Hızlı Git
Şehirlerdeki oyun parklarının genellikle sadece bahar aylarında veya yazın ılıman günlerinde cıvıl cıvıl olduğunu, kışın veya aşırı sıcak yaz günlerinde ise terk edilmiş alanlara dönüştüğünü hiç fark ettiniz mi? İklim krizi ve artan şehirleşme ile birlikte, çocuklarımızın en temel hakkı olan “oyun”, hava koşulları engeline takılıyor. Peki, çocuk oyun alanları gerçekten dört mevsim kullanılabilir hale getirilebilir mi?
Bu yazımızda, mevsimsel oyun alanı tasarımı ve çocuk dostu şehirler kavramlarını ele alarak, parkların yılın 365 günü nasıl yaşayan alanlara dönüşebileceğini inceleyeceğiz.
Mevsimsellik: Sadece Bir “Bakım” Sorunu Değil
Geleneksel bakış açısı, oyun alanlarının kışın kullanılmamasını doğal bir durum olarak görür veya bunu sadece bir bakım/temizlik sorunu olarak algılar. Ancak araştırmalar, çocuk oyun alanları tasarlanırken iklim verilerinin (rüzgar, güneş, yağış) tasarımın merkezine alınması gerektiğini gösteriyor.
Yapılan gözlemlere göre, park kullanımı yaz aylarında haftada 3-4 kez iken, kış aylarında bu oran haftada bire kadar düşmektedir. Oysa kentsel dirençlilik ve çocuk hakları açısından bakıldığında, oyun hakkı hava durumuna göre askıya alınamaz; parklar yıl boyunca erişilebilir ve güvenli olmalıdır.
1. Yazın Kavurucu Sıcağında Güvenli Oyun: UV Koruması ve Termal Konfor
Yaz ayları çocuklar için tatil ve oyun demek olsa da, aşırı sıcaklar ciddi riskler barındırır. Yaz sıcaklığına dayanıklı zemin ve gölgeleme eksikliği, parkları tehlikeli hale getirebilir.
- Sıcak Yüzey Riski: Metal, kauçuk ve asfalt zeminler güneş altında tehlikeli sıcaklıklara (metal için 60°C, plastik için 77°C üzeri) ulaşarak yanık riski oluşturabilir.
- Çözüm Önerileri:
- UV Korumalı Oyun Alanı: Oyun grupları (özellikle kaydırak ve salıncaklar) üzerine modüler gölgelikler veya tente sistemleri eklenmelidir.
- Doğal Gölgeleme: Yaprak döken ağaçlar kullanılarak yazın gölge, kışın ise güneş ışığı geçişi sağlanmalıdır.
- Açık Renk Malzemeler: Yüzey sıcaklığını düşürmek için güneş ışığını yansıtan açık renkli zemin malzemeleri tercih edilmelidir.
- Çocuklarda Termal Konfor: Çocukların vücut ısı regülasyonu yetişkinlerden daha yavaştır; bu yüzden sık sık su içebilecekleri temiz su çeşmeleri alana entegre edilmelidir.
2. Kışın Parklar Neden Boş Kalıyor?
Kış aylarında ebeveynler, çocuklarını hasta olma korkusuyla dışarı çıkarmaktan çekinirler. Ancak Erzurum gibi sert karasal iklime sahip şehirlerde yapılan gözlemler, sorunun sadece soğuk değil, yanlış tasarım olduğunu ortaya koyuyor.
Kışın kullanılabilir parklar için stratejiler şunlardır:
- Rüzgâr Kırıcı Bitkilendirme: Kuzey rüzgarlarını kesecek sık dokulu bitki bariyerleri veya paneller kullanılarak “hissedilen sıcaklık” artırılabilir ve rüzgarın soğutucu etkisi azaltılabilir.
- Sıcak Renkler: Kışın gri ve beyaz atmosferine tezat oluşturacak sıcak ve canlı renkler, psikolojik olarak ısınma hissi yaratır ve çocukları oyuna davet eder.
- Buzlanma Önlemleri: Kayma ve düşmeleri önlemek için donmaya karşı dirençli esnek zeminler kullanılmalı ve düzenli kar temizliği yapılmalıdır.
- Aydınlatma: Kışın günlerin kısalmasıyla artan güvenlik endişesini gidermek için aydınlatma seviyeleri artırılmalıdır.
3. Bahar ve Sonbahar: Yağmur, Çamur ve Kaygan Zeminler
Geçiş mevsimlerinde oyun alanlarında drenaj sorunları en büyük engeldir. Kar erimeleri veya bahar yağmurları, parkları çamur deryasına çevirebilir.
- Drenaj Çözümleri: Su birikintilerini önlemek için geçirgen yüzeyler kullanılmalı ve zemin altı drenaj sistemleri kurulmalıdır.
- Kaymayı Önleme: Sonbaharda dökülen yapraklar yağmurla birleşince zeminleri buz pistine çevirebilir. Dokulu yüzey kaplamaları ve düzenli temizlik bu riski azaltır.
- Çamur Yönetimi: Yoğun kullanılan alanlarda zeminden yükseltilmiş ahşap yürüyüş yolları (boardwalk) kullanılarak çamurla temas kesilebilir.
4. İklim Duyarlı Peyzaj Tasarımı ve Kentsel Dirençlilik
Dört mevsim kullanılabilir oyun alanı yaratmak, sadece ekipman seçmek değil, bir mikro iklim yaratma sanatıdır. Şehir planlamacıları, makro iklim verilerini (bölgenin genel iklimi) mikro ölçekli verilerle (parkın rüzgar yönü, gölge alanları) birleştirmelidir.
İklim duyarlı peyzaj tasarımı; çocukların sağlığını korurken, onları doğadan koparmayan, aksine doğanın mevsimsel döngüleriyle uyumlu bir oyun deneyimi sunar. Bu yaklaşım, sadece oyun alanının kalitesini artırmakla kalmaz, aynı zamanda iklim değişikliğinin yarattığı risklere karşı kent iklimi ve oyun hakkı dengesini korur.
Parkları Mevsimlere Teslim Etmeyelim
Çocuk oyun alanları, afetlere hazırlık kadar önemli bir kentsel dirençlilik konusudur. Belediyeler, tasarımcılar ve ebeveynler olarak parkları sadece güneşli günlerin mekanı olarak görmekten vazgeçmeliyiz.
Mevsimsel oyun alanı tasarımı ilkeleriyle;
- Yazın gölgeli ve serin,
- Kışın rüzgardan korunmuş ve güvenli,
- Baharda çamursuz ve kurualanlar yaratmak mümkündür. Unutmayalım ki oyun oynamak, bir lüks değil, her mevsim geçerli bir çocuk hakkıdır.
Bu içerik, Mehmet Emin DAŞ ve Prof. Dr. Mehmet Akif IRMAK tarafından “Architectural Sciences and Sustainable Approaches: Urban Resilience” adlı kitapta çocuk oyun alanlarının iklimsel dayanıklılığı ve mevsimsel adaptasyonu üzerine yapılan “Designing Child-Friendly Urban Resilience: Seasonal Strategies for Public Playgrounds” adlı kitap bölümü araştırmasından derlenmiştir. Nasıl yapılabilirliği hakkında detaylı bilgi edinmek için orjinal kitap bölümünü okuyunuz.
