Hızlı Git
”Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda
Nazım Hikmet Ran
Budak budak serham serham ihtiyar bir ceviz
Ne sen bunun farkındasın ne polis farkında
Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda”
Nazım Hikmet’in kaleme aldığı, birçoğumuzun da Cem Karaca sesiyle tanıdığı bir hikaye: Ceviz Ağacı. Bize Gülhane’deki heybetli ceviz ağacını köpük köpük bulutlarla ve polis kovalamacasıyla anlatan bu şiiri çok kere dinlemişizdir. Tam da içerisinde bulunduğumuz haftalarda hasadı tamamlanan cevizleri detaylandıralım; Türkiye’de yetişen ceviz ağaçlarının türlerini ve özelliklerini morfolojik açıdan tanıyalım istedim. Bana yazarken eşlik eden şarkıyı size de okurken eşlik etmesi için aşağıya ekliyorum. O halde başlayalım.
1. Juglans regia (Ceviz Ağacı)
Kışın yaprağını döken ve 25-30 metreye kadar boylanabilen geniş tepe tacına sahip bir türdür. Gövdesi ise 1.5 metreye kadar genişleyebilir. Yapraklar bileşik formda olup koyu yeşil renktedir. Meyveler küreye yakın yumurta şeklindedir. Sürgün üzerinde tekli, ikili veya üçlü gruplar halinde bulunurlar. Üzeri yeşil ve kokulu kabukları vardır ve bu kabuk meyve olgunlaştıkça yarılarak içinden odunsu kabuklu kahverengi iri çekirdeği ortaya çıkarır. Yemiş olarak tüketilen kısım bu çekirdeğin içerisinde yer alan besin olarak çok zengin ve yağlı tohumdur.
Yemiş olarak tüketilen bu meyvesinin yanı sıra odunu da özellikle mobilyada oldukça değerlidir. Amerika, Avrupa ve Asya’da, Türkiye’de ise Doğu Anadolu ve Trakya’da doğal olarak yetişebilmektedir. Ayrıca yine tüm Türkiye’de yetiştirilmeye uygundur.
2. Juglans nigra (Kara Ceviz)
Kışın yaprağını döken 30-40 metreye kadar boylanabilen ve geniş tepe tacına sahip bir türdür. Çap genişliğinin 2 metreye ulaşabildiği görülmüştür. Bileşik yaprakları sarımsı renklidir. Küre biçimdeki meyvelerinin dış kabuğu yumuşaktır ve içindeki sert kabuğundan kolay ayrılmaz. İçerisindeki sert kabuk dikensi sert çıkıntılarla kaplı olup kalındır. Sert kabuk içerisinde yer alan tohumu yağlı ve küçüktür. Kabuktan zor ayrılır.
Ceviz ağaçları içerisinde en değerli odunu olan bu türün ana vatanı Kuzey Amerika’dır. Türkiye’de ise bazı park ve bahçelerde yetiştirilmektedir. Doğal yetiştiği topraklarda bile saf olarak yetişmesi zordur, bölgedeki diğer türlerle karışık olarak yetişirler.
3. Pterocarya fraxinifolia (Dişbudak Yapraklı Kanatlı Ceviz)
Kışın yaprağını döken bu ceviz ağacı türü 20-25 metre boy yapabilen ve geniş tepeli bir ağaçtır. 2 metreye yaklaşan gövde çapı vardır. Koyu yeşil renkli bileşik yaprakları vardır. Meyveleri diğer ceviz ağacı türlerinden çok farklıdır. 30-40 cm uzunluğunda aşağı doğru sarkık bir eksen üzerinde dizilmiş “nuks” (sert bir odunsu kabukla sarılmış, içinde tek tohum olan ve açılmayan kuru meyve) biçimindedir. Tohum yarım daire şeklindeki yeşil iki kanat ortasında yer alır.
Ana vatanı Kafkasya ve İran’dır. Türkiye’de ise Orta ve Batı Karadeniz’de, Mersin, Kahramanmaraş ve Gaziantep’te doğal olarak yetişebilmektedir. Su kenarlarını ve nemli toprakları seven bu tür dibinden verdiği sürgünlerle kolaylıkla çoğaltılabilir.
4. Carya ilionensis (Sivri Amerikan Cevizi)
Kışın yaprağını döken 10-15 metreye kadar boylanabilen geniş tepe taçlı bir türdür. Bileşik yaprakları koyu yeşil ve asimetriktir. Meyvesi ince uzun bir yumurta biçimindedir ve uca doğru sivrileşir. Meyve olgunlaştıkça dış kabuk birleşme yerlerinden düzgünce ayrılmaya başlar ve kabuklu kısım ortaya çıkar. Bu kabuk elle rahatlıkla kırılabilir ve içinden diğer cevizler gibi yağlı fakat daha şekerli bir tadı olan tohum çıkar. Olgunlaşma kasım ayında olur.
Kuzey Amerika’nı güneyinde doğal olarak yetişir. Odunu sağlam olan bu tür nemli ve ılıman bölgeleri sever. Türkiye’de ise Akdeniz kıyılarında rastlanır. Üretimi henüz deneme aşamasındadır ve yaygınlaştığı gözlemlenmektedir.
Bu yazımızı beğendiyseniz, yazarımızın Barış Manço Ezgileriyle “Nane Limon Kabuğu” adlı yazısını da okumanızı tavsiye ederiz.
EDİTÖRÜN ÖNERİSİ
Kaynakça:
- İTÜ Bitki Veri Tabanı
- Türkiye’nin Ağaç ve Çalıları, Necati Güvenç Mamıkoğlu
- http://www.agaclar.org/
