Kentler farklı biçim ve büyüklükteki birçok mekandan oluşan, hızla gelişen sistemler bütünüdür. Coğrafi durumu, tarihi, kullanım alışkanlıkları, kültürel-bilimsel ve teknolojik gelişmeleri ile çeşitlilik gösterir. Bu çeşitliliğe bağlı olarak sürekli devam eden bir değişim içindedir. Farklı kültür ve yaşam tarzına sahip insanların alışkanlıkları ve zaman içinde oluşan talepleri doğrultusunda şekillenmektedir.
Nüfusun artması, sosyo ekonomik durumun değişkenliği gibi etkenlerle kentte zaman içinde kontrolsüz büyüme gerçekleşebilir. Bazı durumlarda ise kent, aksi yönde bir gelişim göstererek fonksiyonel ve estetik ihtiyaçları karşılayamaz hale gelebilir. Bu kontrolsüz ivmelenmeyi önleyebilmek planlamanın temel prensibidir. Kentler planlı ve sistemli bir şekilde bu değişimlere hazırlıklı olmaz ise; çarpık kentleşme, tarihi dokunun yok olması, aşırı trafik yükü, gürültü ve toprak kirliliği kent yaşamının kalitesiz hale gelmesi, sağlık sorunları, hoşgörüsüzlük ve kuşak çatışmaları dahil olmak üzere bir çok sorunu beraberinde getirecektir.
Kentin kendi haline bırakılması ile zamanla ortaya çıkacak olan problemleri farklı meslek gruplarından uzman kişiler, planlama aşamasında öngörüleriyle yönetirler. Kentteki değişim ve gelişimi ihtiyaçlar doğrultusunda ilgili meslek disiplinlerinin birlikte planlaması, değerlendirmesi ve uygulaması kentlerde sürdürülebilirliğin temelini oluşturacaktır.
Kentsel Planlama ve Kentsel tasarım
Kentsel planlama; yerleşim alanlarının gelişimini ,fiziksel çevrenin kullanımını kapsayan, kamu yararı ve kentsel çevre tasarımı konuları ile ilgilenen, teknik ve politik olarak sistemli eylem programları hazırlama sürecine verilen isimdir. Kentsel alanda fiziksel altyapı, konut ve ulaşım, toprak kullanımı, kentsel büyüme de dahil, çeşitli öğelerinin planlanması sürecini kapsar.
Kentsel Planlama daha geniş alanlarda kentin işleyişini ve bu işleyişin mekanlarla ilişkisini çözümlemeye çalışan bir alan iken, Kentsel Tasarım; planlamanın detaylarına inerek daha dar kapsamlı küçük alanlarda detaylara yoğunlaşan bir görev alanıdır. Bir başka değişle kentsel planlama kentin fonksiyonuyla, kentsel tasarım da estetiğiyle ilgilenir. Mekansal kompozisyonların ortaya konulduğu tasarım süreci, planlama sürecinin devamında gelişme gösterir. Kentsel planlama ve tasarım projelerinde mimarlık, peyzaj mimarlığı, şehir ve bölge planlama uzmanları birlikte görev alırlar.
Kentler, sürekli değişim gösteren dinamiklere uyum sağlamak zorundadırlar. Doğan ihtiyaçlara cevap verebilmek ve ilerleyen çağa uyum sağlayabilmek; farklı meslek disiplinlerinden pek çok uzman ile tasarımcı ve planlamacıların ortak çalışması ile mümkün olabilmektedir.
Planlamada Peyzaj Mimarlığının Yeri
ASLA’nın (American Society of Landscape Architects) tanımına göre, Peyzaj Mimarlığı; “Doğal ve kültürel kaynakları yönetme esaslı, kültürel ve bilimsel deneyimlerin yeryüzünde uygulanması çerçevesinde, doğal ve kültürel elemanların düzenlenmesi, arazinin planlanması, tasarlanması ve yönetimi sanatıdır.
Peyzaj mimarlığı; Planlama ve mimarı tasarım çalışmalarını yürütürken bu çalışmalarını ekolojik gereklerini göz önüne alarak ve doğayla temellendirerek yürüten bir meslek disiplini olması ile özellikle gelişmiş ülkelerde kentsel çalışmaların önemli aktörlerinden birisi olarak uzun yıllar önce yerini almıştır. Peyzaj Mimarları Odası bir peyzaj mimarının çalışma sahasından 4 ana başlıkta bahsetmiştir.
- Peyzaj planlama alanında
- Peyzaj tasarımı alanında
- Çevre koruma ve peyzaj onarımı alanında
- Peyzaj yönetimi alanında
Yaşayanların bir takım sosyal ihtiyaçlarının kent içinde yaşadığı çevrede çözülmesi, rekreasyon alanlarının doğru planlanması ile mümkündür. Peyzaj mimarlığı kentsel ve kırsal alanların koruma kullanma dengesi içinde fonksiyonel ve estetik bir bakış açsıyla tasarlayan bir meslek disiplini, aynı zamanda bir bilim ve sanat dalıdır. Özellikle 1890’ler peyzaj mimarlarının doğrudan etki sahibi oldukları ve kent planlamasına katkı sağlamaya başladıkları dönemdir.
Bu dönemdeki önemli kent akımları :
- Doğrusal Bant Şehir (1882); Bahçe kent ile aynı temel felsefenin ürünüdür. Öncüsü Soria Y. Mata’dır. İlke olarak kentlinin kır ile bağını koparmamayı benimsenmiştir.
- Güzel Kent (City Beautiful) ; Öncüsü Burnham’ın bu akımı özellikle barok dönemi bahçe düzenlemesinden etkilenmiştir. Gezinti ve seyir alanları, çevre düzenlemeleri, anıtsal parklar bu akımın önemli unsurlarıdır.
- Amerika’da Frederick Law Olmsted (Amerika’ nın ilk peyzaj mimarı) bahçe içinde şehir fikrini ortaya atmıştır. Kente kır imajı kazandırmak için kapsamlı bir park, bahçe, bulvar sistemi öngörmüştür. Bu düzenleme kentin sınırları dışına da taşarak, uzun dönemde sistematik bir açık alan planlamasını getirmiştir.
- Bahçe Kent (1898); Öncüsü Ebenezer Howard’dır. Kırsal ve kentsel yaşamın iyi yönlerinin kentte toplanmasını amaçlar. Kenti saran bir yeşil kuşaktan bahseder.
- Sanayi Kenti; Temsilcisi Tony Garnier’dir. Temel işlevlerin ayrı bölgelerde yer alması ve bu bölgelerin yeşil alanlarla ayrılmasını destekler.
Kentsel planlama ve tasarım çalışmaları, genel olarak makro plan ölçekli çalışmalardan başlayıp, alınan kararlarla kademe kademe alt ölçeklere aktarılarak, her ölçekte ayrı planlamaların yapıldığı bir süreçtir. Bu çalışmalar, kent sorunlarına çok yönlü yaklaşımlarla çözümüne yönelik disiplinler arası işbirliğinin önemini artırmaktadır. Bu işbirliği, son yıllarda çevre planlama ve tasarım projelerinde de uygulanmakta ve başarılı projelerin farklı disiplinlerden oluşan ekipler tarafından hazırlandığı görülmektedir.
