Gülhane Parkı, birçoğumuzun hafızasında Cem Karaca sesiyle yankılanıyor: Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda! Ne sen bunun farkındasın ne de polis farkında. Halbuki Gülhane Parkı hakkında farkında olmadığımız çok tarihi değeri var.
Tarihi Yarımada’nın ilgi odaklarından olan Gülhane Parkı, Osmanlı İmparatorluğu’nun yaklaşık 400 sene idare edildiği Topkapı Sarayı’nın bahçesi ve bazı kaynaklara göre 5. avlusu. Tarihi boyunca birçok olaya ve ilke ev sahipliği yapıyor.
Taa Roma dönemine gidelim: I. Constantin (306-337) dönemine ait olduğu düşünülen Gotlar Sütunu hala parkın Sarayburnu girişinde heybetiyle karşılıyor bizi. Bizans döneminde ise askeri depo ve kışlalar bulunuyor parkta. Çevresinde ise ayazma ve manastırlar bulunduğundan kutsal bir mekan sayılıyor.

Osmanlı dönemine gelindiğinde ise Topkapı Sarayı’nın dış avlusu, korusu olarak karşımıza çıkıyor. 1839’da ise tarihimizin ilk Batılılaşma adımı olan Tanzimat Fermanı bu parkta okunuyor: Gülhane Hatt-ı Şerifi veya Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu. İlerleyen yıllarda Atatürk’ün ilk heykeli bu parka dikiliyor. Latin harflerinin ilk tanıtımı ve hepimizin bildiği o kara tahta fotoğrafı bu parkta çekiliyor. Atatürk’e Başöğretmen ünvanı da bu parkta 24 Kasım 1928’de veriliyor.


İstanbul Bahar ve Çiçek Bayramı
1950 yılında dönemin belediye başkanı Fahrettin Kerim Gökay, Gülhane’yi canlandırmak ve halkın etkin kullanımına sunmak maksadıyla “Bahar ve Çiçek Bayramı” adını verdiği kutlamaları burada başlatmıştır. Yalnızca İstanbul’a özgü kutlanan bu bayram; koruda satış stantlarının kurulması, konser eğlencelerinin olması, lunapark kurulması gibi etkinliklerle başlangıçta 3 gün, ilerleyen yıllarda 90 güne kadar uzayan bayrama, uzun süreli bir festivale ev sahipliği yapmıştır. 1960 Darbe yılı haricinde, 1962’ye kadar her yıl bu bayram kutlanmıştır.

Bu bayramın başlangıcı ise şöyle: “Ben hemşehrilerimin bol bol eğlenmesini istiyorum. Bunun için parasızlık bir mani teşkil etmemelidir. Vatandaş pahalı olduğu için eğlenceye mi gidemiyor, eğlenceyi biz onun ayağına getireceğiz. Nitekim işte bu bahar şenliklerini de onun için yapıyoruz.” Bu sözler dönemin bayramı başlatan belediye başkanı Fahrettin Kerim Gökay’a ait. Kurulan çeşit çeşit alışveriş stantları, Karagöz oyunları, sirkler, tiyatrolar, konserler, hokkabaz gösterileri, bando takımları ile geçit alayları, salıncaklar, dönme dolaplar, kukla gösterileri, sergiler ise her yaştan ziyaretçiler için bir ilgi odağı olmuştur. Hatta öyle ki Gülhane Parkı içine bu bayram kapsamında 1955’te küçük bir hayvanat bahçesi bile kurulmuştur. Ancak zaman içinde bakımın sağlanamamasından dolayı ve oluşan kirlilik-gürültü gibi faktörlerin ziyaretçileri rahatsız etmesinden ötürü parktaki hayvanların hepsi 2001 yılında Ankara’daki Atatürk Orman Çiftliği’ne götürülmüştür.



Yapılan bu etkinliklerin yanında şenliklerde çeşitli tarihlerde birçok yarışmalar da yapılmış ve bu yarışmalar halk tarafından büyük ilgi toplamıştır. Bu çerçevede En Güzel Pavyon, Türk Kuaförleri Fantezi Saç Tuvaleti, Ses Kral ve Kraliçesi, Yağlı Güreş, Sarayburnu’nda Balık Avı Turnuvası, Askeri ve Sivil Bandolar gibi müsabakalar yapılmış olup Bahar ve Çiçek Bayramı Komitesinin tertiplediği bu defile ve çeşitli yarışmalarda derece alanların madalya ve ödülleri ise Fahrettin Kerim Gökay tarafından verildiği basına yansıyan haberlerdendir. 1954 yılında belediye hiçbir ücret talep etmeksizin 1000 çocuğun sünnet törenini de bu bayramda yapmıştır.

Ayrıca 1954 yılında Gülhane Parkı ile birlikte Üsküdar Şemsipaşa’da yapılmaya başlanan Bahar ve Çiçek Bayramı, 1958 yılından itibaren ise Yenikapı, Vatan Caddesinde de yapılmaya başlanmış, Gülhane Parkı ise yeniden ağaçlandırılarak çevre düzenlemesine gidilmiştir.
Bayrama Özel:
Bayram zamanı Gülhane’ye ulaşım için otobüsler, vapur ve motorlar temin edilmiştir. Bayramın açılış gününden itibaren Gülhane Parkı’nda İstanbul’a gelecek yabancılara her türlü bilgi verebilecek bir servis görevlendirilmiştir. Gülhane Parkı’na giriş ücreti 25 kuruş olarak belirlenmiş ve bu ücret bayram boyunca değiştirilmemiştir. Bayramdaki bu hasılat belediye tarafından daha sonraki Çiçek Bayramları ve Gülhane’nin ıslahı ve iyileştirilmesi için kullanılmıştır.
Tekel İdaresi, 1954-1955 yıllarında bu bayrama özel ve yalnızca Gülhane Parkı’nda satılması üzerine “Sergi Sigarası” üretmiş ve bayramın sembolü olan kırmızı lale figürünü ambalajına basmıştır.


1955 yılından önce, Gülhane’de PTT şubesinin bulunmaması bayram ziyaretçilerini zor durumda bırakmış, Belediye’nin bu durumu görüşmesiyle PTT bir sonraki yıllarda Gülhane’ye bir pavyon açıp memur atamıştır. Daha sonra ise Bahar ve Çiçek Bayramı için hatıra pul koleksiyonu çıkarmıştır.

Bahar ve Çiçek Bayramı kutlanmaya başladığı tarihten dört yıl sonra 1954 yılında Bahar ve Çiçek Bayramı adında bayrama özgü bir gazete de çıkarılmaya başlanmıştır. Gazetede çıkan haberlerin çoğunluğunu bayramda yaşanan olaylar oluşturmaktadır. Bu çerçevede bayramda açılan sergiler, yapılan yarışmalar, konserler, kurulan stantlar, eğlence yerleri, halkın bayrama ilgisi, bayramın işleyişi, bayramın sağladığı fayda ve ortaya çıkardığı zararlara dair yazılar gazetenin başköşesinde yer bulmuştur. Ayrıca gazetede bayramın ünlü ziyaretçileri Safiye Ayla, Perihan Sözeri gibi dönemin meşhur sanatçılarının Gülhane ile alakalı röportajları önemli bir yer tutmaktadır.
En son 1962 yılında kutlanan bu bayrama benzer şekilde 1987 yılında “Gülhane Şenlikleri” düzenlenmeye başlanmıştır. Özellikle Cem Karaca, Müslüm Gürses, Ferdi Tayfur konserleriyle, ses yarışmalarıyla ve folklorik gösterileriyle akıllara kazınan bu şenlikler de 1994 yılında bitmiştir.
Herkesin erişebileceği ve herkese hitap edebilecek gelenekselleşebilecek etkinlikler, bugün İstanbul başta olmak üzere tüm şehirlerimiz için çok önemli bir sosyal ve ekonomik kalkınma aracı olabilir. Ayrıca Gülhane Parkı gibi tarihi değeri yüksek alanlarımızı sürdürülebilir bir şekilde şehre kazandırmak açısından anlamlı olacaktır. Tabii ki profesyonel bir danışma kurulu ile.
Belki bir başka bahara.
Kaynakça:
- Kart Aktaş, N. (2021). Mekân ve Hafıza: Bir Park Hikâyesi, 6. Uluslararası Mühendislik Mimarlık ve Tasarım Kongresi, İstanbul.
- Mutlu, M., (2016). İstanbul’da Halka Adanmış Bir Bayram: Bahar ve Çiçek Bayramı, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S. 58, s. 177-194.
- https://tarihdergi.com/gulhane-parkinda-bahar-bayraminda/
- Google Görseller