Erzurum iklimi itibariyle ekstrem koşullar gösterebilen, rakımı yüksek bir ilimizdir. Dolayısıyla bitki çeşitliliği konusunda diğer illerimizden farklı özellikler göstermektedir. Özellikle tek yıllık çiçekler konusunda Türkiye’nin en fazla tür barındıran illerinden biri olmasına karşın, odunsu bikiler konusunda diğer illerimiz kadar şanslı değildir.
Erzurum’da peyzaj mimarlığında kullanılacak ağaçlar konusunda dikkatli olunmalıdır. Zira seçilecek yanlış bir ağaç altından kalkılması zor maddi yükler getirilebilir.
ERZURUM AĞAÇLARI
1- Betula pendula – Betula alba – Betula verrucosa
Betula Pendula Formu
Latince Adı :
Betula pendula – Betula alba – Betula verrucosa
Türkçe Adı:
Huş Ağacı
İngilizce Adı:
Birch tree
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 30m’ye kadar ulaşabilir
Çap uzunluğu:
Ortalama 10m
Yaprak:
Yaprakların ucu sivri ve kenarları kaba dişlidir, kalp şeklinde gibidir biraz ve uzun saplıdır. Yaprakların üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü mat yeşildir.
Çiçek:
Çiçekler yok denecek kadar gösterişsizdirErkek çiçekler sonbaharda oluşur, ilkbaharda olgunlaşır. Olgunlaştığında 5-6 cm boyunda kahverengi sarkık kurullar oluşturur.Dişi çiçekler kışı tomurcuk olarak geçirir, yapraklarla birlikte ortaya çıkar. Yeşil 3-4 cm boyunda ince sarkık kurullar halindedir.
Meyve:
Meyve kurulları önce yeşil, olgunlaşınca kahverengi, 3-4 cm uzunluğunda olup, sarkık dururlar. Olgunlaşan meyve kurulları dağılır, kanatlı tohumlar ortaya çıkar.Tohumların saçılıp ağaç altında yapışkanımsı bir madde oluşturması nedeniyle otopark altlarında kullanılması önerilmez
Belirgin Özellikleri:
Soğuklara karşı dayanıklıdırDoğu Anadolu’nun karakteristik bitkisidir, Yüksek rakım isterYol ve cadde ağaçlandırması olarak kullanılabilirGövdelerinde göz benzeri yapılar bulunurBeyaz gövdesi nedeniyle karlı alanlara yakışan bir bitkidirGaz zararlarına ve hava kirliliğine dayanıklıSonbahar renkleri sarımsı-kırmızımsı ve çok güzeldir
Betula Pendula (Huş) YaprağıBetula Pendula (Huş) MeyvesiBetula Pendula (Huş) GövdesiBetula Pendula (Huş) gövdesi beyaz olması nedeniyle kırmızı çalılarla çok yakışan bir bitkidirBetula Pendula (Huş) Sonbahar Renklenmesi (Erzurum) – Mehmet Emin DAŞ
Dişbudak yapraklı akçaağaç, İsfendan, Kanada Akçaağacı
İngilizce Adı:
Boxelder Maple, Manitoba Maple, Ash-leaf Maple
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 15-20 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
10 metre
Yaprak:
10-25 cm boyunda, bazen beyaza yakın açık yeşil, bazen yeşil-beyaz alacalı ama genellikle sarımtırak yeşil renklidir. Her bir bileşik yaprakta 3-5, bazen daha çok tek sayıda yaprakçık bulunur. Yaprakçıklar sivri uçlu, yumurtamsı, kenarları dişlidir. Uçtaki yaprak bazen 3 loplu olur. Üst yüzü çıplak, alt yüzü tüylüdür.
Çiçek:
Çiçekler yapraklanmadan önce açarÇiçekler Sarımsı-beyaz yeşil renktedir.Birkaç ay kadar ağaç üzerinde kalırlar
Gövde:
Gevşek, dağınık, yeşil dallı, geniş tepeliGövde kabuğu grimsi bej, düzensiz çatlaklıdır. gövde kısa ve eğridir.
Meyve:
Meyve kanatları arasında dar bir açı vardır
Belirgin Özellikleri:
Farklı iklimlerde gelişir. Ancak iklim bitki formunu değiştirir. Kurak ve güneşli ortamlarda bitki formu basık ve yuvarlakça, gölgede, ılıman ve yağışlı yerlerde dallar birbirinden oldukça açık, geçirgen bir görünümlü bir form almaktadır.Hızlı gelişirTürkiye’nin her yerinde yetişebilir.Kirli hava şartlarına dayanıklı olup kent içi ağaçlandırmalarda kullanılır. İyi bir park bahçe ve alle ağcıdır.Toprak ıslah edici özelliği vardır. Rüzgâra ve su baskınlarına karşı dayanıksızdır. Kısa ömürlüdür. En fazla 75-100 sene yaşar.Soğuklara karşı dayanıklıdır
Çoğunlukla 5 derin loplu yapraklar 12-15 cm boyunda ve enindedirler. Üst yüzü açık yeşil, alt yüzü gümüşi renkte ve tazeyken sık, ince tüylüdür. Lopların ucu sivri, kenarları kaba dişlidir. Sonbaharda sarıya dönüşür. Yaprak sapı 4-6 cm uzunluğundadır.
Çiçek:
Dişi ve erkek çiçekler aynı demetin içinde, yeni sürgün dibinde bir arada dururlar. Taç yaprakları bulunmaz. Her bir çiçeğin içinde koyu kırmızı tomurcuk pulları vardır.Kırmızı çiçeklidir
Gövde:
Düzgün, çok açık gri renkli gövde ileri yaşlarda da çatlaksızdır. Çok ileri yaşlarda pullar halinde çatlaklanır.Geniş taç yapar
Meyve:
Meyve elips biçiminde olup, kanatlar üzerindeki damarlar belirgindir. Bazen meyvelerden ve kanatlardan biri iyi gelişemeyip, cılız kalabilir.
Belirgin Özellikleri:
Kırmızı, yeşil ya da sarı renkte yapraklara sahip ağaç çeşididir.Mart-Nisan aylarında çiçek açar.Genç dönemlerde hızlı,sonraki dönemlerde yavaş büyür.Toprak seçiciliği yoktur. Sonbahar aylarında yaprakaları kırmızı, sarı, turuncu renkleri alır.Kirli hava şartlarına dayanıklıdır.Şehir içi ağaçlandırmada kullanılır.Genellikle ılıman iklimi sever.Gaza, toza ve rüzgara dayanıklılığından dolayı tercih edilir.
8-15 cm boyunda ve genişliğinde, uzun saplı ve 5 lopludur. Kenarları kaba dişli veya girintili loplu, lopların uçları sivri, düzensiz, üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü mavi-gri-yeşil renktedir. Sapı koparıldığında süt çıkmaz.
Çiçek:
Erkek ve dişi çiçekler bir arada, açık sarı-yeşil renkli 6-12 cm boyunda, aşağı doğru sarkık, sık salkımlar oluşturur. Erkek çiçekler çoğunlukla ortak eksenin alt kısımlarında, dişi çiçekler salkımın orta ve dip tarafında yer alır. Döllenmeden sonra erkek çiçekler dökülür, salkım kısalır. Çiçekler yapraklanmadan sonra ortaya çıkar.
Gövde:
Gövde kabuğu başlangıçta düz ve gri renkte, sonraları ince tabakalar halinde çatlaklıdır.Ağaç gövdesi uzun ve yumru yumrudur, dalları çarpıktır.
Meyve:
Kanatlı meyve 3-6 cm boyundadır. Başlangıçta kırmızımsı yeşil olan kanatlar düşmeden önce kahverengine dönüşür. meyveleri aşağı sarkık kümeler halindedir. 20 yaşından sonra meyve verir.
Belirgin Özellikleri:
Türkiye’nin doğusundan batısına yayılan bu tür geniş yapraklı yaprak döken bir ağaçtır.Yetişme ortamı için özel istekleri yoktur.Park ve bahçelerde sıkça rastlanır.İyi bir gölge ağacıdır ve soliter olarak kullanıma ideal bir örnektir.
6- Acer platonoides – Gümüşi Akçaağaç
Latince Adı :
Acer platonoides
Türkçe Adı:
Çınar yapraklı akçaağaç
İngilizce Adı:
Norway maple
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 20-30 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
5-8 metre
Yaprak:
Yaprağın her iki yüzüde çıplak alt yüzü parlak ve yaprak karşılıklı diziliştedir.Yaprak sapı kırıldığında süt kıvamında bir sıvı akar.10-18 cm büyüklüğünde olan yaprakları 5 sivri loplu her lopda sivri uçlu bir çok tali lopcuklara ayrılmıştır. Sonbahar renklenmesi açık sarı yada kırmızıdır. Yaprak kenarlarının dişsiz oluşu ile (A. trautvetteri) den ayrılır.
Çiçek:
Yapraklanma sırasında ya da daha önce açan çiçekleri, çoğunluğu bir arada, kısa saplı ve genellikle salkım şeklindedir.
Meyve:
Meyve kanatlı olup 3-5 cm büyüklüğünde ve kanatlar arası açı 130-170 derece açılıdır. Meyve karpelleri arasındaki açının çok geniş olması ile (A trautvetteri) den ayrılır.Meyveleri kanatlıdır.
Belirgin Özellikleri:
Donlara az duyarlıdır. Donlara dayanıklılığı ile diğer akcaağçalrdan ayrılır.İklim isteği değişken olup Soğuk iklim şartlarına dayanıklıdır.Çok kurak ve sıcak iklimleri sevmez. Fakat bir ölçüde dayanır.Kültür formları soğuktan olumsuz etkilenirler.Rüzgara ve kirli hava şartlarına dayanıklıdır.İyi bir park alle ağcı ve arı konukcusudur.Böcek ve mantar zaralılarına karşı dayanıklıdır.Erken yapraklanıp yapraklarını geç dökmesi nedeni ve güzel sonbahar renklenmesi ile peyzajda çok kullanılır. (A.p Crimson King) türün değerli bir varyetesi olup yavaş büyür ve dekoratif kırmızıdır.
Ana türün düzgün gövdeli yuvarlak formlu varyetesidir.
Soğuk iklimde yetişebilir
Meyvesi kanatlıdır
Top formlu ve tüylü bir ağaçtır
Yaprakları sivridir
Kaldırım kenarları ve yol ağaçlandırması için uygun bir bitkidir
7- Robinia pseudoacacia – Beyaz çiçekli yalancı akasya
Latince Adı :
Robinia pseudoacacia
Türkçe Adı:
Beyaz çiçekli yalancı akasya – Diken ağacı, Tiken ağacı, Mis ağacı
İngilizce Adı:
Black Locust
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 20-30 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
5-8 metre
Yaprak:
Bileşik yapraklar 7-19 yaprakçıktan oluşur. 2-4 cm uzunluğunda, 1-2 cm genişliğinde ve yeşil renkli olan yaprakçıklar elips şeklinde ve uçları sivridir.
Çiçek:
Çiçekler yan durumlu, yoğun salkım sarkık, nektar bakımından zengindir. Çanak yaprak çan şeklinde birleşik, açık yeşil, taç yaprakları beyaz renklidir.Çiçeklenme zamanı Mayıs-Haziran
Meyve:
5-10 cm uzunluğunda, kahverengi ve bakla biçimindedirler. Meyve dönemi Eylül, Ekim aylarıdır.Meyvesi yenebilirÇok meyve verir
Belirgin Özellikleri:
Genç yaştan itibaren çatlaklı olan gövde koyu gri-kahverengidir.Güneş ve ışık severÖncü ağaçtırDalları dikenli, beyaz çiçekli ve salkım formludurSoğuk iklime karşı dayanıklı değildirBaharda geç çiçeklenir, erken yaprak dökerİstilacı ağaçtır, İyi bir yol ağacıdırYapraklarını hemen dökmezÇok boy yapmaz
Varyete:
Robinia pseudoacacia “Umbraculifera”
Ana türün top akasya denilen varyetesidir.
Kışları yağan kar nedeniyle dallarına binen yükü kaldıramaz. Erzurum gibi ağır şartlarda yoğun kullanımı önerilmez.
Arsız bir bitkidir
En ucuz yuvarlak formlu ağaçtır
Formu için kullanılır
Robinia pseudoacacia “ Frisia”
Ana türün sarı özellik gösteren varyetesidir.
Yaz boyu sarı renklidir
Dağınık formludur
Vurgu yapması amacıyla kullanılır
8- Robinia x hispida – Tüylü yalancı akasya
Latince Adı :
Robinia x hispida
Türkçe Adı:
Tüylü yalancı akasya – Pembe çiçekli akasya
İngilizce Adı:
Rose Acacia, Bristly Locust
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 5-8 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
3-4 metre
Yaprak:
Bileşik yapraklar 7-11 adet yeşil yaprakçıklardan oluşur. Yaprakçıklar 2,5-4 cm boyunda olup, elips biçimindedir ve uçları birden sivrileşir.
Çiçek:
Çiçekler yan durumlu, sarkık, gevşek salkımlı 1,5-2 cm boyunda ve çanak yaprak çan şeklinde birleşiktir.
Meyve:
Bakla biçimli meyve tazeyken açık yeşil-pembe, olgunlaştığında ise pembemsi kahverengidir.
Belirgin Özellikleri:
Genç yaştan itibaren çatlaklı olan gövde koyu gri-kahverengidir.Güneş ve ışık severPembe çiçeklidirErzurum şartlarında 10 gün çiçeklidirDallar dikenli ve kırılgandırRüzgara dayanıksızdır, yapraklarını yakarMeyveler uzun süre dökülmeden kalıyor
9- Salix babylonica – Salkım Söğüt
Latince Adı :
Salix babylonica
Türkçe Adı:
Salkım Söğüt
İngilizce Adı:
Babylon willow
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 8-12 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
8-12 metre
Yaprak:
Doğrusal, parlak yeşil, 7 -14 cm
Çiçek:
Dişi ve erkek çiçekçikler soluk sarı, yaklaşık 5 cm, nisan- mayısta çiçeklenme
Meyve:
Bakla biçimli meyve tazeyken açık yeşil-pembe, olgunlaştığında ise pembemsi kahverengidir.
Belirgin Özellikleri:
Gövde grimsi siyah, ince çatlaklı, sürgünler yeşilYaklaşık 300 türü içeren bu cins, yaprak döken ağaçlar ve çalılardan oluşur. Her türlü derin, nemli fakat drenajı iyi yapılmış topraklarda yetişirler ve tam güneş isterler.Su peyzajına yakışırlarHeybetli ağaçtır
10- Salix caprea “Hemolock” – Keçi Söğüdü
Latince Adı :
Salix caprea “hemolock”
Türkçe Adı:
Keçi Söğüdü
İngilizce Adı:
Goat willow
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 5-15 m’ye kadar ulaşabilir
Belirgin Özellikleri:
Keçi söğüdü (Salix caprea), söğütgiller (Salicaceae) familyasından 5–15 m’ye kadar boylanabilen ağaç, ağaççık veya çalı formunda olan bir söğüt türü. Kışın yaprağını döken İki evcikli süs ve orman ağaçlarıdır.İsmini erken baharda açan yapraklarla beslenen keçilerden alır. Erkenden çiçek açarak ürettiği polen ve nektarla çok sayıda arı ve böceği kendine çeker. 266 böcek türüne ev sahipliği yapar.
11- Populus alba – Ak kavak
Latince Adı :
Populus alba
Türkçe Adı:
Ak Kavak
İngilizce Adı:
White poplar, silver poplar
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 30-35 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
1-2 metre
Belirgin Özellikleri:
En iyi sonbahar renklenmesi sarıdırHeybetli bir ağaçtırHızlı büyürEn güzel rüzgar perdesi yapan ağaçlardan biridirPolen yapmazAkkavaklar yapraklarının alt yüzünü, yaprak saplarını ve tomurcuklarını kaplayan gümüş renkli beyaz tüylerden kolayca tanınabilirler.Daha çok sulak, açık alanlarda ve hemen her toprak türünde yetişirler. Gençken düz ve yeşil(gri) beyaz olan ağaç kabuğu yaşlandıkça koyu gri ve dalgalı bir hale dönüşür.
12- Populus nigra “italica” – İtalyan Servi Kavağı
Gövde kalınlığı 1,5m’ye varan taç genişliği diğerlerine göre daha az olan bir kavak türüdür.
Adi dişbudak, Çiçeksiz Dişbudak ağacı, Avrupa Dişbudağı
İngilizce Adı:
European ash
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 30-40 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
8-12 metre
Gövde:
Gövde dik, karşılıklı dallı, üzerinde esmer lekeler bulunan gri renkli kabukludur. Olgun ve düzgün gövdeli bir ağaçtır. Gövde yaşlandıkça boz bir renk alır ve derin çatlaklar oluşur.
Çiçek:
Çiçekler yapraklanmadan önce açar. Çiçekler önce dik durur, sonra aşağı sarkarlar. Çiçek örtüsü olmadığı için bitkiye çiçeksiz denir. Çanak yaprakları yoktur.
Belirgin Özellikleri:
Saçak kökleri çok kuvvetlidir ve su tüketimi çok fazladır. Bu yüzden altında pek az bitki yaşama şansı bulur.Nemli, yarı nemli yerlerden hoşlanır, Durgun sulardan hoşlanmaz, Sulak yerlere dikim yapılırken özellikle nehir kenarları ve vediler tercih edilmelidir.Yaprak sürgünleri cevize benzer
14- Fraxinus americana – Amerikan dişbudağı
Bulunduğu ortama ekolojik faydası bulunmaktadır.
Sonbaharda etkili sarı renk yapar
Otoparklarda kullanmaya uygundur
Kar yükünü kaldırabilen bir bitkidir
Formuyla tanınır
15- Ulmus glabra – Dağ karaağacı
Latince Adı :
Ulmus glabra
Türkçe Adı:
Dağ karaağacı
İngilizce Adı:
Wych Elm
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 30-40 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
8-12 metre
Gövde:
Gövde dik, karşılıklı dallı, üzerinde esmer lekeler bulunan gri renkli kabukludur. Olgun ve düzgün gövdeli bir ağaçtır. Gövde yaşlandıkça daha koyu bir renk alır ve derin çatlaklar oluşur.
Belirgin Özellikleri:
En belirgin özelliği yaprakları damarlı olmasıdırYapraklar tuıtıklıdırEn erken yaprak döken ağaçlardan biridirSonbahar renklenmesi sarı ve güzeldirÇiçekleri dışı yeşil içi kırmızıdırSoğuklara dayanıksız ve hassastırYaşlandıkça gövde pürüzü artar, Yol ağacı veya koruluk olarak kullanılabilir
Varyete:
Ulmus glabra “Pendula”
Ana türün sarkık formlu varyetesidir.
Şemsiye görünümlüdür
Taç genişliği fazladır
Sonbaharda sarı renklidir
Soliter olarak kullanılmaya uygundur
16- Eleagnus angustifolia – Kuş İğdesi
Latince Adı :
Eleagnus angustifolia
Türkçe Adı:
Kuş İğdesi
İngilizce Adı:
Norway maple
Boyu:
Doğal yetişme ortamında 7-8 m’ye kadar ulaşabilir
Çap genişliği:
3-5 metre
Yaprak:
Yaprakları gümüş renklidir
Çiçek:
Haziran ayında çiçek açar
Meyve:
Meyveleri yenebilir cinstendirEylül’den Ekim’e kadar olgunlaşır.Tür hermafrodittir (hem erkek hem de kadın organları vardır) ve Arılar tarafından tozlaşır.
Belirgin Özellikleri:
BudanabilirAğaç altında çok kalınca kafa bulandırabilirYılın belli döneminde bulunduğu çevreye yoğun hoş koku verirKolay yetişebilen bir bitkidirHafif (kumlu), orta (tınlı) ve ağır (kil) topraklar için uygundur, iyi drene edilmiş toprağı tercih eder ve besin açısından fakir topraklarda büyüyebilir.Uygun pH: asit, nötr ve bazik (alkalin) topraklar ve çok alkalin ve tuzlu topraklarda yetişebilir.Gölgede yetişemez.Kuru veya nemli toprağı tercih eder ve kuraklığı tolere edebilir.Kolayca yetiştirilen bir bitki, sulak topraklardan hoşlanmamasına rağmen iyi drene edilmiş çoğu toprakta başarılı olur.Tam güneşte bir pozisyon gerektirir, sıcak kuru pozisyonlarda çok iyi büyür.Kuraklığa ve rüzgâra dayanıklıdırYaklaşık -40 ° C’ye kadar sıcaklıklara tolerans gösteren çok dayanıklı bir bitkidir,Bu tür genellikle insanlar tarafından yenilebilir meyveleri için yetiştirilir Çiçekler tatlı ve ağır kokuludur İstilacı bir ağaç türüdür.
17- Aesculus hippocastanum – At Kestanesi
Heybetli bir ağaçtır
Sıcak havalardan hoşlanır
Karadeniz yetiştirilmesi için ideal bölgemizdir
Sonbahar rengi sarıdır
Gölge ağacı olarak kullanılabilir,
Meyvesi büyüktür, kestaneye benzer
18- Morus alba – Dut
Sıcak sever
Yazın çiçek açar
Erkek olanı kullanmak daha sağlıklıdır
Meyveleri yenebilir
19- Catalpa bungei – Katalpa
Yuvarlak formludur (globusum’a benzer)
İyi gölge ve yol bitkisidir
Yaprakları büyük formludur
20- Malus hybrida – Süs elması
Çiçekleri pembe
Erzurum şartlarında 10 gün etkileyici çiçek yapar
Sonbahar yaprak rengi kırmızı
İlkbahar’da çiçeklenir
Vurgu için kullanılır
Meyveleri yenebilir
İyi bir kaldırım yol ağacıdır
21- Gleditsia triacanthos“Surburst” – Gladiçya
Yapraklandığından yaprak dökene kadar sapsarı bir renk alır
Meveleri büyüktür
Rüzgar perdesi yapması amacıyla kullanılabilir
Siyah gövdelidir
Faydalanılan Kaynaklar
Ersin Yücel (2005) Ağaçlar ve Çalılar. ISBN 975-93746-2-5
Prof. Dr. Hasan Yılmaz – Bitki Tanıma Dersi Basılmamış Notları – Atatürk Üniversitesi 2009
Teşekkürler
Çok güzel bilgiler var, emeğinize sağlık.
[email protected]
Spas. Zef xweşbu.
Teşekkürler.
Emeğinize sağlık çok güzel bilgiler verilmekte