Hızlı Git
Gerek uzunca boyuyla gerek onu diğer tüm ağaçlardan ayıran farklı görünüşüyle, karşımıza çıktığı yerde çoğunlukla bize denizi hatırlatan, “Kaç metre acaba?” hesabına düşüren palmiye ağacından bahsedeceğim bu kez. Hemen hepsi bulunduğu yere tropikal bir hava veren ve ilginç ve estetik silüetiyle dikkat çeken palmiyeler…
Bilhassa tropik iklimlerde; Asya, Amerika, Büyük Okyanus Adaları ve Afrika’da yetişen palmiyeler; Türkiye’de de sahil şeridi olan şehirlerimizde boy göstermektedir. 200’den fazla cinsi, 2600’den fazla türü olan geniş bir familyadır. Herdem yeşil, palmat ya da pinnat bileşik yaprakları vardır. Genellikle tepede ve yelpaze formunda olan yapraklanma; palmiyeleri birçok bitkiden ayıran en belirgin özelliğidir.
Ülkemizde yetişebilen Palmiye çeşitleri şunlardır:
1- Chamaerops humilis L. (Akdeniz Yelpaze Palmiyesi, Bodur Akdeniz Palmiye Ağacı)
Doğal yayılış alanı, İspanya, Fas, Libya, İtalya’nın Toskana bölgesinden itibaren güneyi, Sicilya, Sardunya ve Malta adalarıdır. Herdem yeşil bir türdür. Işık ve güneşi çok seven ama aynı zamanda da yarı gölge ve soğuğa dayanıklı bir türdür. (-12 dereceyi görebildiği gözlemlenmiştir.)
Genellikle çok gövdeli çalı görünümünde ve yavaş büyüyen bir palmiye türüdür. 6 metreye kadar boylanabilir fakat genelde ortalama 3 metredirler. Bu nedenle cüce palmiye olarak da adlandırılırlar. Yapraklar yelpaze şeklindedir. Uzun ve dikenli bir sapı vardır. Yeşil ile gümüşi veya mavi arasında değişen renklere sahiptir. Çiçeklenme marttan mayısa kadardır. Meyveleri sonbaharda olgunlaşır, 1-4 cm boyutlarındadır. Yuvarlak veya oval şeklinde olan bu minik meyvelerin rengi kırmızımsı kahvedir.
İç mekan bitkisi olarak saksıda yetiştirilebildiği gibi peyzaj mimarlığında kullanımı park bahçelerin yanı sıra kaya bahçeleridir.
2- Phoenix canariensis Chabaud (Kanarya Adaları Hurması)
Doğal yayılışı Kanarya Adaları olmakla birlikte, kültürü sonucunda bugün oldukça geniş bir alanda yayılış göstermektedir. Herdem yeşil bir türdür. Işık ve güneşi çok seven bir türdür.
20 m’ye kadar boylanabilen ağaçlardır. Yapraklar tüysüdür ve 5-7 m’ye kadar uzayabilmektedir. Gövde çapı 8 metreye kadar büyüyebilmektedir. Yaprak, ana eksenine dik batıcı uçlu yaprakçıklardan oluşur. Sarımsı yeşil kokusuz çiçeklerini ilkbahar mevsiminde açmaya başlar. Fakat çok küçük ve belirsizdir. Sonbahar mevsiminde eriğe benzer kırmızı meyveler vermeye başlar.
Karayolları, sahil parkları gibi yerlerde kullanılabildiği gibi kaya bahçelerinde de karşımıza çıkan bir türdür.
3- Phoenix dactylifera L. (Arap hurması)
Doğal olarak Batı Asya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösteren bir türdür. Phoenix cinsinin meyvesi yenilen tek türüdür ve meyve hurma olarak adlandırılmaktadır. Herdem yeşildir. Işık ve güneşi çok seven bir türdür.
30 m’ye kadar boylanabilen ağaçların gövdeleri kurumuş yaprak dipleriyle kaplıdır. Yapraklar tüysü, mat yeşil renkte, yukarı doğru yönelmiş ve tepede küme halindedir. Yaprakçıkları batıcı ve uzundur. Çiçek kurulu bir sap üzerinde çok dallı bileşik salkım durumundadır. Çiçekler krem renkli, çok küçük ve belirsizdir. Yaz sonu, sonbahar başında meyve vermeye başlamaktadır. Oval, sarı-turuncu, koyu kırmızı veya kahverengi olan meyveleri 6 cm’ye kadar uzayabilmektedir.
Park ve bahçelerde kullanılabildiği gibi yenilebilen meyvesinin üretimi için de kullanılmaktadır.
4- Phoenix theophrasti Greuter (Datça hurması)
Datça hurması olarak da bilinen tür, Datça, Bodrum, Kumluca ve Yunanistan’ın Girit adasında yayılış göstermektedir. Işık ve güneşi çok seven bir türdür. Herdem yeşildir.
Genel olarak 10 m’ye kadar boylanabilen türün 15–17 m’ye kadar boylanmış bireylerine de rastlanabilmektedir. Tüysü
yapraklar gövdenin uç kısmında ve 3-5 m uzunluğunda olup sık bir tepe oluşturmaktadır. Tüysü yapraklar ortalarından katlanmış, batıcı uçlu ve mavimtırak yeşil renktedir. Çiçek kurulları büyük ve çok dallı bileşik salkım durumundadır. Sarı renkli kokusuz ve belirsiz çiçekleri ilkbaharda açar. Meyve yukarı doğru dik koumdadır. Meyve olgunlaştığında esmerleşmektedir fakat yenilememektedir.
5- Trachycarpus fortunei (Hook.) H. Wendl. (Çin Yelpaze Palmiyesi, Telli Palmiye Ağacı)
Türün doğal yayılış alanı Çin’dir. Ancak bugün oldukça geniş bir coğrafyada kültüre alınmıştır. Işık ve güneşi çok seven bir türdür. Herdem yeşildir.
12 m’ye kadar boylanabilen, koyu kahverengi liflerle kaplı, silindirik gövdeli bir türdür. Gövde çapı 2.5 metreye kadar kalınlaşabilir. Tepede büyük bir küme oluşturan yapraklar, yelpaze şeklindedir. Uzun bir sapın ucundaki yaprakların üstü koyu yeşil altı ise grimsidir. Çiçekleri kokusuz, küçük ve sarı renkli başaklar şeklindedir. Yaz sonu, sonbahar başında mavimtrak ve yenilemeyen meyvelerini vermeye başlar. Tür, Chamerops humilis (Akdeniz Yelpaze Palmiyesi) ile sıklıkla karıştırılmaktadır.
Bu palmiye türü de park ve bahçelerde kullanılmaktadır.
6- Washingtonia filifera Wendl. (Palmiye Ağacı)
Doğal yayılış alanı Amerika ve Meksika’dır. Işık ve güneşi çok seven ve herdem yeşil bir palmiyedir.
25 metreye kadar boylanma yapabilen bu palmiye; genelde 13-15 metredir. Gövde çapı 3-4 metreye ulaşabilmektedir. Uzun, batıcı yeşil yaprakları basit yapılıdır. İlkbahar başında veya ortalarına doğru kokusuz, sarı, küçük ve belirsiz çiçeklenme yapar. Yaz başında siyahımsı turuncu erik gibi olan meyveleri yenilmez.
7- Washingtonia robusta Wendl. (Meksika Yelpaze Palmiyesi)
Doğal yayılım alanı Meksika ve Amerika’nı güney kıyılarıdır. Işık ve güneşi çok seven bir türdür. Herdem yeşil bir türdür.
20-23 metreye kadar uzayabilmektedir. Gövde çapı 3.5 metreye kadar kalınlaşabilmektedir. Yaprakları yeşil, diğer palmiye türlerinde olduğu gibi uzun ve batıcıdır. Gövdenin tepesinde bulunan yapraklar bileşik tiplidir. İlkbahar ortası veya yaz başı gibi kokusuz, krem renkli küçük meyvelerini verir. Yaz sonu veya sonbahar başı gibi verdiği turuncu eriksi meyveleri yenmez.
Peyzaj mimarlığında park ve bahçelerde kullanılır.
