Beyoğlu’nun Simgesi Galata Kulesi, Hikayesi ve Tarihi

Galata Kulesi, İstanbul Avrupa Yakası’nda bulunur. Beyoğlu’nun en tanınan semtlerinden biri olan Galata’da 670 yıldan beri varlığını sürdürmektedir. Galata Kulesi, dünyanın en eski kulelerinden biridir.

Galata Semtine Kısa Bir Bakış

Galata, Bizans’ın İstanbul’da hüküm sürdüğü devirlerde on dört bölgeden birisinin adıydı. Semtin adı olan Galata’nın nereden geldiğiyle ilgili çeşitli söylentiler vardır. Kimilerine göre çevresinde bulunan ahırlardan dolayı “süt” anlamına gelen galaktus veya İtalyanca’ da “merdivenli yol” anlamına gelen calatadan geldiği öne sürülmekle birlikte kelimenin kökeni kesin olarak bilinmemektedir. 

• 

12 . yüzyıl Galata’nın en öne çıktığı dönemdir. Buraya yerleşen Cenovalılar Galata’yı önemli bir konuma getirmiştir. Bölge bir ara Venediklilerin eline geçmiştir. Cenovalılar, 13. Yüzyılda Galata’yı Venediklilerin elinden geri almışlardır. II. Mehmed İstanbul’u fethettiği vakit ikili oynayan Cenovalıların kendi kendilerini yönetmesine izin vermiştir. Yine de eski İstanbul surları içindeki Latin kiliselerini de o bölgeye yerleştirerek sur içinde Batı’yı temsil ettirmemeye çalışır. Bölgeye daha sonraları Müslüman halk da yerleştirilir.

Fetihten 23 yıl sonra tam olarak 1476 yılında, Galata’da 535 Müslüman, 592 Rum, 332 Frenk, 62 Ermeni ailenin evi olduğu kayıtlarda geçmektedir. Galata çeşitli mezheplere, tekkelere, dinsel ayrımlara bağlı Müslüman; Rum Ortodoks, Ermeni, Süryani, Yahudi, Arap, Çingene, Sırp, Arnavut, Ulah, Cenovalı, Venedikli, Fransız, Levanten… vb. farklı topluluklara kucak açmıştır. Bu topluluklar birlikte dostça geçinmişlerdir.

Galata, günümüzde 19. yüzyıl mimari dokusunun en iyi korunduğu semtlerden biridir. Galata’daki Hristiyan nüfus İstanbul’un diğer semtlerine göre biraz daha fazladır. Tophane ve Azapkapı mahalleleri ise Müslüman halk tarafından daha çok tercih edilmiştir. 19. yüzyılda Hristiyanların zenginleşmesiyle birlikte mimari yönden semtte bazı değişiklikler meydana gelerek ahşap konutların yerini kagir binalar almaya başlar.

Galata Kulesi Hikayesi ve Tarihi

İstanbul’un en önemli şahitlerinden olan Galata Kulesi, uzun yaşamı nedeniyle birçok farklı dil, din ve ırkta millete şahitlik etmiştir. Bizans ve Osmanlı’nın en görkemli yıllarından günümüze tarihin bizzat şahitidir. Dolayısıyla halk tarafından dilden dile birçok Galata Kulesi Hikayesi taşınmıştır. Bunların bazıları efsane olmasıyla birlikte bazıları ise gerçek olduğu düşünülmektedir. Galata Kulesi efsanelerinden en ünlüsü şüphesiz Hezarfen Ahmet Çelebi’nin kanat takıp Galata Kulesi üzerinden uçmasıdır.

Galata Kulesi Ne Zaman Yapıldı?

Galata Kulesi ya da diğer bir adıyla Christea Turris (İsa Kulesi)’in tarihi M.S. 507-508 yıllarına kadar dayanmaktadır. Bizans kralı Justinianos tarafından yaptırılmıştır. Fener kulesi olarak kullanılmış, 1204 yılında meydana gelen IV. Haçlı Seferiyle tahribata uğramıştır. 1348 yılına gelindiğinde Cenevizliler tarafından Galata surlarına ek olarak tekrar inşa edilmiştir. Cenevizliler, 14. yüzyılın ikinci yarısı ile 15. yüzyılın ilk yarısı içinde kulenin etrafındaki savunma sistemlerini devamlı geliştirmişlerdir. Bu amaçla surların etrafını hendeklerle kazmışlardır. Bu hendeklerin olduğu bölgeler, bugünkü isimleriyle ‘Büyük Hendek Sokağı’ ve ‘Küçük Hendek Sokağı’dır.

İstanbul’un Fethi Ve Sonrası

Galata kulesi, 1445-1446 Beldassare Maruffo tarafından yükseltilmiştir. Mumhane veya Kireç Kapısı’nda bulunan mermer tabelada Cenova valisi Maruffo’ ya minnettarlık ifadeleri yer alır. Kulenin 7.5 metrelik bir bölümünün Fatih Sultan Mehmed tarafından yıktırılıp eski durumuna getirildiği, yıkım ve onarım işlerinin Zağanos Paşa gözetiminde yapıldığı rivayet edilmektedir. Fakat gerçekte böyle bir olayın olmadığı, Cenevizlilerden kalma kulenin aynı şekilde muhafaza edildiği de söylenmektedir. 

Kule, 1509 yılında ‘Küçük Kıyamet’ olarak isimlendirilen depremde zarar görmüş, bu zararın ardından 1510 yılında mimar Murad bin Hayreddin tarafından onarılmıştır. Osmanlı Devri boyunca yangın kulesi ve zindan olmak üzere farklı amaçlarda kullanılmıştır. Kanuni devrinde Kasımpaşa tersanesinde çalıştırılan Hristiyan esirlerin barındığı bir zindan olmuş, ardından tersanenin ambarı olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1577 yılında ise III. Murad’ın fermanıyla kulenin rasathane olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Rasathanenin kurucusu ise Osmanlı’nın ünlü astronom ve matematikçilerinden Takiyüddin bin Maruf-i’dir. Ancak bu kuruluş 1579 yılında kapatılmıştır. 

Galata Kulesi, 1717’den itibaren yangın gözetleme kulesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bunun yanında yangının olduğunu haber vermek için İcadiye tepesine gündüzleri kırmızı bir bayrak, geceleri kırmızı bir fener asılmaktaydı.

1794 yılının bir cumartesi gecesi kule kapısının dışındaki fırında yangın çıkmıştır. Fırın talaşından çıkan ateş, kulenin saçağını sarmış; kulenin külahı yanmış, duvarları tamamen zarar görmüştür. Padişah lll. Selim kulenin katlarını ve külahını yeniletmiştir. Duvarlar daha dayanıklı olacak şekilde tekrar örülmüş, üstteki esas katın dört tarafına dışarı taşan camlı çıkmalar yapılmıştır. Kulenin iç mekân kısmında ise odalar, sofalar ve divanhane inşa edilmiştir. 

• 

• 

Galata Kulesi’nin III. Selim döneminde aldığı yeni görünüm, o dönemin ressamlarından A.L. Castellan, Graf von Stackelberg, I. Melling’in çizimlerinde detaylı bir şekilde resmedilmiştir. Bu dönemde İstanbul’u ziyarete gelen yabancı seyyah ve ressamlar, şehri uzaktan seyretmek ve manzarayı çizime aktarmak için kulenin tepesindeki köşke çıkarlardı. O yıllarda burada bir kahvehane bulunuyordu.

Galatasaray ile beraber tamir edilen kule II. Mahmud döneminde tekrar yanmıştır. Yangın olayı 2-3 Ağustos 1831 yılında meydana gelmiştir. II. Mahmud kulenin daha farklı bir biçimde tamir edilmesini ister ve kulenin üstüne iki kat daha çıkılır. Böylelikle külah biçimindeki ünlü dam örtüsüyle kulenin tepesi kapatılmış olur.

Önceki tamirde yapılmış olan dört çıkmalı cihannüma yerine yuvarlak kemerli pencerelerle aydınlanan büyük bir sofa inşa edilir. Bu katın üstündeki daha ufak çaptaki pencerelerle kaplı kata demir parmaklıkla çevrili bir balkon yapılır. Çalışmalar sırasında II. Mahmud burayı ziyaret eder ve uygun bir saatin yerleştirilmesini ister. Külah üzerine açılmış dört adet pencere ile kulenin çatı katı aydınlanır.

Galata Kulesi, azınlıklar ve Levantenler tarafından yönetilen Şehremaneti VI. Belediye Dairesi’nin “imar” adı altında yaptığı çalışmalarla büyük ölçüde zarar görmüştür. Çevresindeki avlu, sur duvarları olmak üzere çoğu önemli yapıyı kaybetmiş, kulenin çevresinde bulunan büyük Türk mezarlığı, Levanten evlerine yer açmak için servi ağaçları yok edilmiştir. Eski fotoğraf ve gravürlerde gördüğümüz ahşap evler yıktırılmış, yerlerine ise kagir binalar dikilmiştir.

1875 yılında meydana gelen fırtına sonucunda kulenin külahı sökülmüştür. Üst bölüme yeniden biçim verilmiş, pencereli en üst katın üzerine külah koymaktan vazgeçilip poligon biçiminde iki ahşap oda yapılmış, ortaya da uzun bir bayrak direği dikilmiştir. Böylece kule 92 yıl boyunca külahsız kalmıştır.

• 

• 

• 

Kule, 1960’lı yılların ikinci yarısına kadar külahsız kalmıştır. Ardından 1959-1960 yılının kışında kirişlerin çürüyerek çökmesi üzerine; kulenin ciddi bir tamirden geçirilmesi düşünülüp belediye başkanı Haşini İşcan’ın girişimleriyle 1964’te çalışmalara başlanmıştır. 1833-1876 yılları arasındaki şekline göre tekrar yapılması kararlaştırılmıştır. Fakat yeni külah eskisine göre daha az sivridir. Kulenin içindeki asansörde bu yıllarda yerleştirilmiştir. 1964’ten 1967 yılına kadar olan yenileme çalışmaları Yüksek mimar Köksal Anadol tarafından yürütülmüştür. Yenileme çalışmaları bittikten sonra kulenin en üst katında bir lokanta açılmıştır. Kulenin açılışı 28 Eylül 1967 tarihinde yapılmıştır.

Kulenin bakımının aksatıldığı hiçbir dönem bulunmamaktadır. Kulenin son restorasyon çalışmaları 2020 yılında gerçekleştirilmiştir. Kültür Bakanı Mehmet Ersoy’un sözlerine göre yapılan bu restorasyondan sonra kulenin içinde bulunan restoran kaldırılacak, yeme-içme hizmeti verilmeyecek.

Galata Kulesi Efsanesi

Evliya Çelebi’ nin Seyahatname’sine göre IV. Murad döneminde Hezarfen Ahmed Çelebi’nin kanat takıp, Galata Kulesi’nden Üsküdar Doğancılar’a uçtuğundan bahsedilmektedir. Fakat İlber Ortaylı, Halil İnalcık gibi pek çok tarihçiye göre bu olay tamamıyla efsaneden ibarettir. Bu hikaye Seyahatname’den başka hiçbir kaynakta geçmemiş, hiçbir kaynak tarafından doğrulanmamıştır.

Galata Kulesi Hakkında Bilgiler

• Yerden çatısının ucuna kadar olan yüksekliği 69.90 metredir. Zeminden ikinci kat hizasında (13,20 m.) ve üçüncü kat hizasında (17,17 m.) gövdeyi saran tuğladan iki kuşak bu tamirin işaretleri görülebilmektedir. Beşinci katın pencerelerinin tuğladan sivri kemerleri top namlularının yerleştirildiği yuvaların bulunması da bu kısımların Türk inşası olduğunun bir göstergesidir. Kulenin iki veya üçüncü katına kadar olan alt kısmı Ceneviz, üçüncü kattan yukarı kısmının ise Osmanlı-Türk yapımı olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
• Duvar kalınlığı 3.75 metre, iç çapı 8.95 metre dış çapı da 16.45 metredir.
• Yapılan statik hesaplamalara göre ağırlığı yaklaşık 10.000 tondur. Strüktürel olarak sağlamdır. Gövdenin inşasında ise işlenmemiş moloz taşı kullanılmıştır. 
• Kuleye güney cephesinden dar bir kapı ile girilmektedir. Bu kapıya, 10 basamaklı bir merdiven ile çıkılır. İçeride beş sahanlıklı ve 146 basamaklı bir merdiven bulunmaktadır.
• Kule, yüksek giriş katından sonra dokuz katlıdır. Külah çatının altındaki katı çevreleyen manzara seyir balkonu bulunmaktadır.

Ayrıca Galata Kulesi ve çevresinin eski fotoğraflarının bulunduğu arşive buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynakça

1. Habertürk.com.tr. (2020, Kasım 7). Ocak 6, 2020 tarihinde Haberturk: https://www.haberturk.com/galata-kulesi-restorasyonu-tamamladi-2826573 alındı
2. Eyice, S. (1996). GALATA KULESİ. TDV İslâm Ansiklopedisi’, 313-316.
3. galatakulesi.com.tr. (2018). galatakulesi.com.tr /Hakkımızda. Mayıs 20, 2020 tarihinde galatakulesi.com.tr /Hakkımızda: http://www.galatakulesi.com.tr/hakkimizda/ adresinden alındı
4. Konyalı, İ. H. (1951). Galata Kulesi’nin Meraklı Hikayesi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 12-13.
5. Ortaylı, İ. (1996). GALATA. TDV İslam Ansiklopedisi, 313-317.
6. Ortaylı, İ. (2000). A Stranger İn İstanbul. Sky Life İstanbul, 31.
7. Pekin, F. (1993). GALATA. Sky Life, 28-30.
8. Sakaoğlu, N. (Temmuz,2002). GEÇMİŞ ZAMAN OLUR Kİ/ Galata Kulesi. Sky Life, 176.
9. Salik, R. (2018, Temmuz 24). Milliyet. Ocak 6, 2021 tarihinde Molatik: https://www.milliyet.com.tr/galata-kulesi-nin-gizemli-hikayesi–bu-kule-neden-burada–molatik-8798/ adresinden alındı
10. Sultan, S. (2020, Mayıs 18). KARAR. Mayıs 23, 2020 tarihinde Karar.com: https://www.karar.com/tarih-galata-kulesi-vakif-mali-degil-diyor-1563891 adresinden alındı
11. Şehsuvaroğlu, H. (1955). Galata Kulesi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 7.
12. Tan, T. (1937). Galata Kulesi. İstanbul’un Taşları.
13. Tutel, E. (2003). İstanbul’da Eski Bir Tarih:Galata Kulesi. Bütün Dünya, 91.
14. Wikipedia. (2021, Ocak 6). Wikipedia. Ocak 6, 2021 tarihinde Wikipedia: https://tr.wikipedia.org/wiki/Hez%C3%A2rfen_Ahmed_%C3%87elebi adresinden alındı
15. Wikipedia. Mayıs 20, 2020 tarihinde Wikipedia: https://tr.wikipedia.org/wiki/Galata_Kulesi adresinden alındı
16. Yeni Sabah. Galata Ve Galata Kulesi. Tarihte Yurdumuzun Mücevherleri.

Görsel Kaynakçası

1. https://www.dailysabah.com/turkey/istanbul/galata-tower-to-be-converted-into-museum
2. https://twitter.com/oart7218/status/1039614391937847296
3. https://www.istanbulium.net/2015/02/ayn-acidan-istanbul-galata-kulesi.html
4. https://bisorubicevap.com/tarih/hezarfen-ahmed-celebi-uctu-mu