Hızlı Git
Tarihsel süreçte insanlığın kültürel, sosyal, ekonomik ve siyasal gelişimi, insanlığın topluluktan toplum olabilmesi, o toplumu düzenli bir sistem içinde yönetebilmesi, toplumun ihtiyaçları doğrultusunda geliştirmesi insanlık tarihi içinde önemli bir hafızadır. Ve bu hafızanın kültürel miras olarak korunması gerekmektedir. Miras sözlük karşılığı olarak bir neslin kendinden sonra gelen nesile bıraktığı değerler olarak tarif edilmektedir.
İnsanlığın kültürel mirasının korunması ve sürdürülebilirliği, o toplumun kimliğinin korunmasına ve gelişimine katkı sağlar.
Sit Alanları Kanunu
Kültür varlıkları, en geniş anlamıyla, yer üstünde, yer altında ya da su altında var olan, geçmiş kültürlere ait bilgiler veren belge niteliğindeki taşınır ve taşınmaz eserler olarak tanımlanabilir. 1983 tarihinde yürürlüğe giren 5226 sayılı Kanun ile değişik 2863 sayılı “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası” da bu tanımdan yola çıkarak koruma kurallarını ortaya koymaktadır.
Kültür ve doğa varlıklarının zenginliği açısından özel bir yere sahip olan ülkemizde, bu değerlerin niteliklerini, sorun ve olanaklarını bilmek ve bunların kültürel kimliğimizin ayrılmaz bir parçası olarak korunmasını sağlamak her bireyin sorumluluğudur. Oysa günümüzde, bu sorumluluk, yalnızca devlet erki ve yasal, yönetsel kısıtlamalarla kamu otoritesinin eliyle yürütülmeye çalışılmaktadır. Bu yaklaşım ise, söz konusu değerlerimizin tahribatını ve giderek yitirilmelerini önlemekte yeterli olmamıştır.
Kültür mirası 3 şekilde gruplandırılmaktadır.
- Anıtlar
- Yapı Toplulukları
- Sitler
Sit Alanı Nedir?
Sit alanı Fransızca konum, yer, mevki demek olan “site” sözcüğünden gelir.
SİT: insanlık için tarihsel ve çevresel değer olarak görülen doğal varlıklarla birlikte insan eliyle ortaya konulmuş ve bunlarla bütünleşmiş yapıların oluşturduğu, korunmasında kamu yararı bulunan kentsel ve kırsal çevre olarak tanımlanır.
Türkiye Geneli Sit Alanları İstatistikleri
2019 Yıl Sonu verilerine göre Türkiye genelinde sit alanı varlığı şöyledir:
- Arkeolojik sit alanı: 19.475
- Kentsel sit alanı: 331
- Tarihi sit alanı: 191
- Kentsel arkeolojik sit alanı: 35
- Karma sit alanları:
- Arkeolojik ve kentsel sit alanları: 54
- Arkeolojik ve tarihi sit alanı: 20
- Arkeolojik_tarihi-kentsel sit alanı: 6
- Tarihi ve kentsel sit alanı: 34
- Toplamda 20.146 adet sit alanı statüsüne sahip alan vardır.
Sit Alanları Sınıflandırması
Sit alanları arkeolojik, tarihi, kentsel ve doğal sit alanları olmak üzere dörde ayrılır.
Bu alanlar 3 grupta derecelendirilir.
1. derece sit alanları: Bu alanlar evrensel değeri olan, ilginç güzelliklere sahip ve ender bulunması nedeniyle mutlaka korunması gerekli alanlardır. Korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunmalıdır.
2. derece sit alanları: Doğal yapı korunarak kamu yararı için kullanıma açılabilecek alanlardır.
3. derece sit alanları: Doğal yapının korunması ve geliştirilmesi yolunda yörenin potansiyeline bağlı konut kullanımına da açılabilecek alanlar.
Sit alanlarının mevcut özelliklerine göre bağlı bulundukları gruplar çakışabilir. Yani bir yer hem arkeolojik hem doğal sit alanı olabilir.
Arkeolojik Sit Alanı
Arkeolojik sit alanları, tarih öncesi veya tarihsel döneme ait uygarlıklar hakkında bilgiler veren alanlardır. Bu yerlerde geçmişteki insanların yaşam biçimleri, sosyoekonomik durumları ve kullandıkları mimari yapılar hakkında ipuçlarına rastlamak mümkündür. Bahsi geçen arkeolojik sit alanları, yer altında, yer üstünde ve su altında bulunabilir. Örneğin Efes Antik Kenti Türkiye’nin en büyük arkeolojik sit alanıdır.
Arkeolojik Önemine Göre Sit Alanları Sınıflandırması
Arkeolojik sit alanları özelliklerine ve taşıdıkları öneme göre 1., 2. ve 3. derece arkeolojik sit alanı ve kentsel arkeolojik sit alanı olmak üzere 3 dereceye ayrılır. Bu alanları koruma ve kullanma koşulları da derecelere göre değişir. Ama bu yerlerin hepsi için ortak bazı kurallar vardır. Örneğin buralarda yeni tarımsal alanlar, kireç, taş, tuğla, mermer ocağı açılamaz; buralardan taş, toprak vs. alınamaz veya bu alanlara toprak, çöp, sanayi atığı gibi malzemeler dökülemez. Sit alanlarındaki ören yerlerinde gezi yolu, bilet gişesi, bekçi kulübesi gibi düzenlemeler koruma kurulundan izin alınarak yapılır.
1.Derece Arkeolojik Sitler
Korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır.
2.Derece Arkeolojik Sitler
Korunması gereken, ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır.
3.Derece Arkeolojik Sitler
Koruma – kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek arkeolojik alanlardır.
Kentsel Arkeolojik Sitler
Kentsel arkeolojik sitler, korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarını içeren ve korunması gerekli kentsel dokuların birlikte bulunduğunu yerlerdir. Örneğin Sultanahmet semti kentsel arkeolojik sit alanıdır. Buralarda arkeolojik değerlerin sağlıklı ve kapsamlı envanter çalışması yapılmalıdır. Bu çalışma sonucunda hazırlanacak planlar onanmadan, parsel ölçeğinde uygulamaya geçilemez. Kentsel arkeolojik sitlerde mevcut yıkıntı temeller üzerine, o temellerin ait olduğu eski yapı, korunması gerekli kültür varlığı niteliği taşıyorsa, ilgili Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunca uygun görülmesi şartıyla yeniden ayağa kaldırılabilir.
Doğal Sit Alanı Nedir?
Doğal sit alanları, kendiliğinden veya insan müdahalesi ile yapılan düzenlemeler sonucu oluşmuş sit alanlarıdır. Jeolojik devirlere ait olup, ender bulunmaları nedeniyle olağanüstü özelliklere sahip, yer üstünde, yeraltında veya su altında bulunan korunması gerekli alanlardır. Doğal sitler, bilimsel araştırma, jeolojik yapı, çevresel gözlemler, ekolojik gözlemler ve topografik yapı hususlarında özellikleri dikkate alınarak tespit edilir. Bu alanların korunması için bilgi verici ve uyarıcı levhalar konulur.
Örneğin; Göreme Vadisi, kendisine özgü heyecan verici jeolojik yapısı, biçimsel zenginliği, etkileyici topografyası ile sıra dışı bir doğal oluşumdur.
Sit Alanları Dereceleri
Doğal sit alanları da kendi içinde 1. 2. ve 3. derece olmak üzere üçe ayrılır.
1. Derece Doğal Sit Alanları
Bilimsel muhafaza açısından evrensel değeri olan, ilginç özellik ve güzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı açısından mutlaka korunması gereken yerlerdir. Bu alanlar, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunmalıdır. 1. derece doğal sitlerde bitki örtüsünü, topografyayı, silueti bozabilecek ve tahribat yaratabilecek hiçbir eyleme izin verilmez. Ama zorunlu durumlarda altyapı çalışmalarına, otoparka, teleferik gibi yapılara izin verilebilir.
2. Derece Doğal Sit Alanları
Doğal yapısının korunması ve geliştirilmesi gözetilirken, kamu yararı için belirli şartlarla kullanıma açılabilecek alanlardır. Buralarda turizm yatırım ve turizm işletme belgeli turistik tesisler ile hizmete yönelik yapılar dışında herhangi bir yapılaşmaya izin verilmez.
3. Derece Doğal Sit Alanları
Doğal yapısının korunması ve geliştirilmesi ile birlikte, bulunduğu bölgenin potansiyeli ve kullanım özellikleri göz önünde bulundurularak konut kullanımına açılabilecek alanlardır. Yani bu alanları konut kullanımına açma olanağı vardır. Ancak bu durum çevre düzeni, nazım plan ve koruma amaçlı imar planı gibi şartlara bağlıdır.
Mevcut durumda doğal sit olarak ilan edilmiş olan alanlar için, koruma ve kullanma koşullarına ilişkin olarak 728 sayılı İlke kararları çerçevesinde faaliyette bulunulabilir. Doğal sitlerin yeniden değerlendirme çalışmaları yapıldıktan ve yeni koruma statüleri verildikten sonra ise Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve esaslara Dair Yönetmeliğin 7. , 8. , 9. Maddelerinde belirtildiği şekilde ilgili idarelerden görüş ve/veya izin alındıktan sonra faaliyetlerde bulunulabilir.
Kentsel Sit Alanı Nedir?
Kentsel sit alanları mimari, tarihsel ve estetik açıdan önemli olan alanlardır. Tarih öncesinden bugüne kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olan bu yerler, yaşadıkları devirlerin sosyoekonomik ve mimari özelliklerini yansıtırlar. Buralar içinde belli oranda tescilli yapı barındırır. Örneğin Safranbolu birbirinden güzel sokakları ve kendine has dokusu itibariyle korunması gereken kentsel sit alanlarındandır.
Tarihi Sit Alanı Nedir?
Tarihi sit alanları milli ve askeri tarih açısından önemli yerleşim alanlarıdır. Buralar toplumların hafızalarında yer etmiş korunması gereken dokuları içinde barındırır. Örneğin Çanakkale Savaşı’nda kilit öneme sahip Gelibolu Yarımadası tarihi sit alanıdır. Elbette tarihi sit alanlarını da bozacak eylemlerde bulunmak yasaktır. Bu alanlar içinde yer alan anıt ve şehitliklerin düzenleme ve gerekli onarımları için projeleriyle birlikte koruma kurulundan izin alınması gerekir.
Tarihi Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları
Tarihi Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları
a) Bitki örtüsünü, topografik yapıyı, siluet etkisini bozabilecek, tahribata yönelik hiçbir eylemde bulunulamayacağına,
b) Bu alanları çevre düzeni planına kavuşturacak gerekli çalışmaların yapılarak hazırlanacak çevre düzeni planları için koruma kurullarının uygun görüşlerinin alınmasına,
c) Alanın tescil tarihi öncesi doğal dengeyi bozucu yapılmış her türlü uygulamanın zaman içinde ıslahı için ilgili kamu kuruluşlarınca gerekli çalışmanın yapılmasına,
d) Bu alanlar içinde yer alan orman alanlarında Orman Bakanlığınca gerekli çalışmaların yapılabileceğine,
e) Bu alanlar içinde yer alan anıt ve şehitliklerin düzenleme ve gerekli onarımları için projeleriyle birlikte koruma kurulundan izin alınmasına bağlıdır.
Kültür varlıklarının bir yöreye özgü sosyal, kültürel, ekonomik ve politik nedenlere bağımlı olan bir toplumun fiziksel tanıkları olduğu tanımından yola çıkıldığında, bu nitelikler yok edilmeden ve bizlere aktardıkları bilgilerden taviz verilmeden gelecek nesillere aktarılmasının önemi daha da belirginleşmektedir. Bu fiziksel objeler, salt yapıldıkları malzeme nedeniyle değil, bu malzeme ya da fiziksel form içinde sundukları bilgi/belge değerleriyle de önemlidir. Bir kültürel varlık, ürünü olduğu toplumun hemen tüm değerlerini ya da koşullarını betimler. Dolayısıyla bunu anlamak, değerlendirmek ve yorumlamak, bunlara ek olarak da bu verileri yok etmeden gelecek nesillere iletmek kültürün sürekliliği ve gelişimi açısından önemli bir olgudur.
Sit Alanları Haritası Üzerinden Sit Alanları Sorgulama
http://www.says.gov.tr/savab/#/ adresinden harita üzerinden Türkiye’deki tüm sit alanlarını görüntüleyip sorgulayabilirsiniz.
Sit Alanları Yönetmeliği
Konu hakkında ülkemizdeki uygulama kurallarını daha yakından incelemek için Sit Alanları Yönetmeliği‘ni inceleyebilirsiniz. (Sit alanlarında kalan taşınmazların hazine taşınmazları ile değiştirilmesi hakkında yönetmelik)
Kaynakça
- https://www.makaleler.com/sit-alani-nedir
- https://csb.gov.tr/sss/dogal-sit
- http://www.restoraturk.com/index.php/sit-alanlari/137-dogal-sitler
- http://emlakansiklopedisi.com/wiki/tarihi-sit-alani-nedir
- https://tvk.csb.gov.tr/sss/dogal-sit
- https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44973/turkiye-geneli-sit-alanlari-istatistikleri.html
- http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Eklenti/38970,kultur-ve-doga-varliklarimiz.pdf?0
