Hızlı Git
Günlük hayatta karşılaşılan bitkiler genellikle güneş ışığı seven bitkilerdir. Bu sebeple de gölge alanda yetişen bitkilerin sayısı çok değildir ve bazen gölgelik alanlar bitkisiz boş çirkin bir yer olarak kalabilir. Ayrıca bahçeli alanların gölgelik kısımlarında düzensiz ve göze hoş gelmeyen bir görüntü oluşabilir. Bu yazıda yazdığımı gölge seven bitkiler gölgelik alanların görselleştirilmesinde ve düzenlenmesinde sizlere fikir verebilmesi amacıyla yazılmıştır. Böylece bahçenizdeki bitkiler, güneş gören alanlarla sınırlı kalmayarak gölgeli alanlarla birlikte geniş bir kullanım imkanına sahip olabileceklerdir.
Gölge Alanda Yetişen Bitkiler
Bitkiler genellikle yetişebilmek ve rengarenk çiçeklerini açabilmek için gün ışığına ihtiyaç duyarlar. Ancak orman gibi kapalı coğrafyalarda evrimleşmiş bitki türleri gölge alanlarda da gelişimini sürdürmeye müsaittirler. Peyzaj tasarımı yaparken en zorlandığımız konulardan biri olan gölge alanda yetişen bitkileri sizler için araştırdık:
Yalancı Keçi Sakalı (Astilbe türleri)
Yalancı keçi sakalı bitkisi narin ve taze görüntüleriyle çoğu pastel olmakla birlikte, beyazdan koyu mora kadar renk çeşitliliğine sahiptir. Ayrıca farklı zamanlarda açan farklı boyutlarda yüzlerce hibrit ve fazla sayıda türü mevcuttur.
Yalancı keçi sakalı hafif gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Tam güneş almaları durumunda yapraklarında güneş yanıkları oluşacaktır. Lakin sabah güneşinden bir iki saat kadar yararlanmaları ve sıcak öğle güneşinden korunmaları onları daha verimli kılacaktır. Doğru toprağa ve ortalama nem ihtiyacı olan bu bitkiler için organik ve zengin topraklar en ideal topraklardır. Toprakta su birikmediğinden ve drenaj olduğundan emin olunmalıdır. Fakir, zayıf ve kayalıklı bir toprakta yetişmeleri için bitkiyi ekmeden önce kompost malzeme kullanmak iyi olacaktır. Köklerin sağlıklı gelişebilmesi için 20 ila 30 cm toprak derinliği yeterlidir.
Nemli olduklarından emin olmak için yalancı keçi sakalı düzenli bir şekilde kontrol edilmelidir. Özellikle de çok güneş alan bir bölgede bulunuyorsa, yalancı keçi sakalı düzenli bir sulamaya ihtiyaç duyar. Her gün püskürtme ile sulanmak yerine derince sulanmalıdır. Toprağının kuru kalması yapraklarının yanmasına, yaprak kenarlarının kurumasına hatta bitkinin ölümüyle bile sonuçlanabilir.
Doğru koşullar altında ve doğru gübre kullanımıyla büyük tüylü yapraklar elde edilebilir. Yalancı keçi sakalı, hızlı yayılan ve geniş kümeler oluşturan bir bitkidir. Bu sebepten dolayı humuslu toprakta yetiştirilmeleri iyi olacaktır. Her 3-4 yılda bir ilkbahar aylarında çok büyümüş kümelerin bölünmesi gerekmektedir. Bu bölünen kümeler hemen farklı bir yere ekilebilir ya da yaz başında saksılara yetiştirilebilir. Çiçeklenme mevsimi bittikten sonra solmuş çiçek sapları kesilebilir. İlk dondan sonra çiçek yapraklarında sararmalar gözlenebilir. Bu durumda yaprakların kesilmesi gelecek baharda güzel bir büyümeye sebep olacaktır.
Ortancalar (Hydrangea türleri)
Yaprak ve yapılarından dolayı narin gözüken ortancalar düşünülenin aksine çok fazla özene ihtiyaç duymazlar. İlkbahar ve yaz aylarında çiçek açan bu bitki bir çalı türüdür. Bir yaz kadar kısa bir sürede alanı doldurabilen ortancalar hızla büyürler ve yaklaşık 4,5 metre uzunluğuna erişebilirler. İlkbahardan erken sonbahara kadar olan dönemde çiçekleriyle peyzajın önemli parçası olan bu bitki uzun bir ömre sahiptir.
Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Ortancaların dikilebileceği en iyi yerler güneşli sabahlara ve gölgeli öğleden sonralarına sahip güvenli alanlardır. Genellikle bu koşullar evin kuzey ve güney bölgelerinde sağlanır. Yalnız unutulmamalıdır ki sert rüzgarlar yapraklara ve çiçeklere hasarlar verebilirler ve ayrıca ağaç altına dikilmeleri besin ve su rekabeti oluşturur. Çiçeklenmeden önce köklerin yeterince ve sağlıklı gelişebilmesi için ortancaların ekilmesi gereken en doğru zaman dilimi sonbahardır. Sabahın erken saatlerinde ve öğleden sonra yapılan ekimler ısıya karşı koruma sağlar. Kök yumağından yarım santimetre daha geniş çukura gömülmelidir. Çukurun derinliği ise bitkinin kök yumağı kadar olmalıdır. Tepecik oluşturularak su drenajının artması sağlanabilir. Ortancalar toprakta yeterince gelişene kadar çok iyi sulanmalıdırlar.
Ortancalar için en ideal toprak nemli ve bol miktarda organik madde içeren topraklardır. İyi drenaj bu bitki için çok önemlidir. Çünkü toprağın ıslak veya sulu bir şekilde kalması köklerinin çürümesine hatta bitkinin ölmesine sebep olur.
Ortancaların kök gelişimine teşvik etmek için haftada 3 kez derin sulama yapılmalıdır. Büyük yapraklı ve pürüzsüz ortancalar daha fazla suya ihtiyaç duyabilir. Genellikle tüm ortanca çeşitleri tutarlı bir neme ihtiyaç duyarlar. Derin bir sulama için ıslatma hortumu kullanmak çiçeklerde ve yapraklarda nemi tutmayı sağlayacaktır. Sabah yapılan sulama bu bitkinin sıcak zamanlarda solmasını önleyecektir. Toprağı serin ve nemli tutmak amacıyla malç kullanmakta yarar vardır. Malç bozulduğunda toprağa besin sağlayarak toprak dokusunu iyileştirecektir.
Japon Çınarı (Fatsia japonica)
Dikkat çekici sevimli yapraklarının çınar ağacı yaprağına benzerliği yüzünden Japon çınarı adı verilen yaprak dökmeyen bu bitki, 30 santimetre genişliğinde büyük ve derin loblu yapraklara sahiptir ve 2-3 metre yüksekliğine erişir. İleriki zamanlarda 5 metre kadar yüksekliğe ulaşabilir. Ve genellikle yapraklarının ağırlıklarından dolayı bir tarafa eğrilir. Çiçeklenme zamanları iklime bağlıdır, genellikle sonbaharda açarlar.
Eğer bitkiye iyi bir alan verilirse bakımı kolay olacaktır. Japon çınarı için en ideal toprak, asitli ve kompost içeriği yüksek olan topraklardır. Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Orta ile tam gölge ışık alan bir yer bu bitkiler için idealdir. Ayrıca gölgeli verandalarda ve ağaçların altında bir saksı içerisinde çok iyi yetişirler. Çok fazla güneş ışığı ve kuvvetli rüzgarla yapraklarına hasar verecektir.
Japon çınarı, her zaman nemli bir toprağa sahip olacak şekilde sık sulanmalıdır. Özellikle bir saksı içinde yetiştiriliyorsa çabuk kuruyabilme ihtimaline karşı çok sık kontrol edilmelidir. Don tehlikesi geçtikten sonra toprakta yetişenler için her yıl ağaç ve çalı gübresi kullanılmalıdır. Saksıda yetişenler için ise saksı bitkileri için olan gübre ile gübrelenmelidir.
Japon çınarının güçlü, sağlıklı ve gür bir şekilde büyüyebilmesi için Japon çınarı yıllık budamaya ihtiyaç duyar. Yeniden büyümeye başlamadan önce tüm bitkiyi yere kadar kesilebilir veya her 3 senede bir bitkinin en eski sapların üçte biri kesilebilir. Ayrıca iyi bir görüntü için bitkinin görünüşünü bozan saplar da kesilebilir.
Ormangülü (Rhododendron türleri)
Ormangülleri, çok farklı şekillerde ve boyutlarda bulunurlar. Bazı çeşitleri yuvarlak ve topluyken bazı çeşitleri de gevşektirler. İlkbahardan yaz ortasına kadar çarpıcı ve göz alıcı çiçekleriyle dikkat çeken ormangülleri krem-sarı, kayısı-somon, en açık ve yumuşak pembe tonundan koyu kırmızılara, lavanta renginden koyu mor ve mavi rengi gibi güllerden daha fazla renk çeşitliliğine sahiptirler.
Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Ortancaların aksine ormangülleri, ağaçların altında yetiştirilebilirler. Bazı çeşitleri sabah doğrudan ışık almaya ihtiyaç duysalar bile çoğunun güney güneşinden korunması gerekmektedir. Ayrıca bu bitkiler için en iyi yer benekli gölgelik alanlardır. Meşe ve çam ağaçları onların en iyi komşularından biridirler. Ormangülleri öğleden sonraki sıcak güneşten ve rüzgardan korunmalıdırlar. Meşeler ve çamlar, ormangüllerinin büyümeleri için gerek duydukları güneş ışığını yüksek filtrelenmiş gölge olarak tedarik ederler ve kışın da rüzgarları keserler. Ayrıca meşe ve çam ağaçlarının malçları ormangüllerine besin sağlarlar.
Ormangülleri mükemmel drenajlı, asitlik derecesi 4,5 ila 6,0 arası olan topraklarda yetişirler. Drenaj sistemi iyi olmayan ve su biriktiren toprakların bitkinin kök sistemine zarar vereceği unutulmamalıdır. Bu durum kök çürümelerine yol açabilir. Bu bitkilerin bulunduğu toprak düzenli olarak havalandırılmalıdır ve toprağın nemli tutulması gerekmektedir. Sağlıklı ormangülleri yetiştirmek için düzenli, derin bir sulama ve iyi bir drenaj arasında dengeyi yakalamak çok büyük bir önem taşır. Bu bitkinin dikilmesi için en uygun cephe kuzey veya doğu taraflarıdır.
Ormangülleri sığ köklü bir bitki türüdür ve kurak dönemlerde sulamaya ihtiyaç duyarlar. Özellikle de bu durum önceki bahar döneminde ekilen ormangülleri için çok önemlidir. Ilık havada kumlu topraklara ekilen bu bitki, ilk iki sene boyunca haftada iki kez sulama gerektirir. Yeni ekilenler ise ilk birkaç yıl süresince kurak zamanlarda düzenli sulamalara ihtiyaç duyarlar. Sulamak için ıslatma hortumları veya damla sulama ideal bir yöntemdir.
Drenaj sistemi iyi olmayan ve su biriktiren toprakların bitkinin kök sistemine zarar vereceği unutulmamalıdır. Bu durum kök çürüklerine yol açabilir.
Parfüm Kutusu (Sarcococca confusa)
Parfüm kutusu bitkisi ismini tatlı, vanilya kokusundan alan, bir çok özellik bakımından zengin ve geç kış döneminde fildişi veya beyaz renklerinde çiçeklenen, yaprak dökmeyen bir bitki türüdür. Etrafa inanılmaz güzel koku yayan bu çiçekler erken ilkbaharda parlak, hafif dalgalı, koyu yeşil gür yapraklar arasında gizlenirler. Çiçek olgunlaştığında kırmızıdan siyaha değişen güzel parlak meyveler ortaya çıkar.
Yaklaşık 1-1,5 metre uzunluğunda, 90-150 santimetre genişliğinde yuvarlak bir forma sahiptir. Orta derecede verimli, nemli, humus bakımından zengin ve iyi drene edilmiş topraklarda yetişir. Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Yarı gölge alanlar güneş ışığı bakımından yeterlidir. Hatta iyi bir neme sahip toprağa ekildiğinde tam güneş ışığı alsa bile bunu tolerans edebilir. Bunun yanında kirliliğe, kuru gölgeye ve ihmalkarlığa karşı dayanıklıdır. Çok fazla ilgiye ihtiyaç duymaz. İlgi çekici şeklini korumak için çiçek açtıktan sonra, ilkbahar aylarında budanabilir.
Çınar Kartopu (Viburnum opulus)
Kartopu Çalısı genellikle 10-15 metre kadar boylanabilen yuvarlak bir yayılma tarzına sahip yaprak döken bir çalı türüdür. İlkbaharda kocaman dikkat çeken beyaz çiçekleri yaklaşık 7,5 santimetre boyutundadır ve bu büyük çiçek aslında daha küçük çiçeklerden oluşan bir kümedir. Sonbaharda kızılcık benzeri acı meyveler verirler. Lakin yenilmesi pek önerilmez. Akçaağaç benzeri 3 loblu ve koyu yeşil yapraklara sahiptir. Meyveler dondan sonra buruşma eğilimindedirler. Yapraklar sonbaharda çekici morumsu kırmızı rengine dönerler.
Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Orta derecede nemli ve iyi drenaja sahip ve tam güneş ya da yarı gölge de yetişen btkilerdendir. Tutarlı nem ve zengin humuslu topraklar çınar kartopu için idealdir. Bazen bazı türleri doğada ıslak ya da bataklık tarzı yerlerde yetişme eğilimi gösterir. Çınar kartopu bitkisi, çiçek açtıktan hemen sonra gerektiği gibi budanmalıdırlar.
Küçük Cezayir Menekşesi (Vinca minor)
Küçük ama şirin lavanta mavisi yapraklarıyla küçük Cezayir menekşesi yer örtücüleri arasında çok meşhurdur. Bu bitki Mayıs- Haziran aylarında çiçeklenmeye başlar. İlkbaharda açmaya başlayan bu çiçekler yaz boyunca aralıklı olarak sonbahara kadar açmaya devam ederler. Her dem yeşil kalan bu bitki çok hızlı bir şekilde yayılma eğilimindedir.
Kuru ile orta ıslaklıkta, iyi bir drenaja sahip topraklarda yetişirler. Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Tam gölgeye tolerans gösterebilirken, tam güneş alan ya da yarı gölgeli alanlarda kolayca büyürler. Eğer yarı gölge topraklarda yetiştiriliyorsa bu bitki nemli topraklara ihtiyaç duyarlar. Yaklaşık 2,5 ila 3,5 metrelik alanları bile kolayca kaplayabilirler.
Japon Defnesi (Aucuba japonica)
Japon defnesi genellikle evlerde gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Bu bitki güzel saksı çalısı ve ev bitkisi olarak kullanılabilir. Aslında her ne kadar yaprakları süs gibi gözükse de sonbahara doğru yakınında erkek bitki büyürse çekici, parlak ve kırmızı renginde meyveler yerini alacaktır. 20 santimetre boyunda renkli, yeşil ve sarı-altın renginde yapraklara sahiptir. Japon defnesi 2 ila 3 metre kadar uzayabilir. Çiçekler ve meyveler genellikle yaprakların arasında gizli olarak bulunurlar.
Japon defnesini yetiştirmek için uygun bir yer seçtikten sonra gerisi çok kolaylaşacaktır. Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Ne kadar koyu, derin gölge mevcutsa o kadar parlak yaprak rengine sahip olacaktır. Bu bitki yarı gölgeleri tolere edebilir lakin çok fazla güneş alırsa yaprakları siyaha dönecektir. Bu bitkiler için ideal topraklar yüksek organik içeriğe ve neme sahip topraklardır. Eğer Japon defnesi iyi drene olabilirse ağır killi topraklar da dahil olmak üzere her türlü toprağı tolere edebilecektir.
Bu bitkiler yarım santimetre aralıklarla dikilmelidirler. Yavaş büyüyen Japon defnesi alanlarını doldurmak için uzun bir süreye ihtiyaç duyar ve bu süreçte seyrek görünebilir. Yalnız yavaş büyümesi budama açısından bir avantaj olabilir çünkü böylece çok az budanmaya ihtiyaç duyar. Kırık, ölü ve hastalıklı yapraklar kesilmelidirler ve gerektiği kadar budanmalıdır.
Orta derecede kuraklığa toleranslı olan Japon defneleri en iyi, nemli topraklarda büyürler. Soğuk su kullanarak toprağı nemli tutacak kadar su yeterli olacaktır. Unutulmaması gerekir ki Japon defnelerini sularken güneş altında kalan bir hortum kullanmak bile bitkiyi hasta edebilir. Toprağın nemini koruyabilmek ve yabani otları önlemek maksadıyla malç kullanılmalıdır.
Zemheri Ortancası (Bergenia cordifolia)
Bahçelerin gölgeli alanlarını renklendirmek için kullanabilecek olan zemheri ortancası az bakım gerektirir ve bu sebeple de ilgilenmek için az zaman alır. Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Gölgeli veya benekli gölgeyi seven bu bitkiyi ekmek için bahçenin karanlık ya da nadiren güneş ışığı alan bir yeri seçilmelidir. Alanı kaplaması için 30-46 santimetre kadar bir alana erken ilkbaharda bu bitki sıkıştırılmadan ekim yapılmalıdır. İyi drene edilmiş bir toprak seçilmelidir ve eğer gerekirse toprağa kompost malzeme eklemesi yapılmalıdır.
İlkbaharda zemheri ortancası bir başak gibi 3 ila 41 santimetre arasında uzayacak ve pembe, mor veya beyaz rengindeki çan şeklindeki çiçeklerle kaplanacaktır. Bu çiçekler çok uzun süreli değillerdir, birkaç haftanın ardından ölmeye başlayacaklardır. Çiçekler kahverengileşip düşmeye başladığı zaman sivri uçların koparılarak eski çiçeklerin yok edilmesi gerekir. Sonbahara kadar bitkinin bu kahverengi yapraklarından arındırılması gerekir lakin sonbahardan sonra ellenmemelidir. Zemheri ortancasının kış boyunca hayatta kalabilmek için bu yapraklara besin için ihtiyacı vardır ve birçoğu yaprak dökmez. İlkbaharda ölü yaprakların aranıp bu yapraklardan kurtulmak gerekir.
Zemheri ortancası her üç ila beş yılda bir bölünmesi gerekir. Kümenin merkezi öldüğünde ve boşaldığında bitki 4 parçaya bölünüp her biri ayrı bir biçimde dikilmelidir. Yeni dikildiğinde ve hava özellikle kuru olduğu zamanlarda bitkinin iyice sulanması gerekir.
Adi Şimşir (Buxus sempervirens)
Adi şimşir sınır belirleyicisi olarak etrafta örneği çok olan geniş yuvarlak bir çalı veya küçük bir ağaçtır. Yaklaşık bir çalı olarak 1.52- 3.66 metreye ulaşabilirken, bir ağaç olarak 6.10-8,84 metre kadar uzayabilirler. Her dem yeşil küçük, eliptik, dikdörtgen veya oval arasında bir şekle sahip olan basit yaprakları vardır. Yaprakların üstü koyu parlak yeşilken alt tarafı ise sarımsı bir yeşildir. Çiçekleri çok görünmese de soluk yeşil, sarı veya kremsi bir renktedir. Nisan- Mayıs gibi çiçeklenmeye başlarlar. Ayrıca adi şimşirin olgunlaşınca kahverengine dönüşen meyveleri de vardır.
Adi şimşir, tipik olarak asitli veya hafif alkali, eşit derecede nemli ve iyi drenaja sahip, kum-kil karışımı gibi bir toprakta yetişir. Gölge alanda yetişen bitkilerdendir. Tam güneşli veya kısmen gölgeli alanları tercih ederler. Bu bitki birkaç saat sabah güneşinde veya erken öğleden sonra güneşi ile hafif gölge de dahil olmak üzere çeşitli durumlarda iyi bir büyüme gösterecektir. Adi şimşir tam gölgede de büyüyebilir lakin tipik olarak daha az dinç ve daha az yapraklı olacaktır. Tam güneşte yetiştirildiğinde kışın yapraklarının yanması veya sarılığa hatta akar saldırılarına uğrama olasılığı çok yüksektir.
Bu bitki genellikle budama ve kesmeye tolerans gösterir. Sonbaharda don zamanından önce kesinlikle budama yapılmamalıdır. İlkbaharda yapılan çok erken budama genellikle ilkbaharın sonunda oluşabilecek donlar sebebiyle zarar görmeyle veya ölümle sonuçlanabilir. Sığ köklere sahip oldukları için başka bitkilerle birlikte bulundurulmamalıdırlar. Kökler iyi bir organik malçtan hoşlanırlar. Hava dolaşımını artırmak için bitki inceltilmeli ve ölü veya hasarlı dallar yok edilmelidir.
Adi şimşir imkan dahilindeyse tam kış güneşinden biraz korunabilen ve kuvvetli rüzgarlardan korunaklı yerlerde çok iyi yetişirler. Kış rüzgarları, yapraktaki nemi hızlı bir şekilde yok edebilir. Bu da genellikle yapraklarda sararma veya su kayıplarına neden olur. Gövde-dal hasarını en aza indirgemek için yoğun kar birikintilerinden hızlıca arındırılmalıdırlar.
Yararlanılan Kaynaklar
- https://www.gardeningknowhow.com/ornamental/flowers/astilbe/growing-astilbe-plants.htm
- https://www.almanac.com/plant/astilbehttps://www.gardenia.net/plant-variety/astilbes
- https://www.gardeningknowhow.com/houseplants/aralia-plants/japanese-aralia-care.htm
- https://www.gilmour.com/hydrangea-care
- https://hgic.clemson.edu/factsheet/rhododendron-2/
- https://www.gardenia.net/plant/sarcococca-confusa-sweet-box
- http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?taxonid=278939
- https://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?kempercode=u760
- https://www.gardeningknowhow.com/ornamental/shrubs/aucuba/aucuba-plant-care.htm
- https://www.gardeningknowhow.com/ornamental/flowers/bergenia/bergenia-growing-information.htm
- https://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?taxonid=243283&isprofile=0&
Yeşil sevgi yeşil bilgi yeşil bir umuttur sizlerin bu umutları yeşertmek için yazınızı köşenizi tebrik ederim …
Çok teşekkür ederim değerli yorumunuz için. Yeşille ve sağlıcakla kalın.
Burcu hanim, ne kadar aydinlatici bir yazi :) Bahce bitkileri konusundaki yazilarinizin devamini bekliyoruz…
Teşekkürler Buse hanım :)