Minyatür, Yeşil, Doğal Japon Zen Bahçeleri

Zen bahçeleri, Zen dini gereğince içinde oturmak için değil aydınlığa kavuşmak için derin düşüncelere dalınan, seyredilen bahçelerdir.

Tabiat sevgisi, doğaya duyulan minnettarlık ve hoşgörü. İşte gıpta ederek, özenerek baktığımız Japon Bahçeleri’nin özünde bunlar var. Japon halkı yüzyıllardır doğaya duydukları saygı ile bahçelerini şekillendiriyorlar. Çünkü onlar için bahçe lüks ve zenginlik olarak düşünülmemiştir.
Doğaya hâkim olmak yerine tamamıyla doğayı anlayarak yaşamayı tercih etmişler. Evlerini, bahçeleri ile bütünleştirip ayrılmaz bir unsur olmasına dikkat etmişler. Bu düşünce sistemi, insanı mutlu edecek olan tek bir şeyin farkında olmaktır.

Japon Bahçelerinin genel stilini, kültür ve dini inanış şekillendiriyor. İnanışları gereği doğaya saygı duymaları, bahçelerinin önem kazanmasına da yardım ediyor. Bahçelerini beton yapılardan uzak tutarak korumaya çalışıyorlar ve ortaya doğayı taklit etmede başarılı olunmuş bir doğa parçası çıkıyor.

Şimdi birazda bahçenin genel özelliklerinden bahsetmek istiyorum. Japonya’da bahçe sanatı, en iyi çıkışını Heian Krallığı döneminde göstermiştir. Fakat bugüne kadar taşınmış orijinal bir Heian Bahçesi bulunmamaktadır. Heian dönemi sona ererken, Çin’den gelen Budizm’in dalı olan Zen dini etkilerini göstermeye başlamıştır. Zen bahçeleri bu dinle ortaya çıkmış ve etkisi çok büyük olmuştur.

Zen bahçeleri, Zen dini gereğince içinde oturmak için değil aydınlığa kavuşmak için derin düşüncelere dalınan, seyredilen bahçelerdir. Bu bahçelerin mucidi Muso Soseki isimli bir Zen din adamıdır. Bahçe kum, çakıl, kaya çok nadir çimen kullanılarak tasarlanır. Çakılların şekillerini bir tırmıkla sadece din adamları düzenler. Din adamından başka hiç kimse bu bahçeye giremez. En iyi örnekleri Saıhoji Tapınak Bahçesi, Ryöan-ji Tapınak Bahçesi’dir.

Japon bahçe öğelerini su, çardaklar, kandiller, taşlar, köprüler, bitkiler, bahçe pagodaları oluşturmaktadır. Pagoda Budizm’in dini yapısıdır. Japon bahçelerinde bu yapının minyatürü kullanılır. Bide bunun yanında Japon bahçelerinde kullanılan önemli bir yapı da taş kandillerdir.

Japon Bahçeleri’nde bitkilendirme genel itibariyle yeşile dayanır. Çam türleri çok fazla kullanılır bunun yanında ağaçların dal ve gövde güzelliklerine de dikkat edilir. Özellikle yaprağını döken türler için bu önemli bir detaydır. Kiraz, Erik ve kırmızı yapraklarıyla dikkat çeken Alev ağacı ve Akçaağaçlar çok fazla kullanılır.

Japon bahçeleri; “Kuru Taş Bahçeleri”, “Su Bahçeleri”, “Çay Bahçeleri” ve “Şair Ruhlu Kimselerin Bahçeleri” olarak dörde ayrılır. Kuru Taş Bahçeleri’nde ana eleman taşlardır. Hiç su kullanılmadan tüm bahçe yapısı taşlarla yansıtılır. Kuru Taş Bahçeleri’nde amaç; dar mekânları, daha geniş bir alan şeklinde algılanmasını sağlamaktır. Su Bahçeleri’nde köprüler, adalar ve yarım adalar kullanılarak sağlanan sirkülâsyon ile su öğesi her yerde kullanılıp, gösterilir.

Çay Bahçeleri de Japon sanatında önemli yer tutar. Tüm çay törenlerinin yapıldığı mekânlardır. Konuklar adım taşları ile yönlendirilip, su çanaklarında el ve ağız yıkadıktan sonra çay odasına giderler. Şair Ruhlu Kimselerin Bahçesi ise insana huzur, sakinlik ortamı oluşturmak için yapılan bahçelerdir.

Sonuç olarak yeşilin hâkimiyeti, minyatürize edilmiş yapı elemanları, dini inanışa göre şekillenmiş çeşitli bahçeler. Japon bahçeleri bu şekilde yıllardır bu öğeler ile hayat buluyor. Ve sanırım çok fazlada bir değişikliğe uğramadan geleneksel olarak özünü devam ettirecek.

Emine ŞİMŞEK – Peyzaj Mimarı