Suyu koruyan ve tutan peyzaj uygulamaları, sadece kayalarla ve kaktüs bitkilerinin kullanılmasıyla yapılmazlar. Dikkatli yapılmış bir peyzaj planlaması ile hem kullanıcıların duyularına hitap edilebilir hem de doğaya saygılı olunabilir.
SU VERİMLİLİĞİ NEDİR?
Su, çoğumuzun da bildiği gibi, en değerli doğal kaynaklarımızdan bir tanesidir ve susuz bir dünyada yaşam yok olacaktır. Genel su kullanımının olumsuz bir şekilde eleştiridiği şu günlerde, dünya genelinde hızla bu konunun üzerinde durulmakta ve su tüketiminin azaltılması için çalışmalar yapılmaktadır. Tipik bir evde günde yaklaşık 1 ton su kullanımı yapılmaktadır. Bu bilince sahip kullanıcılar, yüksek su verimliliğine sahip muslukları ve tuvaletleri tercih ederek, bulaşık ve çamaşır makinelerini tamamen dolduktan sonra çalıştırarak su tüketimini daha da azaltabilriler. Ancak, yaz aylarında, aynı evin dış mekânı için harcanan su miktarı, bütün yıl boyunca tüm amaçlar için harcanan su miktarını geçebilir. Bu durum özellikle değişen iklim şartlarını da göz önünde bulundurursak, daha sıcak ve daha kurak havaların yaşandığı ülkemizde oldukça doğru bir tespit olarak değerlendirilecektir.
Bu artışın en büyük sebeplerinden bir tanesi bahçe bakımı ve çim alanların görünümünü bozmaması için yapılan çalışmalar olarak değerlendirilebilir. Buna ek olarak, yüzme havuzları, arabaların yıkanması ve çevre temizliği için harcanan sular tüketimi artıran diğer unsurlar olarak sıralanabilir. Yapılan araştırmalara göre, yaz aylarında harcanan suyun yaklaşık %30’unun tamamen dış mekân kullanımına harcandığı saptanmıştır. Bunun en büyük kısmı da peyzaj için harcanmaktadır.
Pek çok kişinin yaşadığı büyük bir yanılgı ise, muhteşem bahçeler ve harika görünümlü çim alanlar için yoğun bir sulama, gübreleme ve ilaçlama yapılması gerekliliğidir. Bu yanlış bilincin aksine, bu konuyu ilke edinmiş bir peyzaj mimarının elinden çıkan, su verimliliğinin önemini göz önünde bulundurularak planlanmış, göz kamaştırıcı bahçeler ve peyzaj çalışmaları da yapmak mümkündür. Bu makale sizlere gösterecektir ki, bu şekilde yapılan peyzaj planlamalarının sonucunda, su tüketimini azaltan, hava kirliliğine izin vermeyen ve çevreyi koruyan bahçeler yapmak gayet kolaydır. Peyzajda su verimliliğine dikkat edilmiş bir bahçenin tüm planlaması yerel koşullara göre yapılacağından, bahçeniz daha çekici bir özeliğe sahip olacaktır.
NEDEN SU VERİMLİLİĞİNE İHTİYACIMIZ VAR?
Doğru ve kurallara uygun bir teknikle planlanmış bir peyzaj, çok güzel olduğu gibi aynı zamanda çevreye ve suyun korunmasına büyük yarar sağlamaktadır. Bu yüzden bu teknik bilgilere sahip olan bir peyzaj mimarından yardım almak su verimliliği açısından çok önemlidir. Bu tip kriterlere dayanarak planlanmış bahçelerin, çekiciliği, su verimli olması ve az bakım istemesi evlerinizin değerini büyük oranda arttıracaktır.
Su verimliliği ön planda tutularak planlanmış bahçelerin ekonomik ve çevresel faydalarının en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Düşük su kullanımı sayesinde, harcadığınız su maliyeti düşecek ve bu faturalarınıza yansıyacaktır.
- Doğal kaynaklarımızın korunması ve buna bağlı olarak hayvanların ve bitkilerin doğal yaşam ortamları zarar görmeyecek.
- Daha az pompa basıncı ve arıtma işlemi gerektiğinden buna bağlı olarak kullanılan enerji düşecek ve hava kirliliği azalacak.
- Doğru bitki yerleşimi ile evinizde veya ofisinizde, ısıtma ve soğutma masraflarını azaltabilirsiniz.
- Üst toprağın, gübrelerin ve kimyasal ilaçların, yağmur suları ve sulama suyuyla birlikte yer altı sularına karışarak, gölleri ve akarsuları kirletmesinin önüne geçilmiş olacak.
- Daha az bakım isteyen bahçeler olmalarından ötürü, peyzaj işçiliği ve bakım masraflarının düşmesi sağlanacak.
- Su ve drenaj ile ilgili altyapı sisteminin düzenli iş görmesi sayesinde, daha uzun ömürlü olması sağlanır.
PEYZAJDA SU VERİMLİLİĞİ NASIL UYGULANIR?
Suyu koruyan ve tutan peyzaj uygulamaları, sadece kayalarla ve kaktüs bitkilerinin kullanılmasıyla yapılmazlar. Dikkatli yapılmış bir peyzaj planlaması ile hem kullanıcıların duyularına hitap edilebilir hem de doğaya saygılı olunabilir. Bunu yapmanın en basit çözümü ise, yerel iklim şartlarının değerlendirilerek, temel su verimliliği kurallarına uyarak bir tasarım çıkartmaktır.
İngilizce karşılığının “Xeriscape” olan kurakçıl peyzaj planlamasının ismi, “kuru” anlamında kullanılan antik Yunan kelimelerinden olan “xeros”dan gelmektedir. Bu yaklaşımın 7 ana kuralı şu şekilde özetlenebilir.
Uygun planlama ve tasarım: su verimliliğine dikkat ettiğimiz bir peyzajda ilk ve en önemli adımı planlamanın geliştirilmesidir. Planlama sırasında, mutlaka, bölgesel ve mikro klimatik faktörlerin, mevcut bitki türlerinin özelliklerinin, topografyayın, alanın ne amaçlı kullanılacağının ve en önemlisi bitkilerin su ihtiyacına göre nasıl gruplandırılacağının araştırılması gerekmektedir. Ayrıca bitkilerin güneş ve gölge istekleri ile toprak isteklerinin değerlendirilmesi gerekir.
Toprak analizleri ve geliştirilmesi: Toprak, her arazi yapısına göre değişiklik gösterdiğinden, peyzaj planlaması sırasında mutlaka toprak ile ilgili testler yapılmalıdır. Bunu devlete bağlı kurumlara veya özel şirketlere yaptırmak mümkündür. Ph seviyeleri, besin değerleri, kum, mil, kireç ve organik madde miktarları araştırılmalıdır. Gerek görüldüğü takdirde, bitki türlerinin isteklerine göre ve sulamanın daha etkili olabilmesi için toprağın geliştirilmesi ile ilgili çalışmalar da yapılmalıdır.
Doğru bitki seçimi: Peyzaj tasarımınız, mutlaka, yerel iklim şartlarını ve toprak özelliklerini göz önünde bulundurarak yapmalıdır. Odaklanılması gereken en önemli konu ise mevcut ağaç ve çalıların olabildiğince korunmasıdır. Çünkü alanda bulunan mevcut bitkiler, oranın şartlarını benimsemişlerdir ve daha az su ve bakım isterler. Yeni bitki seçimleri ise yerel türlerden yapılmalıdır. Yerli bitkiler, alana uyum sürecini kolay atlatırlar ve bu sürecin sonunda çok az su istekleri olur. Ayrıca yerli türler, bölgenin toprağına ve iklimine alışık olduğundan önemli bir gübremele istemedikleri gibi, hastalıklara karşı da daha dayanıklı olurlar.
Bitki seçimi sırasında, zor adapte olan, kolay hasta olan ve sık bakım isteyen türlerden uzak durmak gerekir çünkü bu tip bitkiler aşırı su, gübre ve kimyasal ilaç ihtiyacı duyar. Yerli olmayan türler seçilmesi gerekiyorsa eğer, istilacı olmayan türler seçilmelidir. Aksi takdirde yerel bitkilerin ihtiyacı olan suyu da alarak onların kurumasına sebep verirler. Bu yüzden en iyi çözüm yerli fidanlıklara danışarak bitki seçiminin gerçekleştirilmesidir.
Kullanışlı çim alanlar: Basit anlamda geniş ve görsel anlamda mükemmel olan çim alanlar yaratmak yerine, çim alanların peyzajda, nasıl ve nerede kullanılacağı bilindiği zaman, sulama sistemi ile atılan su miktarının ciddi anlamda azaltılması sağlanabilir. Çim alanlar, diğer bitkilere göre çok daha fazla sulama ve bakım isterler. Bu yüzden çim alanları geniş alanlara yaymaktan çok, binayı ön plana çıkartmak için estetik olarak kullanmak, oyun alanlarında ve rekreasyonel alanlarda kullanmak, daha kullanışlı olabilirler. Bu tip çim alanların, çalılarla gruplandırılması ile su verimliliği artırıldığı gibi, buharlaşma ve akarak giden su kayıpları da azalır. Çim türü seçimi yapılırken de kuraklığa dayanıklı ve sıcak iklimlerde rahatça yetişebilen türler tercih edilmelidir. Çayır ve çim alanların azaltılması, su tüketimini de azalmasına sebep olacaktır.
Verimli Sulama: Herkesin bildiği sulama uygulamaları ile suyun büyük bir kısmı boşa gitmekte, çim ve diğer bitkiler tarafından tutulamamaktadır. Bunun en büyük sebebi hızlı ve aşırı yapılan sulamadır. Ayrıca buharlaşma, yüzey akışı ve toprak geçirgenliğinden dolayı da su kayıpları oluşur. Verimli sulamanın amacı, bitkilere, sadece istedikleri kadar suyu vererek, su kayıplarını en aza indirmektir. Bu hem kurakçıl, hemde normal peyzajlarda uygulanabilir. Örneğin aşırı kurak bir ortamda iyi bir kök gelişimi için, bitkiler derinlemesine ve sadece bitki ihtiyac duyduğunda yapılmalıdır. Ancak killi topraklarda ise az fakat sıklıkla sulanması tavsiye edilir. Toprak türüne göre, bitki tiplerine göre ve mevsim ihtiyaçlarına göre yapılan sulamalar çok daha etkili olmaktadır. Sulama sistemleri otomatik veya elle olmak üzere iki şekilde uygulanabilmektedir. Manuel olarak bitki ihtiyaçlarına göre yapılabilen sulamanın aksine, belli bir programa bağlı olan otomatik sulama sistemlerinde, su sarfiyatını azaltmak adına, yağmur ve nem sensorleri kullanılmalı, rüzgârlı havalara göre sulama başlıkları çok iyi ayarlanmalıdır. Sabah saatlerinde yapılan, alana dengeli olarak yerleştirilmiş ve sert zeminlerin ıslatılmadığı bir sulama sistemi, verimli sulamanın en önemli koşullarıdır.
Malçlama yapılması: Malç, bitki köklerini sıcak veya soğuk ile kuraklıktan korumak veya meyvaları temiz saklamak için kullanılan saman, yaprak tabakası veya ağaç kabukları gibi organik ürünlerden oluşan bir malzeme olarak tanımlanabilir. Malçlama işlemi sayesinde, suyun buharlaşması önlenir, tohumların büyümesi hızlandırılır, toprak sıcaklığı dengelenir ve toprak kaymasının önüne geçilir. Ayrıca organik malç malzemesi kullanıllarak toprağın verimliliği de artırılır. Malçlamanın fazla uygulanması suyun toprağa geçişini engelleyeceğinden bu işlem dikkatlice yapılmalı en uygun seviyede kullanılmalıdır.
Uygun bakım: Bitkiler sadece ihtiyaç duyduklarında sulanmalı ve gübrelenmelidir. Fazla sulama, zayıf büyümeye sebep vereceği gibi budama ve biçme ihtiyaçlarını de arttırır. Tüm bahçelerde olduğu gibi, su verimliliğinin ön planda tutulduğu bahçelerde de düzenli budama, gübreleme, ilaçlama ve sulama yapılacaktır. Ancak bahçeniz olgunlaştıkça, daha az bakım ve sulama isteyecektir.
Kısaca, peyzajın planlanması ve bakımı bu 7 kuralın değerlendirilmesi doğrultusunda yapılırsa eğer, bahçeniz suyu koruyacağı gibi aynı zamanda gayet çekici olacaktır.
Onat TÜRKER – Peyzaj Mimarı
