Japon Bahçeleri Tasarım Ögeleri

Japon bahçeleri estetik özelliklerinin yanı sıra kullanılan bahçe elemanları ile de öne çıkmaktadır. Tarih dönemleri boyunca Taoizm, Budizm ve Şintoizm dinlerinden etkilenen Japonya, bu etkiyi bahçe sanatında da göstermiştir. Japon bahçelerinin amacı, yoğun günlük yaşamlarımızda ihmal ettiğimiz ruhlarımız ile doğa arasında bağlantı sağlamaktır. Bu yazımızda sizlere japon bahçeleri hakkında bilgi vermeye çalışacağız.

Japon Bahçelerinin Özellikleri

Japon bahçelerinde kullanılan her bir tasarım ögesinin belli bir anlamı vardır. Bahçe düzenlemeleri hiçbir zaman gelişigüzel yapılmaz. Japon bahçeleri özellikleri kullanılan tasarım ögelerine göre değişiklik göstermektedir. Japon bahçelerinde kullanılan temel tasarım öğeleri su, köprü, bitki, fener, balık, kaya ve kumdur.

Su

Su, Japon bahçelerinin vazgeçilmez öğelerinden biridir. Suyun bahçede kullanımı dere, gölet ve şelale olabilir. Fakat zen bahçelerinde olduğu gibi su,  taş ve çakıllarla da ifade edilebilir. Suyun temel kullanım amacı ortama canlılık, huzur ve serinlik vermektir.  

Su, tepe bahçelerinde önemli ölçüde değer kazanmıştır. Tepe bahçelerinde kayalar, tepeler ve su incelikle işlenir ve sonuç olarak müthiş bir peyzaj ortaya çıkar. Budizm inancına göre dağlardan çıkıp göl veya denizlere giden su, insanın doğum ve ölümü arasındaki yaşamını temsil eder. Suyun akarken vurduğu kayalar da hayatta karşılaşılan zorluklardır.  

• 

Ada

Kendisi bir ada ülkesi olan Japonya’da bahçe tasarımlarında da bu ögeyi görmek kaçınılmazdır. Göletler için odak noktası olan adalar, peyzaja boyut ve derinlik hissi verir. Ada çeşitleri; tepe adaları, düz arazi adaları, orman adası, kıyıları kayalık adalar, çam kabuğu vb. dir. Sembolik amaçla kullanılan adalar, genellikle bahçenin merkezinde tasarlanmaktadır. Bu adalar ‘Nakajima’ adıyla bilinir ve gerçekleşmesi imkânsız üç efsanevi düşünce adası olarak Horai dağı, Turna kuşu ve Su kaplumbağası adalarını temsil etmektedir. Bu adalar uzun ömürlülüğün sembolü ‘Ölümsüzlük Adası’ olarak kabul edilir.

Köprü

Köprüler ilk olarak Heian döneminde ortaya çıkmıştır. Heian döneminde, gölün ortasındaki adalara ulaşımda kullanılan köprüler, insanın cennete ulaşmak için Tanrıyla olan bağlantısını temsil eder. Kamakura devrinden sonra köprüler daha çok görsel amaçlı kullanılmıştır ve köprülerin yapımında genellikle taş kullanılmıştır.

Japon bahçelerindeki köprü çeşitleri; taş köprü, eğik köprü, toprak köprü, gizli köprü, ay formlu köprü, düz köprü ve zig-zag köprü’ dür. Bunlardan ay formlu ve zig-zag köprüler bahçe içinde sıkça kullanılır.

Ay formlu köprülerin inşasında çoğunlukla taş ve ahşap malzeme kullanılır. Köprünün uçlara doğru incelmesinden dolayı; herhangi bir kazayı engellemek amacıyla kenarlarda korkuluklar mutlaka kullanılır.

Zig-zag köprüler ise bahçe içinde çoğunlukla bataklıklar ve sığ göller üzerine konumlandırılır. Ayrıca bir efsaneye göre, kötü ruhların zig-zag köprülerden geçemediğine inanılır. Tapınak içinde bulunan köprüler kırmızı renge boyanır fakat köprü tapınak dışında bulunuyorsa genellikle boyanmaz.

Kaya, çakıl ve kumlar

Kayalar, Japon bahçelerinin ana yapısını oluşturur. Japon bahçeleri için taşların boyutları ve şekilleri önemlidir. Bahçede kullanılan temel kayaların boyutu, bahçedeki diğer ögelerle uyum içinde bir bütün olmalıdır.

Bahçede kayaların yerleşimiyle ilgili kurallar bulunur. Ana kaya uzun ve dikey yapıda olmalıdır ve genellikle düzenlemenin arka kısmına konumlandırılır. Taşlar tek sayılı gruplar halinde düzenlenir. Bunun sebebi Japon ve Çinliler’ in tek sayıları uğurlu kabul etmeleridir.

Çakıl ve kum kullanımı, özellikle kuru bahçelerde büyük bir öneme sahiptir. Suyun hareket hissini yansıtmak amacıyla çakıla tırmıkla şekil verilir. Balık pullarına benzer düz çakıllar suyun dinamik akışını sembolize eder. Kum, temizlik ve saflığı ifade eder. Beyaz kuma tırmıkla şekil verme estetik özelliğinin yanında zen rahiplerinin konsantrasyonlarını toplamak için yaptıkları bir meditasyon egzersizidir.

Bitkiler

Japon bahçelerinde bitki kullanımı hiçbir zaman gelişigüzel yapılmaz; her bitki, istenmeyen manzaraları gizlemek, bir arka plan oluşturmak için kullanılır. Bitkilendirme doğal olmalıdır. Bitkilendirme yapılırken simetriden uzak durulur.

Japon Bahçe Ağaçları

Japon bahçelerinde çiçekler nadir kullanılırken, her dem yeşil bitkilerin kullanımı daha yoğundur. Her dem yeşil bitkilerden çam ağacı, bir Japon bahçesinin olmazsa olmazlarındandır. Çam ağacı, hem erkekliğin kudreti ve uzun ömürlülüğü temsil eder.

Yaprak döken ağaçlar arasında, akçaağaçlar renk ve formuyla dikkat çeker. Akçaağaçlar toprağın nemli yapısından dolayı genellikle havuz kenarlarında kullanılır. Sonbaharda sararan yaprakları ile dikkat çeken Çin mabet ağacı, kutsal kabul edilir ve mabetlerin yakınına dikilir. Baharın müjdecisi olarak bilinen kiraz ve erik ağaçlarının da bahçede önemli bir yeri vardır. Erik ve kiraz ağaçları yok olmanın sembolüdür.

• 

• 

Tapınak bahçelerinde görülen yosun bitkisi, bahçelerde şık ve gizemli bir ifade oluşturur. Yosun, çimen ve yer örtücü bitkilerin yetişmediği ortamlarda, uygun nem ve gölge sağlandığı takdirde yetişir. Taş ve ahşapla mükemmel bir kontrast oluşturur. Bambu bitkisi ise güçlülük ve esneklik ile ilişkilendirilir, aklın ifadesidir.

• 

Pagoda

Bahçe pagodaları, asıl pagodaların minyatürize edilmiş halidir. Pagodalar, iki, üç veya daha fazla çatılı bölümden oluşabilir. Açılı ayaklar üzerine oturur. Bahçe içinde çok göze batmamalıdır. İdeal olan, bahçe içindeki yaprak altlarına çok dikkat çekmeyecek şekilde yerleştirilmeleridir. Japon pagodaları, Çindekilere göre daha kaba oranlara sahiptir.

Taş fenerler

Taş fenerler tarihi kaynaklara göre 7. Yüzyılda Japonya’da ortaya çıkmıştır. Bahçe tasarımıyla ilgili birçok fikrin ortaya çıktığı Çin’de taş fenerlerin kullanımıyla ilgili bir bilgi bulunamamıştır. Aslen tapınak ve anıt mezarlarda kullanılan fenerler Momoyama dönemiyle birlikte çay seremonilerinin yapıldığı bahçelerde de kullanılmaya başlanmıştır. Bu fenerler daha gösterişlidir ve sadece ihtiyaç durumlarında yanarlardı. Günümüzde taş fenerler sadece dekorasyon amacıyla kullanılmaktadır.

Patikalar

Patikalar, çay törenlerine gelen misafirlerin giysilerini çamurdan korumak ve yürüyüşte rahatlık sağlanması amacıyla tasarlanmıştır. Bu taşlar misafirleri objeye doğru yönlendirir. Taşlar asimetrik bir şekilde dizilerek bahçenin doğallığını ortaya çıkarır. Adım taşları bir adımın rahatça atılabileceği genişlikte, 10 cm aralıklarla yerleştirilmelidir.

Su çanakları

Su çanakları, binanın girişinde bir yerde bulunur. Japon geleneklerine göre, bahçeye giren konuklar çay evine girmeden önce el ve ağızlarını su çanaklarında yıkarlar. Su çanakları genellikle taştan yapılır ve binanın karakterine ve boyutuna uygun olarak tasarlanır.

Balık

Japon bahçelerinde kullanılan koi cinsi balık 16. Yüzyılda Japonya’ya gelmiştir. Çin bahçesinin etkisiyle birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Koi, seçilmiş ve renklendirilmiş balıklardır, farklı bir tür değillerdir.

Japon Bahçelerinin dünyadaki en büyük örneklerinden biri Prens Mikasa tarafından Kırşehir’de yaptırıldı. Okumak ister misiniz? Bozkırın Ortasında Bir Vaha: Kaman Japon Bahçesi

Daha önce sizler için yazar Emine Şimşek tarafından hazırlanan bir diğer japon bahçeleri makalesi: “Minyatür, Yeşil, Doğal Japon Zen Bahçeleri” yazısını başlığa tıklayarak okuyabilirsiniz.

Kaynakça

1. Ahmet Tuğrul POLAT, B. Ö. (2010, Ağustos 7). Japon Bahçe Sanatı Dönemleri ve Japon Bahçelerinde Sembolizm . Konya, Türkiye.
2. Asialogy. (2014). Haziran 16, 2020 tarihinde asialogy.com/japon-bahceleri/ adresinden alındı
3. Çınar, H. S. (2016). Japon Ruhunda Bahçe Yaratmak. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 487-494.
4. Demirbaş, F. (1997, Mart 4). Tarihsel Japon Bahçeleri ve Ülkemizdeki Uygulanabilirliğinin Değerlendirilmesi. İstanbul, Türkiye.
5. Panorama Peyzaj. Haziran 14, 2020 tarihinde panaromapeyzaj.wordpress.com/tag/japon-bahce-sanati/ adresinden alındı

Görseller:

1. Wikipedia. (2020, Haziran 12 ). Haziran 14, 2020 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Japanese_garden adresinden alındı.
2. Haziran 20, 2020 tarihinde https://www.haber7.com/rotalar/haber/2939821-dunyanin-dort-bir-yanindan-en-guzel-japon-bahceleri/?detay=2 adresinden alındı.
3. Haziran 20, 2020 tarihinde https://regenaxe.com/2012/09/03/japanese-festival-2/ adresinden alındı.
4. Haziran 20, 2020 tarihinde https://www.patternz.jp/japanese-garden-history-design-elements/water-basin-tsukubai-in-the-japanese-garden/ adresinden alındı.
5. Haziran 20, 2020 tarihinde http://gardensan.com/nature-of-japanese-garden-art/apprentice-monk-rakes-the-garden-at-ryoanji-a-zen-temple-in-kyoto-the-rock-and-sand-garden-embodies-japanese-aesthetics-nature-at-its-simplest-art-at-its-most-refined-japan/ adresinden alındı.
6. Haziran 20, 2020 tarihinde (https://www.hisglobal.com.tr/blog/hayatin-mucizesi-japonya-nin-kutsal-kiraz-cicegi-sakura adresinden alındı.
7. Haziran 20, 2020 tarihinde https://www.tripadvisor.com/LocationPhotoDirectLink-g42881-d566206-i335990213-Normandale_Japanese_Garden-Bloomington_Minnesota.html adresinden alındı.
8. Haziran 20, 2020 tarihinde https://www.bigblogofgardening.com/the-significance-of-bridges-in-japanese-gardening/ adresinden alındı.