Kent ile su arasında kalan bölgeye kentsel kıyı adı verilmektedir. Bu alanlar kentlerde toplanma, rekreasyon, kültürel amaçlı farklı etkinliklerin bir arada bulunduğu noktalardır.
Geçmişe baktığımızda insanlar ilk yerleşim bölgeleri olarak su kıyılarını tercih etmişlerdir. Bu yüzden su kent imajını güçlendiren bir yapıdır ve kentin şekillenmesinde büyük rol oynamaktadır. Kıyı alanları; farklı işlevlere ev sahipliği yapsa da tarih boyunca kent hayatının ticari açısından gelişmesine en büyük katkıda bulunmuştur.
Sanayi devrine kadar sanayi ve liman işlevi gören kentsel kıyılar, sanayi devri sonrasında tahrip olmuş; liman, tersane ve endüstri faaliyetlerinin yarattığı kirlilik, altyapısı eskimiş endüstriyel alanlar ile çevrili mekanlar haline gelmiştir. Bu noktalar terk edilmiş ve işlevlerini kaybetmiş kentlerde boş, atıl alanlar olarak kalmıştır.
Kentte sosyal ve rekreasyonel açıdan önemli bir yere sahip olan su kıyıları 1960’lı yıllardan sonra yeniden canlandırılmaya başlamıştır. Kentler için kıyı alanları; kamusal eğlence alanları, suya ve kıyıya, görsel ve fiziksel erişimin sağlandığı, çalışma yaşama ve oyun alanı gibi birden çok amaca hizmet eden ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan yaşam kalitesine katkıda bulunan noktalar haline gelmiştir.
Günümüzde hala sanayi sonrası çöküntü alanı halindeki kentsel kıyı alanları yeniden canlandırılırken öncelikli olarak kentli ve kullanıcı odaklı kamusal kullanım kaygısı ile çalışmalar yapılmaktadır. Dünya örneklerinin incelenmesi sonucunda bu kaygı ile kentsel kıyıların çoğunlukla karma kullanım ile yeniden canlandırma yönteminin kullanıldığı ortaya çıkmıştır; ancak yine de sadece tek bir kamusal amaca (rekreasyon, dinlenme, oturma, seyir, vb.) hizmet eden proje örneklerinin de bulunduğu gözlemlenmiştir. Değişmeyen tek olgunun ise tüm dünya örneklerinde kent merkezindeki işlevini yitirmiş bir kıyı alanının kamusal çıkarlar doğrultusunda yeniden canlandırıldığıdır.
Kıyı alanları; doğa özelliklerini kaybetmeyen ekolojik dengeyi korumaya devam eden Çevresel Kıyı Alanları, konut olarak kullanılan ve ikamete açık olan kıyı alanları, yeşil alanlar ile eğlence dinlenme alanlarının oluşturduğu Rekreasyonel Kıyı Alanları, ticari amaçlara hizmet eden ve bu amaçla kullanılan Ticari Amaçlı Kıyı Alanları ve sahip olduğu kültürel değerler ile ön plana çıkan Kültürel Kıyı Alanları olmak üzere özellikleri olarak alt başlıklara ayrılabilir.
Dünyadan Kentsel Kıyı Proje Örnekleri
Pirrama Parkı, işlevini kaybetmiş sanayi alanının yeniden değerlendirilmesi ile kamusal kullanıma hizmet vermek amacıyla tasarlanmış bir kentsel kıyı parkı projesidir. Kentsel tasarım kavramları park için kullanılırken yaya dostu, canlı, aktif ve kamusal kullanım sağlayan ve kamunun ihtiyaçları doğrultusunda tasarlanmış bir park olması gerektiği vurgulanmıştır. Bu projenin amaçlarından bir diğeri de bölgenin kendine has karakterini (tarihini, coğrafi özelliklerini, vb.) vurgulayan ve kent için yeni bir odak noktası oluşturacak bir kamusal açık alanının yeniden canlandırılabilmesidir. Bu proje tasarlanırken hedef olarak belirlenmiş başka bir konu ise alanın coğrafi özelliklerinden (mikrokliması, alanın kendine özgü bir konumunun bulunması, vs.) maksimum düzeyde faydalanılarak sürdürülebilir bir kent parkı yaratmak olmuştur.
Konut ve iş alanlarını içerisinde bulunduran proje alanı yoğun kullanımın olduğu bir bölge üzerine konumlanmıştır. Projenin tasarımında dinamik ve kentsel su kıyısı parkı yaratmak ve bu parkı yaratırken yaya ve bisiklet dostu bir yönde ilerletmek hedef alınmıştır.
Dünyadaki birçok örnekte görüldüğü gibi kıyı alanı olma özelliğini yitirmiş bölgelerde kıyı alanları kentlinin 24 saat erişim sağlayabileceği rekreasyonel kullanımlara dönüştürülme hedefine gidilmiştir. Kentsel kıyı alanlarında yürüyüş, dinlenme, manzara seyretme, balık tutma gibi kentlinin her kesimine ve farklı yaş gruplarına hitap edecek rekreasyonel karma aktiviteler yer alabilmektedir. Bu aktivitelerin kentsel kıyı boyunca homojen olarak dağılması insanları her mevsim ve günün her saatinde kullanıcıyı alana çekmek açısından önemli olmaktadır. Tek kullanıcıya hitap etmeyen, geniş ölçüde kullanıma imkan veren rekreasyon alanlarının yaratılması kentlinin bu bölgeleri daha aktif kullanmasını sağlayacaktır.
Yeni tasarlanılacak kıyı dönüşüm projelerinde tek tür kullanımlar yerine çeşitli karma kullanımlar tercih edilmelidir. Alanın özgün kimliği korunmalı yeni işlevlerle devam edecek faaliyetler arasında uyum olması gerekmektedir. Kıyı alanının ekonomik üretkenliği ve canlılığının sağlanması, sosyal refahın sürdürülmesi, yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve bu faaliyetlerin eşgüdüm içerisinde gerçekleştirilmesi göz önünde bulundurulmalıdır. İşlevini yitirmiş kentsel kıyı alanlarının, kent ve kentli yararı başta olmak üzere, ekolojik, estetik ve ekonomik çıkarlar da gözetilerek kamusal bir alan olarak yeniden canlandırılması gerekmektedir.
Yazar: Güleser Mehmetoğlu – Kentsel Tasarım ve Peyzaj Mimarı
Kaynakça
- Arslan, Deniz (2005). ‘’Kıyı Alanlarının Yeniden Gelişim Sürecinde Kentsel Açık Alanların Değerlendirilmesi İstanbul Örneği’’. Yüksek Lisans Tezi.” İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi
- Koca, Fatih (2011). ‘’Kıyı Alanlarının (Waterfronts) Dönüşümü Üzerine Bir Sürdürülebilirlik Analizi : Haydarpaşa Örneği’’. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Şimşek İlhan, Bige. (2012). ‘’Toplumsal Yarar Odaklı Kıyı Canlandırmaya İlişkin Kavramsal Bir Ajanda Ve İstanbul Örneğinde Türkiye Üzerine Değerlendirmeler’’. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Görsel 1 : http://sadikalieren.blogspot.com/2012/09/izmir-asansorden-guzel-bir-manzara.html
- Görsel 2 : SHFA (Sydney Harbour Foreshore Authority) (2004). Ultimo+Pyrmont: Decade of Renewal, Sydney. In Post-Industrial Cities, s. 39-49, Spon Press. London & New York.
- Görsel 3 : http://landezine.com/index.php/2011/03/pirrama-park-by-aspect-studios/
- Görsel 4 -5 – 6 : https://edc.nyc/project/hunters-point-south
