Kokedama Sanatı: Yosunlar ile Ortaya Çıkan Tasarımlar

Yaşamımızın önemli bir bölümünü geçirdiğimiz evlerimiz fiziksel ve ruhsal sağlığımızı büyük ölçüde etkilemektedir. Özellikle yaşadığımız küresel salgın sebebiyle evlerimizde daha fazla zaman geçirmek zorunda kalışımız bize içinde yaşadığımız bu dünyanın ne kadar önemli olduğunu öğretti. Birçoğumuz kendilerini daha iyi hissetmek için evlerinde bitkiler yetiştirmeye ve onlarla kendi dünyalarını birleştirmeye başladı. Öyle ki yapılan birçok araştırma iç mekanlarda bitki kullanımının insan sağlığına iyi geldiğini, insanların doğa ile bağ kurmasına yardımcı olduğunu ve onlara sakinlik hissi verdiğini söylemektedir¹. Biz de sizler için evlerinizde minik bir bahçe kurmanıza yardımcı olacak ve odalarınıza farklı bir görünüm getirecek bitki sanatı Kokedama’dan bahsedeceğiz.

Kokedama Sanatı Nedir?

Kokedama, dış mekânı evinize taşımanıza ve evinizin içinde asılı bir bahçe yaratmanıza olanak sağlayan Japon bitki sanatına denir. Kokedama sanatında bitkilerin kök kısımları yosunlar ile sarılarak yeşil bir küre haline getirilir ve genellikle organik ip gibi doğal malzemelerle sabitlenerek tavana asılarak kullanılır. Çoğunlukla oda içerisinde tavandan sarkıtılarak kullanılmasına rağmen isteyenler metal ya da ahşap altlıklar ile zemin üzerinde de kullanabilir. Dilimize “yosun topu” olarak çevrilen Kokedama sanatı iç mekanlarınıza sıra dışı bir görünüm katmakla kalmaz, aynı zamanda farklı renk ve dokulardaki bitkilerle yaratıcılığınıza katkı sağlar.

Kokedama Sanatının Geçmişinde Ne Yatar?

İç mekân tasarımlarınıza minimal ve doğal bir görünüm getiren Kokedama sanatının tarihi bir geçmişi bulunmaktadır. Ortaya çıkışı 17. yüzyılda gerçekleşen Kokedama sanatı Nearai Bonsai olarak adlandırılan bir tekniğe dayanmaktadır. Nearai Bonsai yönteminde bitkinin bulunduğu kap içerisinde köklerini birbirine düğümlenecek hale getirmesi ve böylece yerleştirildiği kabın şeklini alması amaçlanmaktadır. Kokedama sanatı ile bu yöntem geliştirilmiş ve bitki kökleri bir kap ile sınırlandırılmak yerine yosunlarla sarılarak küçük toplar haline getirilmiştir². Bu teknik sayesinde dönemin insanları göç sırasında sahip oldukları bitkilerin dökülmesini ya da parçalanmasını önlemişler ve bitkilerinin güvenli bir şekilde aktarımını gerçekleştirmişlerdir.

Evinizde Kendi Kokedamalarınızı Nasıl Yapabilirsiniz?

Kokedama sanatında kullanılan en önemli malzemelerden biri sphagnum yani turba yosunları hücreleri içerisinde bol miktarda su tutması ile bilinmektedir. Böylece yosunlar, köklerin etrafını sardığında biriktirdiği su sayesinde bitkilerinize hayatta kalmaları için elverişli bir ortam sunar. Eğer siz de evlerinizde kendi yosun toplarınızı yapmak isterseniz sizler için araştırdığımız bilgilerden faydalanabilirsiniz.

Kokedama Sanatı İçin Hangi Bitkiler Kullanılır?

Yosun topu hazırlamak için bitki seçimi yapmadan öncelikle evinizin aydınlık ya da karanlık olup olmadığına dikkat etmeli ve bitkilerinizin odanızın hangi bölgelerine yerleştirmek istediğinize karar vermelisiniz. Bu sayede yosun toplarınızın uzun süre dayanıklı kalmasını sağlayabilirsiniz. Ayrıca, bitki seçerken özellikle yavaş büyüyen ve küçük bir kök sistemine sahip bitkileri tercih etmelisiniz.   

• Eğer odalarınız karanlık ve gölgede kalıyor ise kullanabileceğiniz bitkiler³: Salon sarmaşığı (Pothos), Deve tabanı (Philodendron), Afrika menekşesi, Begonya, Eğrelti otu, Sıklamen çiçeği, Dresena Çiçeği (Dracaena fragrans)

• Tam güneş ya da yarı gölge bir ortamınız var ise kullanabileceğiniz bitkiler ³: Kalanşo Çiçeği (Kalanchoe), Aloe vera, Balmumu çiçeği, Fesleğen, Kekik, Nane, Maydanoz, Keklikotu, Duvar sarmaşığı (Hedera helix), Sedumlar

Kokedama İçin Gerekli Malzemeler Nelerdir?

• Bitki
• Toprak karışımı (Torf ve Aquasoil)
• Sphagnum (Turba yosunu)
• Organik ip veya misina
• Makas
• Su

Kokedama Nasıl Hazırlanır?

1- Toprağı Hazırlama

Bitki seçiminizi gerçekleştirdikten sonra ilk olarak torf ve aquasoil ile toprak yoğunluğunu sağlayacak şekilde kokedama için uygun toprağı hazırlamalısınız. Sonrasında köklere şeklini verebilmek için karışımınıza yavaşça su ekleyin ve yoğurun. Gerekli olması durumunda sonradan daha fazla su ekleyebilirsiniz.

2- Toprağa Şeklini Verme

Oluşturduğunuz bu toprak karışımını bir top haline getirin ve parçalanmaması için iyice sıkıştırın. Yeterince sıkı olup olmadığını kontrol etmek isterseniz birkaç kez havaya atmayı deneyin. Eğer dağılmıyorsa uygun sıkılıkta olduğu anlamına gelir.

3- Bitkinin Toprak Karışımı ile Birleştirilmesi

Bitkinizi saksısından çıkarın ve fazla toprağı uzaklaştırmak için hafifçe sallayın. Başlangıçta toprak karışımı ile hazırladığınız topu iki parçaya bölün ve bitkinizin köklerini karışımın ortasına yerleştirin. Sonrasında, toprağı bitkinin etrafına yavaşça sarın.

4- Sphagnum Yosunu ile Sarma

Yosunlarınızı oluşturduğunuz topun etrafına rahatça sarabilmek için ılık suda ıslatın ve esnek olmasını sağlayın. Kahverengi yüzü yukarı gelecek şekilde ıslattığınız yosunu masaya serin. Toprak karışımı ile oluşturduğunuz topu yosunun ortasına yerleştirin ve yosun ile etrafını sararak bitkiyi toparlayın. Böylece yosun topunuz bağlanmaya hazır hale gelecektir.

5- Son Şeklini Verme

Yosununuzu bitkinin etrafında sabitlemek için organik ip ya da misina gibi bir malzemeyi yosun topunun etrafında dolanacak ve küre formunu kaybetmeyecek şekilde her yöne sarın. Bu işlem bittikten sonra yosun topunu, içi su dolu bir kap içerisine özellikle toprak kısmı suyun içerisinde kalacak şekilde yerleştirin ve 5 ila 10 dakika bekletin. Son olarak bitkinizi kaptan çıkartarak fazla olan suyu akıtabilir ve kokedamanızı istediğiniz bir yere asabilirsiniz.

Kokedama Sanatı ile Ortaya Çıkmış Dünyadan Tasarım Örnekleri

Uzun yıllar sabır ve emek gerektiren Bonsai sanatı ya da kesilmiş bitkiler ile oluşturulan Ikebana sanatının aksine Kokedama, dayanıklılığı ve kolay uygulanabilirliği ile oldukça sık tercih edilmektedir. Bitkilerin yapay kap ya da saksılarla sınırlandırılmasını engellemek ve ortamlara farklı bir dokunuş sağlamak için sizlerle paylaştığımız birkaç tasarım örneğini aşağıda bulabilirsiniz.

1- Suspended Garden (Paris, Fransa)

Asılı Bahçe olarak tercüme edebileceğimiz Suspended Garden, Fransa’nın Paris şehrinde yer alan Cité Internationale Universitaire de Paris içerisinde yaklaşık 200 m²’lik bir alanda yer almaktadır. Uluslararası programlar ile gelen eğitmen ve öğrencilerin kaldığı bu yurt içerisindeki Japon Bahçesi kokedama sanatına ev sahipliği yapmaktadır. Asırlık kiraz ağaçları ve diğer bitkiler arasına asılan yosun topları ile farklı bitki kompozisyonları sağlanmakta ve ziyaretçilere mevsimlere göre değişim gösteren bir bahçe yaratılmaktadır ⁴.

2018 yılında öğrenciler ile birlikte gerçekleştirilen Suspended Garden projesi yetenekli gençlere dayanıklı yosun bitkisini kullanarak tasarım yapma ve uygulama imkânı sunmuştur. Ayrıca, bu çalışmada kullanılan tüm malzemeler geri dönüştürülebilir, kolay taşınabilir ve böylece istenildiği zaman yeniden kullanılabilir. Bu açıdan öğrencileri sürdürülebilirlik konusunda da daha bilinçli hale getirmektedir. Tasarım kararlarına göre farklı yüksekliklere asılan ve farklı boyutlarda kullanılan yosun küreleri ile öğrencilerin mimarlık ve peyzaj arasında ilişki kurmalarına katkı sağlamaktadır ⁴.

• 

• 

• 

2- Rise (Londra, İngiltere)

Kent içerisinde bitkilerle çeşitli çalışmalara imza atan Anna Garforth, 2017 yılında İngiltere’nin Londra şehrinde büyük bir heykel tasarlamıştır. Sanatçı baharın gelişini kutlamak amacıyla tasarladığı bu çalışmasında bol miktarda eğrelti otları, sarmaşıklar ve yosun kümeleri kullanmıştır. Böylece ortaya kokedema sanatının kent içerisinde güzel ve devasa bir örneği çıkmıştır ⁵.

• 

Pantone tarafından 2017 yılı için belirlenen Greenery rengine vurgulamak amacıyla tasarlanan bu heykelin güneş ışınlarının açısı değiştiğinde veya ziyaretçiler farklı mesafelerden baktığında birçok değişik farklı formda olması da hedeflenmiştir ⁶. Londra’nın merkezinde yer alan St. Christopher’s Place adlı caddede uygulanan bu çalışma ile kent içerisinde yüzen bir bahçe görünümü yaratılmıştır. Bitkilerle canlı bir heykel oluşturulan ve sergileyen sanatçı aynı zamanda etkinlik sırasında ziyaretçilere nasıl kokedama yapacaklarına dair ücretsiz eğitimler de vermiştir.

• 

• 

• 

3- String Gardens (Hollanda)

Hollandalı Fedor Van der Valk‘ın çalışmaları ise minik bahçeler arasında sizlere göstermek istediğimiz bir diğer örnektir. Aslında Valk’ın bir animasyon için 3 boyutlu örümcek ağı oluşturmaya çalışırken yanlışlıkla ortaya çıkardığı bu çalışma Kokedama sanatı ile oldukça benzerlik göstermektedir.

Havada asılı duracak şekilde iç mekanlara yerleştirdiği ve kökleri küre haline getirilmiş farklı bitkiler ile Valk oldukça modern bir görünüm yaratıyor. Saksı ihtiyacının tamamen ortadan kaldırıldığı bu çalışmada farklı renk ve boylarda ipler kullanarak göz alıcı düzenlemeler de oluşturuyor.

• 

• 

Kaynakça:

1. Positivepsychology.com. 2020. “The Positive Effects Of Nature On Your Mental Well-Being”. https://positivepsychology.com/positive-effects-of-nature/. (Erişim Tarihi: 23.01.2020)
2. Yerli, Ö. (2019). Peyzaj Tasarımında Yeni Bir Bitki Yetiştirme Sanatı: Kokedama. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 1858-1866. doi:10.29130/dubited.563814
3. Missouribotanicalgarden.org. “How to Make a Kokedama”. https://www.missouribotanicalgarden.org/gardens-gardening/your-garden/help-for-the-home-gardener/advice-tips-resources/visual-guides/how-to-make-a-kokedama.aspx. (Erişim Tarihi: 23.01.2020)
4. Worldlandscapearchitect.com. 2018. “Suspended Garden | Paris, France | Fab-Land”. https://worldlandscapearchitect.com/suspended-garden-paris-france-fab-land/#.YAcRregzbIX. (Erişim Tarihi: 23.01.2020)
5. Floelondon.com. “Rise”. https://www.floelondon.com/rise. (Erişim Tarihi: 23.01.2020)
6. Housebeautiful.com. 2017. “A giant plant-based kokedama installation is coming to London”. https://www.housebeautiful.com/uk/garden/plants/news/a1404/kokedama-japanese-art-installation-london/. (Erişim Tarihi: 23.01.2020)
7. Inhabitat.com. 2011. “Flowering String Gardens Suspend Fruits and Greenery in Delicate Webs of Twine”. https://inhabitat.com/flowering-string-gardens-suspend-fruits-and-greenery-in-delicate-webs-of-twine/. (Erişim Tarihi: 23.01.2020)