Hızlı Git
Hiç düşündük mü acaba çocuk oyun alanları çocuklar üzerinde nasıl bir etkiye sahiptir, yararları nelerdir, yanlış bir tasarım çocuklar için ne gibi sorunlar teşkil eder? Dünyada birçok yerde erişilebilir parklar tasarlanıyor. Peki biz ülkemizde çocuk oyun alanlarının tasarımını ne kadar önemsiyoruz ya da tasarladığımız çocuk oyun alanları tüm çocuklar için erişilebilir mi? Hadi gelin erişilebilir parklar kavramını ve örneklerini beraber inceleyelim.
Çocuk Oyun Alanlarının Çocuklar Üzerindeki Etkileri
Çocuk oyun alanları, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimlerini destekleyen mekânlardır. Bu alanlarda her yaştan ve her gruptan çocuk sosyalleşerek kendi yeteneklerini keşfeder, bedenini tanır ve çocuk benlik gelişini sağlar. Oyun alanları çocuğun dikkatinin toparlanarak karar verme yeteneğini, bedeni ile aklının uyum içerisinde çalışmasına büyük katkı sağlar. Çocuk kendi yaşıtları ile oynarken yardımlaşmayı, paylaşmayı ve sorumluluk sahibi olma bilincini kazanır. Erişilebilir parklarda çocuklara sosyal konum ve statü farklılığı açısından bir engel yaratmadan eşit şartlarda oyun olanakları sağlanmaktadır.
Çocuk Oyun Alanlarının Fiziksel Engelli Çocuklar Üzerindeki Etkileri
Engelli çocukların da içerisinde yaşadığı çevrenin fiziksel yapısı oldukça önemlidir. Engeli ne olursa olsun aslında çocukların temel ihtiyaçları aynıdır. Ancak engelli çocuklar için onlara uygun fiziksel ortamlar tasarlamıyoruz onları maalesef hep göz ardı ediyoruz. Günümüzde birçok yerde çocuk engelinden dolayı oyun haklarını kullanamıyor, sadece aileleri ile vakit geçirmek zorunda kalıyorlar. Çocukların bu alanları kullanamama nedenleri engellerinden dolayı değil, oyun alanlarının kendilerine uygun tasarlanmamasından kaynaklanıyor. Bu nedenle engelli ve engelsiz çocukların oyun alanlarını sınırlandırmadan bütüncül tasarımlar yaparak doğal ortamlar oluşturulmalıdır. Fiziksel engelli çocukların rahatlıkla kullanabileceği çocuk oyun alanları tasarlarken sadece engelliler için değil tüm çocuklara yönelik mekânlar (erişilebilir parklar) oluşturma yaklaşımını benimsenmeliyiz. Yani çocuklara sağlıklı ortamlar oluşturarak “herkes için tasarım” ilkesini benimsenmelidir.
‘Herkes için tasarım’ ilkesi nasıl uygulanır?
Tabi ki doğa ile uyumlu çocuk oyun alanları tasarlayarak. Peki doğa ile uyumlu çocuk oyun alanları nasıl tasarlanır? Cevabı çok basit ‘doğadan ilham alarak‘.. Mesela kent içerisinde doğal malzemeler kullanılarak engelli çocukların da bulunduğu çocuk oyun alanları yapılabilir. Çünkü doğal alanların çocuklar üzerinde sakinleştirici etkisi vardır.
Erişilebilir Parklar
Çocuk oyun alanı, güvenlik, eğlence, öğrenme, keşif, paylaşım, ortak katılım gibi unsurları içermeli ve engelli çocukların, diğer çocuklarla farklılığını en aza indirgeyecek şekilde tasarım yapılmalı, çocuklar arasındaki farklılıklar fiziksel çözümler ile vurgulanmalıdır. Bunun için yapısal tasarım (oyun ekipmanları, rampalar, basamaklar, belirli ölçülerde ve standartlarda oyun aletleri) ve bitkisel tasarım ile özellikle kent parklarında ve oyun alanlarında engelli ve engelsiz her çocuğun bir arada oynayabilecekleri alanlar (evrensel tasarım ilkeleri ile) tasarlanmalı ve bütün çocukların katıldığı oyun alanları küçük değişikliklerle engelli çocuklar için de kullanılabilir hale getirilmelidir. Çünkü çocuklar arasındaki sosyal etkileşim çok önemlidir. Doğal elamanlarla tasarlanmış oyun alanları fiziksel engelli çocukların aktif veya hiç değilse pasifte olsa oyunlara katılımlarını sağlayabilir. Diğer çocuklar ile birlikte yaratıcı, katılımcı ve yönlendirici oyunlar oynama şansı bulan çocukların bilişsel ve sosyal açıdan gelişimlerine de büyük katkı sağlar.
İzole edilmiş olarak yalnızca engelli çocuklar için ayrılmış bir park ya da çocuk oyun alanı, çağdaş bir kent göstergesi değildir.
Bunların yanı sıra çocuklar için hem okul bahçelerinde hem de oyun alanlarında bitki yetiştiriciliği ve evcil hayvanları besleyebilecekleri mekânlar tasarlanabilir. Bu etkinlik alanları çocuklara sorumluluk bilincini de kazandırır.
Bitkisel elamanlar çocuk oyun alanlarında hem fonksiyonel hem de estetik açıdan etkilidirler. Fonksiyonel olarak gürültüyü ve görüntü kirliliğini engelleyerek çocuklara mahremiyet sağlarken, estetik açıdan da güzel görüntüsüyle çocukların ilgisini çekerler. Bitkisel tasarım yaparken çocukların görme, duyma, dokunma ve koklama gibi duyularını dikkate alarak yapmalıyız.
• Görme duyusu için; kırmızı, turuncu, sarı ve iri çiçekli bitkiler mavi ve pembe çiçeklilere göre daha çabuk algılandığı için tercih edilebilir.
• Duyma için; çim, bambu ve Titrek kavak gibi rüzgar hareketi ile ses çıkaran bitkiler ile çeşme, havuz ve dere gibi ses çıkaran tasarım elemanları kullanılabilir.
• Dokunma için; etli yapraklı (Sedum gibi) ya da dokulu yaprak, gövde özelliklerine sahip bitkisel elemanlar ile, kum, çakıl , ahşap gibi malzemeler kullanılmalıdır. Özellikle kent parklarında yürüme parkuru, görme engelliler için döşemede yapılan doku farklılıkları ile sınırlar, dönüş alanları tanımlanmalıdır.
• Koklama duyusu için; çeşitli tek yıllık ya da çok yıllık çiçek ya da yaprak özellikleri nedeni ile aromatik yapıdaki (Lavanta, Yasemin gibi) kokulu bitkilere yer verilebilir.
Çocuk oyun alanlarında yapay malzemeler yerine engelli çocukların erişebileceği doğal tepecikler ve doğal çukurlar düzenlenebilir. Çukurlar ve tepeler ile kot farkları oluşturarak fiziksel engelli çocukların diğer nesnelere erişimleri daha kolay sağlanır. Bu şekilde tasarlanmış çocuk oyunları doğal eğimlerle alana çok fazla müdahale gerektirmeden farklı formlarda düzenlenebilir. Farklı arazi formlarında ve kotlardaki topografik değişimler engelli çocuklara hareket olanağı ve her yeri görme fırsatı sağlar. Kot farkları ile tekerlekli sandalyeli çocuklar diğer çocuklarla birlikte saklambaç vb. Oyunlar oynayarak yönlenme algılama becerilerini geliştirebilirler.
Suyun insanlar üzerinde psikolojik açıdan sakinleştirici ve dinlendirici etkisi oldukça yüksektir. Çocuklar üzerinde ise suyun rahatlatıcı etkisinin yanı sıra duygusal ve motor yeteneklerini geliştirici etkisi de bulunmaktadır. Su ve kum elemanları birlikte kullanılarak engelli çocukların yaratıcı zekâlarını geliştirir ve sosyal açıdan diğer çocuklarla etkileşim sağlayarak sosyalleşirler. Su ile ilişkilendirilmiş oyunlar, göletler, yapay havuzlar ve renkli su oyunlar ile çocukları eğlendirici ortamlar sağlanabilir. Çocuklar suyun üzerindeki nesneleri izleyerek, suya taş atarak veya doğal oluşumlardaki ekolojik yapıyı inceleyerek vakit geçirirler. Bir su havuzunun derinliği oyuncak botlar ile oynamak için gerekli olan su miktarına göre (ortalama 30- 40cm) olmalıdır. (Pouya vd., 2016).
Dünya’dan Erişilebilir Park Örnekleri
1. Braithwaite Parkı:
Batı Avustralya’da bulunan Braithwaite Parkı haftasonu çocuklara doğal unsurlarla tırmanma, koşma, keşfetme gibi pek çok doğal oyun imkanı sağlar.
Oyun alanı Braithwaite Park’ın kuzey ucunda yer almaktadır. Etraftaki parkta geniş açık çim alanlar ve çocukların tırmanışa geçtiği dev ağaçlara yer verilmiş. Ayrıca her yaştan ve her özellikten çocuğun ilgisini çekebilecek höyükler tepecikler, tüneller, kaydıraklar, su oyunları ve devasa salıncaklara yer verilmiştir. Ve doğa ile uyum sağlayabilmesi için ahşap kullanımına ağırlık verilmiştir.
2. Clemyjontri Parkı:
G. E. Fielder & Associates tarafından tasarlanan ve ABD’nin Virjinya Eyaletinde bulunan Clemyjontri Park dünyada engelli çocukların engelli olmayanlarla yan yana oyun oynayabildikleri sayılı parklardandır. Tüm park tekerlekli sandalyelerin geçişine elverişli rampalarla, kaymayan bir materyalden yapılmış özel tasarımlı yüzeylerle çevrilidir (Anonim 2018a).
Bu park dünyanın her yerinden oyun oynamak için gelen çocukların toplandıkları bir alandır. Rampalar konstrüksiyonlara bağlıdır. Tehlike oluşturabilecek oyun elemanları özel koruma bantları ile tasarlanmıştır. Rampalar sayesinde tekerlekli elemanlar kullanılabilmektedir(bisiklet vs. gibi) (Anonim 2018a).
Kutuplardaki metrik ve İngiliz ölçüleri çocukların boylarını kontrol etmelerini sağlar.
Abaküste 100’e kadar sayılar ve bölgelere göre gruplandırılmış eyaletlerin isimleri yazıyor.
3. Woodbridge Riverside Parkı Ve Oyun Alanı:
Bu erişilebilir park Avustralya’nın Perth kentindedir. Parkın içinden patikalar geçmektedir, bu yüzden çocuk arabası, küçük bisikletleri, scooterları ya da tekerlekli sandalyeleri sürmek kolaydır. Su oyun özelliği, su akışını sağlamak için çocukların her 30 saniyede bir pompa açmasını gerektirir suyun aşağıda küçük dereye akması için bir ekip çalışması oluşturur (Anonim 2018b).
Çok farklı oyun özelliklerine sahip beyaz kum, kırmızı kum ve yumuşak karışımlar vardır. Bazı doğa oyunlarının tadını çıkarmak için çok sayıda kaya, tünel ve tepe de mevcuttur(Anonim 2018b).
Tekerlekli sandalyeler için bir kaç oyun özelliği de vardır, salıncağa ile birlikte bir tekerlekli sandalye yerleştirebilir ve dönebilmek için tekerlek kullanabilir(Anonim 2018b).
Kum, su oyunu, , atlıkarınca, sallanan eğlence roketi, erişilebilir ve kulplu koltuklara sahip çift kablolu uçan tilki, tat bahçesi, salıncaklar, gemi ve sal içeren ekolojik bir macera oyun alanına sahiptir. Ayrıca alan piknik alanları ve park mobilyaları ile çevrilidir.
4. Rio Tinto Naturescape Kings Parkı:
400 hektarlık Rio Tinto Naturescape Kings Parkın yer 60.000 metrekaresi doğal çalılık ve parkurlardan oluşmaktadır. Tesis; kafeler, Ziyaretçi Danışma Merkezi galeriler ve küçük dükkanların yanı sıra bir tane de Botanik Bahçesi’ni içeriyor. (Anonim 2018c).
Rio Tinto Naturescape Kings Park’ın tasarımı, genellikle yerel parklarda bulunan yapısal oyun alanlarından kasıtlı olarak farklıdır. Çocuklara, çamurda oynayabilecekleri, kütüklere tırmanacakları, kuleler inşa edecekleri, suda kürek çekecekleri ve bunlara benzer bir çok faaliyetleri gerçekleştirebilecekleri imkânlar sunuyor. Tekerlekli sandalye erişimine uygun tasarlanan parkurlar da, farklı alanları birbirine bağlayarak çocukların farklı ortamlara uyum sağlamasına yardımcı olur. Çocukların yanı sıra ebeveynlerinde eşsiz doğal deneyimler kazanmalarına yardımcı olur(Anonim 2018c).
Altı hektarlık bir alana yayılan ve doğal çalılıklarla çevrili tesis, iki antenli yürüyüş yolları, kayalıklı banklar, ahşap köprüler, tırmanma halatları, ağaç gizleri, bir kübik bina bölgesi, kıvrımlı yollar içeren bir su birikintisi ve popüler bir dere içerir. Bölgenin üçte ikisi genel halka açıktır ve üçte biri özel bir Eğitim bölgesidir. Her bölüm farklı yaş, kişilik ve yeteneklere sahip çocuklara hitap etmek için tasarlanmış benzersiz deneyimler sunuyor(Anonim 2018c).
Bu parkın içindeki Botanik bahçesinin gelecek için çevresel olarak sürdürülebilir bir topluluk vizyonunu oluşturuyor. Pek çok kentli çocuk doğada keşfetme ve oynama merakını kaçırmaktadır. Ancak çoçuklar Rio Tinto Naturescape Kings Parkında, yapılandırılmamış oyun yoluyla eşsiz bir macera deneyimi yaşayabilirler. Bu alan, çocukların fiziksel faaliyetlerine olumlu yönde katkı sağlarken, hassas doğa ekosistemlerini, çalılıkların ve doğal kaynakların önemini anlamalarına da yardımcı olur. Ayrıca bu proje çocukları doğa ile birleştirmeyi, çocukların Batı Avustralya çevresini, yerel Aborjin kültürünü ve doğa bilimlerini öğrenmelerini amaçlıyor(Anonim 2018c).
5. Takino Hillside Parkı:
Çocukların oyun alanı Takino Hillside Park, Japonya’da bulunan, çocuklara güvenli ve doğal bir ortam hazırlayan büyüleyici bir mekândır. Beş farklı deneyim için tasarlanmıştır. En önemlisi çocukları şehrin kalabalığından uzaklaştırmak ve fırtınalı hayata hazırlamaktır. Doğadan öğreneceğimiz çok şey vardır düşüncesiyle tasarlanmıştır. Karıncalar, örümcekler, kuşlar gibi canlılar ilham kaynağı olmuştur(Anonim 2018d).
Kaynaklar
- Pouya, S., Bayramoğlu, E. ve Demirel, Ö. (2016). Doğa ile Uyumlu Fiziksel Engelli Çocuk Oyun Alanları, Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi Araştırma makalesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Trabzon.
- Anonim.2018a. Web Sitesi: https://www.fairfaxcounty.gov/parks/clemyjontri Erişim Tarihi:11.06.2018
- Anonim.2018b. Web Sitesi: https://www.kids-around-perth.com/woodbridge-riverside-park.html Erişim Tarihi:11.06.2018
- Anonim.2018c. Web Sitesi: http://www.healthyactivebydesign.com.au/case-studies/rio-tinto-naturescape Erişim Tarihi:11.06.2018
- Anonim.2018d. Web Sitesi: http://www.takinopark.com.e.bn.hp.transer.com/ Erişim Tarihi:11.06.2018
