Hızlı Git
Bitkiler, peyzaj mimarının sermayesidir. Artık her peyzaj mimarının ortaya bir bitkilendirme şaheseri çıkartması gerekmese de bitkiler hâlâ çevrenin en göz önünde olan yapısal elemanlarıdır. Her peyzaj firmasının, bitkilerle çalışmak konusunda uzman olması gerekmektedir. Tamamlandıkları andan itibaren eskimeye, bozulmaya başlayan yapıların aksine peyzajdaki bitkiler büyür, gelişir ve olgunlaşır. Mevsimlerin kısa süreleri içinde, baharın ilk taşkınlığından kışın çıplak dallarına, sürekli değişen heyecanlı bir gösteri oluşturur.
Peyzaj Bitkilendirme
Peyzaj mimarlığı, sıkça bitkilendirmekten ibaret bir meslek olduğu yanılgısıyla boğuşur. Mimarinin mükemmel şekillendirilmiş omletinin üzerini süslemek için kullanılan maydanoz muamelesi görür. Daha da kötüsü, peyzaj mimarlarından bazen hataları örtmeleri veya daha baştan daha iyi bir tasarımla önlenebilecek felaketleri perdelemeleri istenir. Bu tarz felaketleri önlemek için peyzaj mimarlarının daha işin başında projeye eklenmeleri hayati önem taşır. Bu talihsiz durum birçok peyzaj mimarının, bitkilerin sunduğu ucu bucağı olmayan tasarım çeşitliliğinden yararlanmaktansa bitki tasarımıyla olan ilişkisini kesmeyi tercih etmesine sebep oluyor.
Bitkiler sadece görsel hoşluklarından ötürü değil, sundukları diğer hizmet ve faydalar açısından da önemlidir. Birkaç örnek vermek gerekirse bitki örtüsü, erozyon kontrolü, yüzeysel akışın idaresi ve iklim kontrolü için kullanılabilir.
Bitki Kompozisyonu
Bir tasarımda kullanılan bitki çeşitlerini ifade etmek için sıkça “bitki paleti” terimi kullanılır. Bir ressamın, tuval üzerine uygulayacağı renk ve dokuları seçmesiyle, peyzaj mimarının bir yer için uygun olanları geniş bir bitki çeşitliliği içerisinden seçmesine benzeştiği için uygun bir ifadedir. Ancak Peyzaj Mimarlarının da tıpkı ressamlar gibi boş bir kağıdı hayal gücü ile doldurdukları yanılgısına düşülmemelidir. Peyzaj Mimarının yaptığı tasarımlar, tasarım yapacağı alana özgüdür. Alanın, eğimi, büyüklüğü, iklimi, bulunduğu konumu, müşterinin beklentileri ve daha birçok unsur göz önüne alınarak özgün bir tasarım ortaya çıkar. Bitkilendirme konusunda deneyim sahibi olan tasarımcılar, genellikle iyi bildikleri ve performanslarına güvendikleri bitkilerden bir seçki oluşturup tasarımlarında sıkça kullanırlar. Bu hem tasarımcının imzası niteliğini taşır, hem de çalışmalarında pratiklik sağlar.
Peyzaj mimarları, duvar ve döşemeler gibi “sert” öğeler için de geçerli olan tasarım ilkelerini kullanarak, alanlar için bitkilendirme planları oluştururlar. Perspektif çizimleri veya teknik kesitler çizerek tasarımcılar bitkilendirme motiflerini bitkilendirme planları üzerinde denerler. Bitkilerin en büyüğü ve en yapısal olanı ağaçlar, genellikle bitkilendirme planlarının bel kemiğini oluşturur. Çalılar, biraz daha insan ölçeğinde bir doku teşkil eder. Diğer bitki tipleri ise; yer örtücüler, sarmaşıklar ve otsu bitkiler olarak sıralanabilir.
Bitki kompozisyonları çok farklı tarzları yansıtabilir. Capability Brown’un tarzı, yayılıp giden çimlerin üzerine ağaç grupları yerleştirmek şeklindeydi. Bitkilendirme rastgele yerleştirilmiş geniş alanlar şeklinde veya bir ızgara sistemi veya alle (iki yanı sıralı ağaçlarla sınırlanmış yol) gibi katı bir geometrik düzen içinde yerleştirilebilir. Ayrıca bitkilerin üzerinde çarpıcı etkileri olacak bakım yöntemlerini de belirlemek mümkündür. Budamayla çalılar yeşil çitlere veya topiarilere (topary: Ağaç budama sanatı, süslü biçimde budanmış) dönüştürülebilir. Ağaçların dallarında sepet örgüsü yapılabilir (pleaching) veya boy kontrol budaması yapılabilir.
Bitkisel Tasarım için bitki özellikleri
Form: bitkinin biçim ve tabiatı, ters ağaçlar gibi
Boyut: erişkin bitkinin boyu ve genişliği
Doku: doku ve yapraklar ince, orta veya kaba olabilir
Renk: yaprak, gövde ve çiçek renkleri hesaba katılmalıdır.
Bitkisel Tasarımda Form Özelliği
Bir tasarımda plancının bitki türü için üç prensibi göz önünde bulundurulmalıdır.
- Tasarımda estetik ve işlevsel yönden uygun formun düşünülmesi ya da ele alınması
- Forma uygun gelişen bitki türünün seçimi
- Bu formda gelişmeye uygun ekolojik koşulların temini
Ayrıca bitkilerde form özelliği, gövde alanı ve dallanma durumuna göre sonsuz değişmeler gösterir.
Form özelliklerine göre bitkiler salkım, sütun, piramit, horizontal dallı, yuvarlak formlu ve manzara formlu olur.
Bitkisel Tasarımda Doku Özelliği
Tabiatta, bitki grupları arasında çok enteresan kontrast ve harmonili kompozisyon örnekleri görmek mümkündür. Mesela tabiatta en güzel kombinasyonlar kireçli arazilerdeki bitki topluluklarına aittir; kayın, porsuk, kartopu, kızılcık, potentilla, ligustrum, sığır kuyruğu, festuca, kekik otu ve crataegus gibi bitki topluluklarında, ölçü özelliği bitkilerin her birinde ayrı ayrı tefrik olunabilir. Bu toplulukta üç ayrı bitki türü hem uygun ve hem de kontrast görünüş verirler. Kayınla porsuk arasında kuvvetli, Crataegusla da kuvvetli olmamakla beraber yuvarlak form özelliği dolayısıyla harmoni vardır. Buna karşılık, tekstür yönünden inceden kaba tekstüre kadar sıralanan kontrast görünüş hissedilir.
Renk bakımından bütün mevsim boyunca porsuk bitkisi eksen etkisi yaratır. Kışın diğer bütün ağaçlar soluk griden mor renge kadar sıralanma gösterir. Fakat ilkbaharda, kızıl renkli kayınla, alıcın gri tomurcukları arasında canlı bir kontrast vardır. Çalı tabakası ise bu ağaçların formlarını zeminde daha küçük ölçüde olmak üzere tekrar ederler, temsil ederler (Ligustrum, porsuğu; kartopu, alıcı; kızılcık, kayını).
Bitkisel Tasarımda Ölçü Özelliği
Bitki kompozisyonu oluşturulurken, estetik olarak ele alınan tekstür özelliğinin sahanın ölçü ve proporsiyonuyla ilgili olarak düşünülmesi gerekir. Küçük ve çevresi sınırlandırılmış bir sahada, kaba tekstürlü bitkiler sert ve iri görünerek saha ölçüsünü daraltacaktır. Bu nedenle, küçük sahalar içinde hafif tekstürlü bitkilerin kullanılmaları daha uygundur.
Bir peyzaj düzenlemesinde ana materyal olan bitkinin ölçüsü o kompozisyonu oluşturmada son derece önemlidir. Bir bitkinin düşey ve dikey yönde kazandığı hacim onun ölçüsünü oluşturur. Uygun yetişme koşullarında en son hacmini almış olan bütün bitki türleri için ölçü yönünden şöyle bir sınıflama yapmak olasıdır:
- Yer Örtücü Bitkiler
- Bodur Çalılar
- Küçük Çalılar
- Orta Çalılar
- Büyük Çalılar
- Küçük Ağaçlar
- Büyük Ağaçlar
Yer örtücü bitkiler, toprak yüzeyini iyi örten ve genellikle fazla boylanmayan bitkilerdir. Bu bitkilere örnek 5-6 cm boylanan çim bitkilerinden 1 m’ye kadar boylanan Mahonya’ya kadar verilebilir. Anlaşılacağı gibi bu bitki grubuna otsu bitkiler olduğu gibi odunsu bazı bitkiler de girebilmektedir. Ancak genellikle bu gruba giren bitkiler ortalama 30-40 cm boylanırlar.
Bitkisel Tasarımda Renk Özelliği
Renk tonlamalarının tasarıma etkisi
Peyzaj tasarımında öncelikle ve genellikle yararlanılması gereken bitki türleri yeşil yaprak renklerine sahip bitkiler olmalıdır. Koyu yeşil yapraklı bitkiler fon ve vurgu etkisi oluşturur. Açık yeşil yapraklı bitkiler ise mekana genişlik ve ferahlık etkisi kazandırırlar.
Aynı tondaki yeşil bitkileri birlikte kullanmak, başka ayırıcı özellikleri (tekstür, form gibi) bulunmaması koşulunda birbirlerinin etkilerini yok etmeleri nedeniyle yanlış bir seçim olacaktır.
Sıcak ve kurak bölgelerde koyu yeşil yapraklı bitkiler kullanılarak serin ve nemli bir etki, nemli ve serin bölgelere de açık yeşil yapraklı bitkileri kullanarak kullanıcılar üzerinde olumlu bir etki oluşturabiliriz.
Sürekli ve etkili kırmızı yapraklı bitkileri tasarımda ölçülü ve dikkatli kullanmak gereklidir. Bu tür bitkilere, doğadaki türler olmamaları nedeniyle özellikle kırsal peyzajda dikkatli ve sınırlı yer vermek daha doğru olacaktır.
Zıt ve tamamlayıcı renkler
Renk skalasındaki bir ana renk ve onun karşısındaki diğer ana renklerin karışımı ile oluşmuş renk; karşıt, zıt ve tamamlayıcı renktir. Birlikte kullanıldıklarında birbirlerinin etkisini artırır ve çekici duruma getirir (Taşkın 2012).
Sıcak renkler
- Kırmızı, Turuncu, Sarı ve bu renklerin tonlarıdır.
- Dalga boyları genellikle kısa ve yüksek titreşimli olduklarından, insan gözündeki ağ tabakasına en önce çarpan renklerdir. En çabuk görülen renkler olduklarından, daha dinamik ve canlı etki yaparlar.
- Daha yakınmış gibi görünürler.
- Mekanı küçük gösterirler.
- Dikkat çekmek için kullanılabilir.
Soğuk renkler
- Mavi, Yeşil, Mor ve bu renklerin tonlarıdır.
- Dalga boyları genellikle zayıf titreşimli olduklarından, insan gözündeki ağ tabakasına daha sonra çarpan renklerdir. İnsanlarda sakinleştirici ve dinlendirici etki yaparlar.
- Uzaktan kendilerini belli edemezler.
- Mekanı büyük gösterirler.
- Görsel ve zihinsel odaklanmayı sağlarlar.
- Fon olarak kullanılabilirler.
Mekanda bitki sürdürülebilirliği
Toprak: her bitkinin belirli bir toprak tercihi vardır.
Nem: bazı bitkiler kuraklığa dayanıklıyken bazıları suya doyamaz.
İklim: ısı uç noktaları ve rüzgar kullanılacak bitki paletinin genişliğini belirler.
Mikroklima: güneş ve gölge gibi özellikli alan nitelikleri de bitki seçimini etkiler.
Kaynaklar
- Arslan, M. 20??, Bitki Materyali ve Kompozisyonunda Doku Özelliği. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı, Ankara
- Arslan, M. 2012, Peyzaj Tasarım Çalışmalarında Rengin Önemi. Dönem Projesi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı, Ankara.
- Waterman, T. 2012, Peyzaj Mimarlığının Temelleri, Akademik Temeller Dizisi: 07
- Abacı, O. 2007,Temel Sanat Eğitimi. Morpa Kültür Yayınları, İstanbul.
- Temizsoylu, N. 1987, Renk ve Resimde Kullanımı. İstanbul.
