Edinburgh’un İncisi: Kraliyet Botanik Bahçesi

“Kuzeyin Atinası” olarak adlandırılan ve İskoçya’nın başkenti olan Edinburgh şehrinde olağanüstü güzelliğe sahip bir botanik bahçe bulunmaktadır. Şehrin kuzeyinde yer alan bu bahçe, Edinburgh’un cazibesini arttırırken barındırdığı bitki çeşitliliği, koleksiyonları ve araştırma birimleri ile botanik bilimine katkı sağlamaktadır. Oxford Üniversitesi Botanik Bahçesi’nden sonra Birleşik Krallık sınırları içerisinde yer alan en büyük ikinci botanik bahçe olarak karşımıza çıkmaktadır ¹.

• 

Tarihi ve Konumu

Bu sene 350. yılını kutlayan Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi’nin kuruluşu 1670 yılına dayanmaktadır. İlk hali Dr. Robert Sibbald ve Dr. Andrew Balfour tarafından şehrin biraz daha doğusunda bulunan ve Britanya kraliyet ailesinin İskoçya’daki yerleşimi olan Holyrood Sarayı yakınlarında kurulmuştur ¹. Başlangıçta şifalı bitkilerden oluşan bir bahçe şekli olan fizik bahçesi (physic garden) olarak kurulmuş ve zamanla gelişerek kentin en önemli botanik bahçesine dönüşmüştür.

• 

Kurulduğu yıllarda yerli hekimlerle de çalışmalar yürüten ekip yabancı bitkilerin kültürü ve ithalatı için uğraşmaktaydı. 1763’te bahçe, şehir merkezinden uzaklaştırılarak Leith’e giden antik yüksek yol üzerindeki bir yeşil alana yerleştirildi. 1820 yılında ise toplam üç senelik bir süreçte Inverleith kentine taşınmıştır ve hâlâ orada yer almaktadır. Taşınma sürecinde bahçenin sahip olduğu geniş bitki koleksiyonu ve olgun ağaçların taşınması konusunda yaşanılan sıkıntılar William McNab’ın yaratıcı taşıma yöntemi ile çözüme kavuşturulmuştur. 19.ve 20. yüzyılda İskoç bitki toplayıcıları tarafından çeşitli bitki türleri getirilmiş ve büyümekte olan botanik bahçesine katkı sağlanmıştır. Öyle ki 1905 ve 1932 yılları arasında, botanik bahçenin idarecileri Isaac Bayley Balfour ve William Wright Smith’in desteği ile bitki bilimci George Forrest bu bahçeye 10.000’den fazla bitki türü tanıtmıştır ².

• 

• 

Hedefleri

İlkeleri “Daha iyi bir gelecek için bitkilerin dünyasını keşfetmek, korumak ve açıklamak” olan Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi, ana hedeflerini keşfedilmeyi bekleyen on binlerce bitki türünün keşfini hızlandırmak, nesli tükenme tehlikesinde bulunan bitkileri tespit etmek ve korumak, ender çeşitliliğe sahip bölgeleri incelemek olarak da açıklamaktadır. 157 ülkeden getirilen 13.500 adet bitki türü içeren bu bahçe, her ay ortalama olarak yeni üç bitki türünü bilim dünyasına da kazandırdıklarını da belirtmektedir ³.

Günümüzde Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi’ne ek olarak, ilk önce 1929 yılında kurulan Benmore, ardından 1969 yılında kurulan Logan ve 1979 yılında kurulan Dawyck Botanik Bahçeleri de bulunmakta ve bitki dünyası ile ilgili uluslararası bilimsel çalışmalar gerçekleştirilmektedir.  

• 

• 

• 

Edinburgh Botanik Bahçesi

Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi’nin ana merkezi olan bu bahçe 28 hektarlık bir alana yayılmıştır. Botanik bahçe içerisinde “İskoçya’nın Biyoçeşitliliği, Bitkiler ve İklim Değişikliği, Koruma” olarak üç ana temada araştırmalar yürütülmektedir ¹.Hem yerlilerin hem de turistlerin sıkça ziyaret ettiği ve vakit geçirmek için değerlendirdikleri botanik bahçe, yıl içerisinde ziyaretçilerine çeşitli eğitimler, sergiler, turlar ve canlı etkinlikler de düzenlemektedir.

Yapısal Birimleri

Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi içerisinde “Yaşayan Bitki Koleksiyonu” başlığı altında farklı iklim koşulları ve bitki çeşitlerini barındıran seralar bulunmaktadır. Bu birimler ile ilgili açıklamaları aşağıda bulabilirsiniz ⁴. 

Ilıman Palmiye Evi

Geniş taş sütunları sebebiyle diğer seralara göre ışık seviyelerinin daha düşük olduğu bu sera çeşitli palmiye türleri ile doludur. Ayrıca bu yapı içerisindeki sıcaklık 10°C’nin altına düşmediği için dona duyarlı birçok bitki türü de burada yetişmektedir.

Tropikal Palmiye Evi

1834’ten kalma Tropikal Palmiye Evi, hem Edinburgh Botanik Bahçesi’nin en eski serasıdır, hem de merkezinde bahçenin en yaşlı palmiye ağacını (Sabal bermudana) bulundurmaktadır. Ayrıca sera içerisinde çeşitli palmiye türleri, dev bambu ağaçları bulunmaktadır.

• 

• 

Bitki Serası

Yaz aylarında Bitki Serası’nın nem ve sıcaklık koşullarına göre gelişim gösteren nilüferlerin (Victoria species) yüzdüğü gölet etrafında muz, pirinç, şeker ve kakao gibi tropikal bitkiler de yetişmektedir.

Orkide Serası

Orkide Serası’nda ise palmiye benzeri sert yaprakları olan ve çok yavaş gelişim gösteren Cycas (Sikas) türüne ve hem toprağa köklenen hem de diğer bitkilerin yüzeylerinde gelişim gösteren orkidelere ev sahipliği yapmaktadır.

• 

• 

Kurakçıl Bitkiler Serası

Amerika’nın, Afrika’nın ve Arabistan’ın kurak topraklarındaki bitki çeşitliliğinin incelendiği Kurakçıl Bitkiler Serası’nda ise çöllerdeki karmaşık ekosistemler keşfedilmekte ve kurak koşullara adapte olmayı başarabilen Agave, Aloe gibi türlerin yanı sıra çeşitli kaktüsler sergilenmektedir.

Yağmur Ormanı Bitkileri Serası

Güney Amerika yağmur ormanlarının sıcak ve nemli atmosferinin, egzotik ağaçların, tırmanıcıların, olağanüstü çiçeklerin keşfedildiği yağmur ormanı serasında Ananas comosus, Aechmea fasciata, Calliandra haematocephala gibi egzotik türler bulunmaktadır.

• 

• 

Ayrıca Quercus glauca, Agathis australis gibi ağaçların ve gölgede gelişen begonviller, hedychiums, eğrelti otları gibi bitkilerin bulunduğu Ilıman Bitkiler Serası ve Saintpaulia ionantha, Zingiber officinale, Amorphophallus titanum gibi çeşitli bitkilerin yetiştiği Tropik Bitkiler Seraları de yer almaktadır. Seraların dışında ise safran sarısı çiçekleri ile Berberis valdiviana bitkisinin ve bahçe görevlileri tarafından toplanan diğer bitkilerin de sergilendiği Şili Terası olarak adlandırılan bir tepe ve bundan milyonlarca yıl önce yaşamış bitkilerin kalıntılarının sergilendiği bir Fosil Avlusu da botanik bahçe içerisinde yer almaktadır.

• 

• 

Koleksiyonlar

Oldukça zengin canlı bitki koleksiyonuna sahip olan Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi’nin İskoçya’ya yayılmış dört adet bahçesinde (Edinburgh, Dawyck, Logan ve Benmore Bahçeleri) yaklaşık 273.000 adet bitki yetişmektedir ¹. Ayrıca, sahip olduğu herbaryum, 3 milyondan fazla korunmuş örnek içermektedir ve bu sayı dünya florasının yarısı ila üçte ikisini temsil etmektedir ⁵. Uzman bitki bilimciler tarafından geliştirilen kaliteli bir kütüphane ve arşive sahip olan Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi, ülkenin en büyük araştırma kütüphanesini bulundurmaktadır. Ayrıca çevrimiçi eğitimler de olmak üzere doğa ve canlılar ile ilgili çeşitli eğitimler de verilmektedir. Eğer ilginiz varsa başlangıç seviyesinde hazırlanan ücretsiz eğitimlerden faydalanabilirsiniz.

• 

Dünyamızın sahip olduğu en değerli varlıklar olan bitkileri dünyanın farklı yerlerinden gelen ziyaretçiler ile buluşturan, güncel olarak araştırmalar yapan ve eğitimler sunan Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi, bizler için önemli bir kaynaktır. İskoçya, Güney Amerika, Afrika, Çin, Orta Doğu, Asya ve Himalaya bölgesine odaklanan araştırmaları ile bitki türleri ve biyoçeşitlilik konularında kapsamlı geliştirme programları yürütmektedirler. Edinburgh Kraliyet Botanik Bahçesi ile ilgili daha fazla bilgi almak isterseniz aşağıdaki tanıtım videosunu izleyebilirsiniz.

Kaynaklar

1. Wikipedia.org. 2020. “Royal Botanic Garden Edinburgh”. https://en.wikipedia.org/wiki/Royal_Botanic_Garden_Edinburgh. (Erişim Tarihi: 19.09.2020)
2. RBGE.org.uk. “OUR HISTORY”. https://www.rbge.org.uk/about-us/our-history/. (Erişim Tarihi: 19.09.2020)
3. RBGE.org.uk. “WHAT WE DO”. https://www.rbge.org.uk/about-us/what-we-do/. (Erişim Tarihi: 19.09.2020)
4. RBGE.org.uk. “EXPLORING THE GLASSHOUSES”. https://www.rbge.org.uk/collections/living-collection/living-collection-at-the-royal-botanic-garden-edinburgh/the-glasshouses-open-to-the-public/glasshouses-details/#temperate. (Erişim Tarihi: 19.09.2020)
5. RBGE.org.uk. “HERBARIUM”. https://www.rbge.org.uk/science-and-conservation/herbarium/. (Erişim Tarihi: 19.09.2020)
6. Video: Royal Botanic Garden Edinburgh. https://youtu.be/Blcd44c9WCE
7. Kapak Görseli smith-scott-mullan.co.uk ‘dan alınmıştır.