Hızlı Git
Dünyada ve ülkemizde büyük çoğunluğu insan etkisinden kaynaklanan değişimler meydana gelmektedir. Dünyaya yaptığımız müdahaleler sonucu iklim olarak adlandırdığımız doğal sisteme verdiğimiz hasarlar iklim değişimine neden olmakta.
Peki İklim değişikliği nedir?
“nedeni ne olursa olsun iklimin ortalama durumunda ve/ya da değişkenliğinde onlarca yıl ya da daha uzun süre boyunca gerçekleşen değişiklikler” biçiminde tanımlanmaktadır. Yani eskiden kar yağan köyümüze artık kar yağmıyorsa, şehrimiz her yıldan daha fazla su baskını oluyorsa ve dışarıda yumurta pişire bilecek sıcaklıklar varsa bir şeyler değişmiş demektir.
Dünyamızda gerçekleşen iklim değişimleri maalesef göz ardı edilemeyecek boyutlara gelmekte. Afrika’da geciken yağışlar sonucu hayvan ölümlerinde gerçekleşen artış, ıcaklık değerlerinin yükselmesi sonucunda su seviyesinde yükselmeler meydana gelmektedir. Somut bir şekilde ifade etmemiz gerekirse 1980 ‘den bu yana deniz seviyesi 20 cm artış meydana gelmiştir. Yani sahillerimizin çoğunun sular altında kalması anlamına gelmekte.
1 °C’lik sıcaklık artış neyi ifade ediyor?
Özellikle ısıya hassas olan bölgeler olan buzullarda ciddi ölçüde erimeler meydana gelecek. Başta dünya dengesinin bozulması yanı sıra kutup canlıların yaşam alanı kalmayacak. Deniz seviyesi, Grönland’ ın tamamının eridiği var sayarsak yaklaşık 7 m yükselecek. Bu da demek oluyor ki başta İzmir ve İstanbul olmak üzere üç tarafı sularla çevrili ülkemizin büyük bir kısmı sular altında kalacak. Kısacası buzulların eridiği haberleri ile her karşılaştığımız da yüzme bilmiyorsanız boğulduğunuzu hissede bilirsiniz. Ve buna çözüm üretmek sürdürülebilir ve geleceğe yönelik tasarımlar yapma işi başta peyzaj mimarları olmak üzere bizlere düşüyor.
Peki 2021 yılında ülkemizde iklimsel olarak neler değişti? Hangi olaylar yaşandı?
T.C. ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞI METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2021 yılı için “ 2021 Yılı İklim Değerlendirmesi” raporu hazırladı. Bu rapora göre Türkiye’nin 2021 ortalama sıcaklığı 14. 9°C ile 1981-2010 ortalaması olan 13.5°C’nin 1.4 üzerinde bir artış gözlemlendi. 2021 yılı 14.9 °C ile bu zamana kadarki en sıcak 4. yıl sırasını aldı.
Ülkemizdeki 2021 yılında ki sıcaklık değişimlerini aylık olarak değerlendirecek olursak mart, eylül ve ekim ayları dışında tüm aylarda sıcaklıklar normalin üzerinde gerçekleşti. Mayıs ayında ise 2.6 °C’lik bir fark ile 50 yıl içerisinde ki 1. sıcak ay olmuştur. bu sıcaklık değişim özellikle mayıs ayında dikimi gerçekleştirilen bitkilerin yaz mevsimine göre tepki vermesine neden olmakta. Ortalama sıcaklığa sahip olan mayıs aylarına göre sulama miktarında artışa gerçekleştirmemiz gerekecek.
Bu yıl içerisinde en düşük sıcaklık 49.1 ise 23 Ocak 2021 tarihinde –34.5°C ile Ağrı’ da, en yüksek sıcaklık ise 49.1°C ile 20 Temmuz 2021 tarihinde Şırnak Cizre’de ölçüldü. Ekstrem sıcaklık olarak ifade edilen bu değerler 168 merkezde ekstrem maksimum, 4 merkez de ise ekstrem minimum sıcaklıklar tespit edildi. Yağış miktarımız ise 1991-2020 normallerinin %9 altında gerçekleşti. Bu değerler sonucun da 2021 yılı 1024 ekstrem olay ile en fazla ekstrem olay yaşanan yıl oldu.
2021 Bölgesel Değerlendirme
Toplanan veriler doğrultusunda bölgesel olarak sıcaklıklar, 2021 yılı içerisinde uzun yıllar ortalaması (1981-2020) yıllarına göre ortalamanın üzerinde sıcaklıklar gözlemlendi.
Güneydoğu anadolu bölgesi dışında yer alan bölgeler haziran eylül ve ekim ayları arasında mevsim normallerin seyir etmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinden ise aylık ortalama sıcaklıkları tüm aylarda normalin üzerinde gerçekleşti. Yaşanan bu sıcaklar daha fazla klima çalıştırılmasına, daha fazla sulanma yapmaya ve kaynakların daha hızlı bir şekilde tüketilmesine neden olmakta.
2021 Yağış Değerlendirmesi
Ülkemizde ortalama yağış miktarından %9 bir azalma gözlemlenmektedir. 2021 Aylık alansal yağış miktarında ise şubat, nisan, mayıs, ekim ve kasım aylarında normallerin altında bir yağış seyrederken diğer aylarda normalin üzerinde yağış meydana gelmiştir.
Marmara, Kara deniz ve İzmir %40-60 daha fazla yağış alırken Güneydoğu Anadolu Bölgesi %40-80 oranında daha az yağış yaşamış Karadeniz Bölgesinde 150 gün civarında yağışlı gün varken , Güneydoğu Anadolu Bölgemizde 25 gün gibi az bir sayıda yağış gerçekleş bulunmakta. Bu verileri göz önünde bulundurarak bölgesel olarak farklı iklim stratejilerin belirlenmesi gerektiğini gözlemlemekteyiz.
Ayrıca aşırı sıcaklar nedeni ile hızlı buharlaşmalar meydana gelmekte. Bunun en büyük göstergesi ise ani yağışlara rağmen su miktarı azalan barajlarımız. Son yılların en kurak yıllarından olan 2021 yılında barajlarda ki su miktarımız %30 yakın gerileme gözlemlendi. 2019 yılında 81 milyar metreküp su bulunurken 2021 yılında 58.5 milyar metreküp su ölçüldü. Buda sulamadan, içme suyuna ve enerji üretimini etkilemekte. Yani suyumuzun azaldığı için sadece su faturaları kabarmıyor, buna bağlı olarak elektrik ve elektriğin etkilediği bütün ücretlerde artış meydana geliyor. Ve tabi ki tarım ürünleri yetersiz sulamadan kaynaklı verim azalmaları yaşanıyor.
Sonuç olarak, iklim değişimini sadece buzulların erimesi ve aşırı sıcaklar olarak algılamak yaklaşan bir felakete sessiz kalmak oluyor. Uzun yıllar görmezden geldiğimiz İklim değişimi artık geri dönüştürülemeyecek boyutlara ulaştığı acı bir gerçek. Fakat bu gerçeği yavaşlatmak, önlemler almak ve uyum sağlayacak, gelecek senaryolarını göz önüne alan kentler tasarlamak asıl hedefimiz olmalı.
İklim değişmesi sonucunda ülkemizde yaşanan ekstrem olaylar nedir?
Doğa olaylarının seyrinin dışında, beklenmedik ve normal olmayan şekilde meydana gelen olaylara ekstrem olaylar olarak adlandırılıyor. Bu olaylara önlem alınmadığı takdirde kitlesel hasarlara neden olmakta. 2021 yılında kaydedilen ekstrem olayların %40 ile hortum/fırtına, %28 ile şiddetli yağış/sel, %3 ile dolu ve % 7 ile şiddetli kar şeklinde oluştu. Hortumun en fazla orana sahip olması ise ülkemizde iklim değişmeden önce yaşanmamış bir olay olmasından kaynaklı. Ve biz hortum ile mücadele etmeye hazır mıyız ? Maalesef değiliz.
Türkiye’de 2021 yılı da haberlerden seyrettiğimiz ekstrem olaylar :
28 Temmuz 2021 Manavgat’tan başlayan ve Muğla, Antalya ve Adana da devam eden orman yangını sonucunda 3 can kaybı ve 271 kişi yaralandı.
10 Ağustos 2021 Kastamonu ve ilçelerinde meydana gelen sağmak yağış nedeni ile oluşan sel sonucunda ; 71 can kaybı, 10 kayıp,
09-12 Ağustos 2021 Sinop şiddetli yağış nedeni ile 10 kişi hayatını kaybetmiş ve 6 kişi kaybolmuştur.
2021 yılın da yanan orman alanı miktarı ise 1 milyar 780 milyon metrekare yaklaşık 250 bin futbol sahası büyüklüğünde bir alan. Yaşanan olaylarda meydana gelen maddi hasarın ölçüleri ifade edilemeyecek kadar fazla iken hayvan, bitki ve toprak altı canlıları gibi birçok canlının da telef olduğu göz ardı edilmemeli.
Yaşanan yangınların sonucunda yeterli müdahalede bulunamayan ülkemiz uçak ve helikopter yetersizliği ile gündeme geldi. Tabi ki bunların yetersizliği etken olsa da asıl sorun bu değildi. Normal seyrinde meydana gelen yangınlar gerçekleşseydi şayet müdahale etmemize gerek kalmayacaktı. Ancak ekstrem bir olay olarak meydana gelen Manavgat yangını beklenmedik ve potansiyelinin üzerinde bir yangın olması nedeni ile yeterli müdahaleyi gerçekleştiremedik. Aynı şekilde şiddetli yağışlar sonucunda meydana gelen afetler dere yataklarının kapasitesini kaldıracak yeterli taşkın alanı bırakılmaması sonucunda büyük hasarlara neden oldu.
Bu olaylarda en büyük hasarları ise orman alt sınırı ve taşkın havzasında yer alan yerleşmelerde meydana geldi. Çıkarılacak en büyük ders ise geleceğe yönelik kısa süreli güncel planlamalar ile önlem ve tedbirlerin alınması gerektiğidir.
İklim hızla değişim yaşarken sadece seyirci olamayız. Verdiğimiz zararı geri alamayız ancak bize verebileceği tepkiye (zarara) karşı önlemler alabiliriz.
Aşağıda yer alan video da artan sıcaklık sonucu yükselen deniz seviyesi için oluşturulan bir simülasyon yer almakta. Ülkemiz için hazırlanmamış olsa da yer alan bir çok şehir, denize kıyısı olan ve yer yer deniz seviyesin aşağı alanlar. Yani bizim ülkemize çok benzeyen kentler. Hazırlanan simülasyon durumun ciddiyetini kavaraya bilmemiz için somut bir örnek.
