Cami Bahçeleri ve Sosyal Hayattaki 6 Kullanımı

İnsan, hayatı boyunca ruhunu ve bedenini dinlendirmek amacıyla doğaya kaçma eyleminde bulunmuştur. Yerleşik hayatı benimseyen toplumlar zamanla doğaya kaçma isteklerini doğayı yaşadıkları ortama getirme anlayışına çevirmiştir. Diğer yandan insanlara inançları doğrultusunda kutsal kitaplarda vaat edilen cennet kavramıyla birlikte bahçe fikirleri şekillenmiş ve bir sanat haline gelmiştir. Öyle ki zamanla her toplum evlerinde veya kamusal alanlarda bu sanatı kendi kültürlerine göre uygulamışlardır. Cami Bahçeleri de bizim sosyal kültürümüzde yer alan önemli olgulardan biridir.

Türk Toplumunda Bahçe

Türklerin bir kısmı İslamiyet’i kabul ettikten sonra yaşayış biçimleri değişmiştir. Dolayısıyla yaşam alanlarından biri olan bahçeler de bundan etkilenmiştir. Örneğin; İslam dininde yer alan “Cennet Bahçesi” düşüncesi bu etkileşimler içinde en anlamlı ve somut olanıdır. Bunlara verilebilecek en iyi örneklerden biri de camilerin ve kahvelerin önlerindeki ulu ve heybetli çınarlardır. Bu gösterişli çınarlar, Eski Türk şehrinin kendine özgü peyzajında vazgeçilmez bir yere sahipti. ”Soliter” kullanılan ağaçlar, dini mimaride önemli unsurlar olarak düşünülmüş, büyüdüklerinde sahip oldukları etkileyici şekle ve kullanım alanlarına göre, en uygun yerlere dikilmişlerdir. Türk Bahçeleri ile ilgili daha fazla bilgiyi dergimizdeki “Türk Bahçeleri” İnceliklerle Dolu Mütevazı Bir Serüven adlı yazımızdan okuyabilirsiniz.

Cami Bahçelerinin Fonksiyonları

1. Caminin Kullanım Amacını Destekler

Cami dış avluları ayrıca; oturma ve dinlenme elemanlarının yer aldığı, kutsal bitki sayılan güllerin (Rosa spp.) ve gölge sağlayacak özelliklere sahip bitkilerin kullanıldığı toplanma mekanı olarak kent halkına hizmet veren kent mekanlardır.

2. Dini Törenlerde Buluşma Noktasıdır

Türk toplumunda cami, mahallenin kurulumu kadar, sosyal yapının da düzenli olmasını sağlayan bir fonksiyona sahiptir. Özellikle mahalle halkı camide, günlük ibadetlerinin dışında, cenaze, nikâh, yağmur duası, mevlit vb. merasimler sebebiyle de bir araya gelirlerdi. Hatta cami avluları halkın bir araya gelip dinlendiği, sohbet ettiği bir yerdi. (1)

3. Namazlardan Önce ve Sonra Kullanılabilir

Camilerin en öncelikli fonksiyonu dini fonksiyonudur. İslam dininde namazı cemaatle birlikte kılmanın daha fazla sevap kazandırdığı inancı vardır ve Müslümanların çoğu bu nedenle camilerde cemaatle birlikte namaz kılmayı tercih eder. Namaz vaktinin gelmesini beklemek, namaz çıkışı dinlenmek veya abdest almak için cami bahçeleri kullanılmaktadır. Bu nedenle devamlı bir sirkülasyona sahip olan cami bahçeleri ve avlusu, insana rahatlatma hissi vermek için geniş yollardan ve belirli bitki tarhlarından oluşmaktadır. Ayrıca zemin döşemesi, alanı geniş ve ulvi göstermek adına açık renk tercih edilmektedir.

4. Meydan Olarak Kullanılır

Özellikle Osmanlı zamanında şehirlerin çekirdeğini oluşturan yapılardan biri de camiler olmuştur. Öyle ki cami yakınlarına pazarlar ve farklı ticaret alanları oluşturulmuştur. Böylece şehir merkezinin ortasında bulunan camiler insanlar için her türlü toplanma alanı oluştururken cami bahçeleri de meydan olarak kullanılmaya başlanmış, bahçede bulunan ağaçlar, oturma birimleri ve su öğeleri meydan olarak cami bahçelerinin kullanılmasını desteklemiştir. Üstelik mahalle arasında bulunan camilerin bahçeleri de mahallenin meydanları haline gelmiştir. Bu anlayış zaman içinde her camide görülmemeye başlansa da özellikle şehir merkezlerinde bulunan tarihi camiler için hala geçerli bir anlayıştır. Bundan dolayı farklı noktalardan da insan çekeceği düşünülen camilerde, bahçelerinin tasarımı sırasında meydan özellikleri taşımasına da dikkat edilmiştir.

5. Sultan ve Önemli Kişilerin Türbeleri Bulunabilir

Tarihi camilerin bahçelerinde büyük çoğunlukla padişah, evliya ve âlimlerin türbeleri bulunmaktadır. Cami mimarisine uygun olarak yapılan bu yapılar kimi zaman gösterişli olup cami bahçelerine anlam ve değer katar. Ayrıca cami bahçesinin öğelerinden biri olarak sayılabilen türbeler, genelde vatandaşlar tarafından yoğun şekilde ziyaret edilmektedir. Bu da cami bahçelerini anlamlı kılan bir diğer özelliktir.