Milletler Çölleşme Konferansına dayanmaktadır. Çölleşmeyle Mücadele Eylem Planı’nın temelleri bu toplantıda atılmıştır. Çölleşme riski altındaki bölgelerde insanların yaşam kalitesini iyileştirmek ve toprağın üretkenliğini artırmak bu eylem planının temel araçlarındandır.

1992 yılına gelindiğinde ise Rio de Janeiro’da Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı düzenlenmiştir. Toplantıda çölleşme ve kuraklıkla mücadele eden ülkelerin sorunlarına yasal bir çerçeve sağlanmıştır. 195 ülke ve AB sözleşmeye taraf olmuştur.

Türkiye’de Kuraklık ve Çölleşme

Türkiye, Birleşmiş Milletler ‘in Çölleşme ile Mücadele sözleşmesini 1994 yılında imzalayıp, 1998 yılında onaylamıştır. Ulusal eylem planı hazırlanmış, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü(ÇEM) kurulmuştur. ÇEM ve TÜBİTAK-BİLGEM tarafından hazırlanan Türkiye Çölleşme Risk Haritası’na göre, Türkiye’de arazilerin yüzde 47’si çölleşme riski altında bulunuyor.

• 

Konya-Karapınar, Iğdır-Aralık ve Urfa-Ceylanpınar çölleşme tehlikesi altındaki bölgelerdir. Tuz Gölü havzası, Ereğli-Karaman bölgesi, Urfa-Ceylanpınar-Mardin-Batman hattı, Eskişehir çevresi ise orta ve yüksek risk grubunu oluşturmaktadır. Birleşmiş Milletler, Türkiye’nin durumunu ‘hassas’ olarak değerlendirmektedir.

Türkiye, erozyon ve çölleşme ile en fazla mücadele eden dünyadaki 5 ülkeden biridir. İç Anadolu Bölgesi çölleşme açısından aşırı/çok hassas bölge olarak kabul edilmektedir.

Karapınar Kumulları

Karapınar, Konya ilinin bir ilçesidir. Karapınar, 1960 yılından beri çölleşme riski altında olan bir bölgedir. Bu yıllarda şiddetli rüzgârların sebep olduğu kum fırtınaları insanları göç tehlikesiyle karşı karşıya bırakmıştır. Kum fırtınalarından zarar gören 43.000 dekarlık tarım arazileri olmuş, aynı zamanda bölgede solunum yolu rahatsızlıklarının yaygınlaşmasına neden olmuştur.

Bölgede inceleme ve araştırmalar yapılarak ağaçlandırma çalışmalarına 1962 yılında başlanmıştır. Çalışmalar 1972 yılında bitirilmiş, kumul ilerlemesi durdurulmuştur. Ağaçlandırma çalışması yapılırken bölgenin iklimine uygun bitkiler seçilmiş; kara servi, akçaağaç, karaağaç, karaçam, sedir, salkım söğüt, kuş iğdesi, yabani badem, akasya, iğde, dişbudak kullanılmıştır. Toprak su bölge müdürlüğü 16.000 hektar, Türk Silahlı Kuvvetleri ise kendisine devredilen 3.000 hektarlık alanın kumul önleme çalışmalarıyla ilgilenmiştir.

Karapınar, Türkiye’de yıllık yağış miktarının en az olduğu bölgedir. Karapınar yöresinde eski gölün kalıntıları bulunmaktadır. Gölün kurumasıyla birlikte tabandaki kumullar zaman içerisinde yüzeye çıkmıştır.

Karapınar’ın iklimi oldukça sıcak ve kuraktır. Yıllık ortalama sıcaklık 11-12 ^o C civarında, yıllık yağış 260-280 mm’dir. Kurak iklim nedeniyle bitki örtüsünü zayıf bozkır arazileri oluşturmuştur. Bölgede küçükbaş hayvancılık yapılması nedeniyle aşırı otlatmayla birlikte meralar tahrip edilmiştir. Ayrıca yöre halkının toprağı tutan geven, tapir, sığırkuyruğu gibi bitkileri yakacak olarak kullanması meraların bozulmasına neden olmuştur.

Yararlanılan Kaynaklar

1. Arık, P. K.-P. (2018). Planlama, Yapı ve Çevre İçin Jeoloji. Ankara: Nobel.
2. bianet. (2020, Haziran 17). Eylül 8, 2020 tarihinde http://bianet.org/bianet/ekoloji/225847-collesme-10-yil-icinde-50-milyon-insani-goce-zorlayabilir adresinden alındı
3. Boyraz, C. C. (2008). İklim Değişikliği ve Çölleşme veya Toprak/ Arazi Bozulumunun Türkiye’deki Boyutları ve Çölleşme İle Mücadele. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 175.
4. Güneş, F. (2011/1). Çölleşme, Toplumsal-Ekonomik Boyut ve Sürdürülebilir Geçim Paradoksu:Konya-Karapınar Örneği. Çalışma ve Toplum, 23.
5. TÜRKEŞ, M. (2012). KURAKLIK, ÇÖLLEŞME VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞME İLE SAVAŞIM SÖZLEŞMESİ’NİN AYRINTILI BİR. MARMARA AVRUPA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, 16-19.
6. TÜRKEŞ, M. (2012). Türkiye’de Gözlenen ve Öngörülen İklim Değişikliği, Kuraklık ve Çölleşme. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 8-10.
7. Wikipedi. (2020, Nisan 15). Eylül 3, 2020 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C3%B6lle%C5%9Fme adresinden alındı
8. Wikipedi. (2020, Nisan 19). Eylül 3, 2020 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Karap%C4%B1nar_kumullar%C4%B1 adresinden alındı

Bu yazı da ilginizi çekebilir:  Doğa İçin Peyzaj Sanatı: Plastik Atık Tutucu Projesi

Görsel Kaynakları:

1. Eylül 8, 2020 tarihinde http://natureinyourhand.blogspot.com/2011/09/10-driest-places-in-world.html adresinden alındı
2. Eylül 8, 2020 tarihinde https://wikimapia.org/30368069/tr/Karap%C4%B1nar-%C3%87%C3%B6l%C3%BC adresinden alındı
3. Eylül 12, 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiyenin-collesme-risk-haritasi-cikarildi/484297 adresinden alındı
4. Eylül 16, 2020 tarihinde https://www.africanews.com/2017/03/17/depth-of-the-worst-drought-since-1945-peaking-in-parts-of-africa/ adresinden alındı