Son zamanlarda, içinde bulunduğumuz durumdan kaynaklı olarak; insan yaşadığı yerin sahip olduğu değerlere daha sıkı tutunuyor. Kendi şehrimiz, çevremiz, etrafımızdaki parklar, meydanlar, rekreasyon alanları ve dahası incelenebilir aynı zamanda da geliştirilebilir yerler haline geldi. Günbegün, yüksek binalardan sıkılan ve yeşil alan eksikliğinden yakınan; sonuç olarak da yeni kamusal alan arayışına giren bizler, tarihi değerlerimizi de koruma yönünde ilerlemeliyiz. Bu sebeple, bir İzmirli olarak, hem kentimizin ‘akciğerlerinden’ bahsetmek hem de nostaljik bir yolculuk yapabilmek adına İzmir Enternasyonal Fuarı: Kültürpark’ı kaleme almak istedim.
Özlenen günlerin en büyük ortak özelliği, gönül rahatlığıyla iç içe olduğumuz ve kahkahaların bol, sohbetlerin yüzyüze, genci yaşlısı bir arada bulunmamızdı. İzmir Kültürpark’ın en belirgin özelliği de bu bence. Hepimizi bir araya toplayabilecek nitelik ve niceliklere sahip olması. Günümüzde de eskisi gibi, neredeyse bütün toplu taşıma yöntemlerinin tam ortasında bulunmaktadır. Şehir merkezinde ve tüm şehrin nefes almasına destek olmaktadır. Zamanla ev sahipliği yaptığı etkinlikler değişse de temel taşlarını hala itina ile koruyor. Öncelikle tarihi yolculuğunu inceleyelim.
İzmir Kültürpark Tarihi
Mustafa Kemal ATATÜRK’ün öncülüğünde, Türkiye ekonomisine katkıda bulunması ve yabancı devletlerle ilişkilerinin güçlenmesi amacı ile 1923 yılında İzmir’de fuarcılık temelleri atılmıştır. 1933 yılında düzenlenen 9 Eylül Panayırı sonrası Cumhuriyet Meydanı arkasının gelecekte yeterli olmayacağı anlaşılmış ve aynı sene Moskova gezisinde Gorki Parkından etkilenen ve güzel bir örnek olacağını düşünen Suad Yurdkoru, izlenimlerini Belediye Başkanına iletmiş. Dönemin Belediye Başkanı Behçet Uz da Rusya’nın başkenti Moskova’ya bir gezi düzenlemiş. Gördüklerinden etkilenen Uz, fuar ve park fikrinin bir araya gelmesini öngörmüş.
1934 yılında Behçet Uz Kültürpark’ın yapımına onay vermiş ve 1922 yılında çıkan İzmir Yangını sonrası kül olan Alsancak, Basmane, Pasaport ve Kahramanlar, yeniden hayata kazandırılmak üzere ve Kültürpark yapımı için temizlenmeye başlanmıştır. Kül olan bölgeyi toparlamak tam iki sene sürmüş. 1 Ocak 1936 yılında temelleri atılmıştır.
“Orası, genç cumhuriyerin yangın yerinde yeşeren Kültürpark’tı…” (2)
Kültürpark ve Asrıulusal İzmir Fuarı tam olarak 1 Eylül 1936 tarihinde açıldı. Adeta nesilden nesile geçen bir gelenek gibi, 1936 yılından bu yana itina ile varlığını sürdüren Kültürpark, Türkiye’nin İzmir ilinde bulunan, 420 bin metrekarelik alanı kaplayan bir parktır.(1) Kurulduğunda 360 bin metrekarelik alana yerleşen, daha sonra genişletilen park, kurulduğu günden günümüze İzmir Enternasyonel Fuarı’nı bünyesinde barındırmaktadır.
“Kültürpark, küllerinden doğan şehrin simgesi; İzmir Enternasyonal Fuarı ise cumhuriyetin modernleşme projesi, Türkiye’nin dünyaya açılan penceresiydi.” (2)
Yıllar geçtikçe, değişen ve gelişen dünya sayesinde Fuar artık Kültürpark a sığmaz oldu ve genişleme kararı alındı. “Bu şehirde fuarlar kurun, sergiler açın” diyen Ulu Önder Atatürk’ün sözleri öncülüğünde; İzmir Büyükşehir Belediyesi Türkiyenin en büyük fuar alanını Gaziemir’e kurdu ve fuarcılığı 2015 yılında Fuar İzmir’e taşıdı. (2)
Kültürpark’ta Görülmeye Değer Yerler
Etrafı duvarlarla çevrili ve tam bir kampüs gibi her şeyi barındıran Kültürpark’a beş farklı giriş kapısı bulunmaktadır. Bunlar Lozan Kapısı, Montrö Kapısı, 26 Ağustos Kapısı, Cumhuriyet Kapısı ve 9 Eylül Kapısıdır. Beş girişten hangisinden girerseniz girin, şehrin ritminin ne derece rahatladığını ve günlük koşuşturmadan yumuşak bir geçişle adımlarınızın yavaşladığını hissedeceksiniz. Uçsuz bucaksız yeşil aks, çeşitli etkinlikleri keşfetme fırsatı da sunuyor.
420 bin metrekare üzerinde, 14 kapalı sergi salonu, 4 konferans salonu, Atatürk Açıkhava Tiyatrosu, İsmet İnönü Sanat Merkezi, İzmir Sanat, Fuar Evlendirme Dairesi, Celal Atik Spor Salonu, lunapark, Paraşüt Kulesi, Gençlik Tiyatrosu, Resim-Heykel Müzesi, İzmir Tarih ve Sanat Müzesi bulunmaktadır. Bunun yanında da; 1850 metrelik koşu parkuru, yüzme havuzu, kapalı spor salonu, tenis kortları, halı saha gibi spor etkinliklerine imkân sağlayan mekânlarda bulunmaktadır. (1)
1938 yılında açılan ve parkın sembollerinden biri olan Hayvanat Bahçesi ise 2008 yılında açılan Doğal Yaşam Parkına taşındı.
Peki neydi insanları bu denli Kültürpark’a çeken?
İzmir Enternasyonal Fuarı ile birlikte hizmet veren Kültürpark ‘uluslararası’ olması yanı sıra birçok sanatçıyı da seneler boyu konuk etmiş ve etmeye de devam ediyor. Beni bu yazıyı yazmaya iten yegane sebep ise aile büyüklerimden dinlediğim anılar oldu. Ah Zeki Müreni dinlemeye giderdik… Ah o açık hava tiyatroları…
Sanırım bu başlık daha çok nerede o eski Fuar olmalıydı çünkü pandemi dönemi her türlü sanatı ayağımıza getirdi belki ama bizi o günlere götüremedi.
Ailemden dinlediğim hikayelerle Göl Gazinosunu, Manolya Aile Bahçesini ve rahmetli dedemin raylarını döşediği küçük treni biliyorum. Özel kıyafetlerin dikilip gidildiği, heyecanın önceki geceden başladığı eğlenceler, konserler… En değerli sanatçıları görme mutluluğu… Benim en net hatırladığım anı ise Bahadır. Hayvanat Bahçesinin gözdesi fil Bahadır. Kendisini 2007 yılında kaybettik ama şimdilerde çocuklarını Doğal Yaşam Parkında görmek mümkün.
Kültürpark ve Bitkisel Peyzaj
Betonarme,trafik, kalabalık, şehrin yüksek temposu gibi bizi yorgunluğa ve kaosa sürükleyen, gün içinde tüm yoğunluğu omuzlarımızda hissetmemize neden olan büyükşehirlerin ortak problemleri sadece bir kapıdan girince nasıl mı geride kalıyor? Bitki çeşitliliğinin sağladığı habitat ve doğal ortamına uygun şekilde kullanılmış serbest tasarım örnekleri sayesinde tabiki. İzmir’in tam ortasında bu denli bitki çeşitliliğine sahip olan bir park hepinizi büyüleyecek nitelikte.
Öncelikle, dönemin koşullarında ülkemize getirilmiş ve adaptasyonu sağlanmış birçok bitki basmane ve Montrö kapıları arasında botanik bahçesi kapsamında kullanılmış. Daha sonra bitkiler Kültürpark’ın florası haline gelmiş. Parka kazandırılan ilk bitki ise İzmir Valisi Fazlı Güleç ve Belediye Başkanı Behçet Uz tarafından dikilen Ligustrum vulgare L. yani Kurtbağrı bitkisidir.(1)
Uzmanlar tarafından arboretum* niteliği taşıdığı tespit edilen İzmir Kültürpark’ta tam 133 tür saptanmıştır.
Şehrin en güzel yerinde çeşitli açık hava aktivitelerine olanak sağlayan Kültürpark, yeşilin her tonunu bize sunuyor. İğne yapraklı ağaç ve ağaççıklardan 26 tür, geniş yapraklı herdem yeşil ağaç ve ağaççıklardan 11 tür, geniş yapraklı yaprak döken ağaç ve ağaççıklardan 46 tür, meyveleri yenebilen her dem yeşil ağaç ve ağaççıklardan 10 tür, meyveleri yenebilen yaprak döken ağaç ve ağaççıklardan 21 tür, geniş yapraklı monokotiledon ağaçlardan (palmiyeler) 5 tür, çalılardan (boyu 2 metreden fazla) 14 tür olmak üzere toplam 133 tür vardır.(1) Alanda bulunan bitkiler ile ilgili “Kültürpark’ın Ağaç, Ağaççık ve Çalıları” ismini taşıyan bir kitapçık dahi oluşturulmuştur. Kitapçığı Ege Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü ve İzmir Büyükşehir Belediyesi ortak çalışmalar ile ortaya konmuş.
Aşağıdaki linkten de ulaşabileceğiniz bir ağaç haritası büyük bir emekle ulaşıma sunulmuştur.
*çok çeşitli ağaç ve ağaççıkların bulunduğu, bu amaçla özel olarak hazırlanmış botanik bahçesi.
- https://izmir.ktb.gov.tr/TR-77372/kulturpark-izmir-fuar-alani.html
- www.kulturparkizmir.org
- https://www.birgun.net/haber/fuar-izmir-in-kalbidir-dokunmayin-334743
- https://bantmag.com/epic-fair-oncesinde-80-yillik-tarihi-birikimiyle-kulturpark/
- http://www.eskiturkiye.net/965/izmir-kulturpark-1936#lg=0&slide=0
- https://blog.adresgezgini.com/izmir-enternasyonal-fuari-e2-80-99nin-bilinmeyen-hikayesi-2
- https://www.izmir.bel.tr/en/News/kulturparkin-agaclari-kitap-oldu/29966/162
Merhaba…
San Francisco‘dan selamlar.Yazıyı okudum da…Hani derler ya “ göz görmeyince gönül katlanırmış “ .
Ben de İzmirliyim lakin buradaki Golden Gate Park’ı görünce bizim Fuarımız çok sönük ve cılız kaldı.
Büyüklük olarak 12 mislinden ( 4000 dönümü aşkın ) fazla,içindeki spor tesisleri,müzeler,konser alanları vs. bir yana bizdeki bitki türü için 200 diyelim buradaki sadece Arboretumda 220 dönüm içinde 9000 bitki var.Parktaki ağaç ve çalı türleri hariç…
Şehrin içine devasa büyüklükte okyanusa kadar uzanan 25 km yeşil alan…
Daha ne yazayım usandım…
Merhabalar.
Çok güzel bir makale yazmışsınız. Beni de çocukluk ve gençlik günlerime götürdünüz bu yazınızla. Benim rahmetli babacığım da İzmir İnternational Fuarının Kapılar Amirliğinden emekli olmuştu. Güzel anılar biriktirmek nasip oldu. Kalemiňize yüreğiňize sağlık.
İyi çalışmalar diliyorum.