Barınma ihtiyacı, insanların doğanın zor koşullarından ve dış tehditlerden korunabilmesi amacıyla ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyaç ise tarih boyunca çeşitli şekillerde karşılanmaya çalışılmıştır. En temel haklarımızdan biri olan sağlıklı bir şekilde barınabilme hakkı ise İkinci Dünya Savaşının sona ermesinden hemen sonra yayınlanan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde yer almış ve önemli bir gelişme olarak kabul edilmiştir. Bu bildirgede herkesin barınma hakkının olduğuna vurgu yapılmıştır (Keleş, 2007).
Barınma gereksiniminin karşılanması ve bu hakkın gerçekleşmesi insanın başını sokacak fiziksel bir barınağının olmasından daha geniş anlamlar içermektedir. Bu sebeple İstanbul’da toplanan Bileşmiş Milletler İnsan Yerleşmeleri Konferansı’nda (Habitat II) kabul edilen “herkesin sağlıklı, güvenli, emniyetli, erişilebilir-ödenebilir olan ve temel hizmet, kolaylık ve konfor unsurlarını içeren, konut ve yasal yararlanma güvencesi konusunda ayrımcılıktan arınmış yeterli konutunun olabilmesi” maddesi konut hakkının çerçevesinin tanımlanması bakımından önemlidir.
Sanayi devrimi ile birlikte kentlerde artan işgücü talebi kırdan kente doğru göçleri hızlı şekilde arttırmıştır. Gelişen nüfus hareketlerine karşı kentler savunmasız kalmış ve birçok sanayi kentinde konut sorunları oluşmaya başlamıştır. Sanayi devrimi sonrasında kısa aralıklarla yaşanan dünya savaşları ile de kentlerde var olan konut gereksinimi daha da arttırmıştır. Nitekim savaş sonrasında harabeye dönen kentlerde konut ve barınma sorununu büyüyerek içinden çıkılmaz haller almıştır.
Sosyal Konut Nedir?
Sosyal konut; kamu fonlarının kullanıldığı, fiyatların ya da kiraların belirlenmesinde kar payının baskın olmadığı; tasarımından gerçek hayata geçirilmesine siyasi karar mekanizmalarının önemli etkiye sahip olduğu konutlar olarak tanımlanabilir. Bir başka ifade ile sosyal konut, yoksul veya dar gelirli ailelerin barınma gereksinimlerini karşılayabilecek biçimde standartlaştırılmış, en az boyut ve nitelikte, sağlığa elverişli, ucuz halk konutlarıdır. Devletin, vatandaşlarının barınma hakkını karşılayabilmesi için standart biçimde en ucuza en kaliteli evleri sağlamasıdır tanımı da sosyal konutlar için bir karşılıktır.
19. yüzyıl sonunda Avrupa’da; 20. yüzyılın ilk yarısından itibaren ise diğer dünya ülkelerinde uygulanmaya başlayan sosyal konut politikaları ile bu sorunlar giderilmeye çalışılmıştır. Konutların kalitesi kendi içlerinde standart tutulmaya çalışılmış, ülkelerin gelişmişlik seviyelerine göre ise farklılık göstermektedir. Sanayi Devrimi’nin yayıldığı doğrultuda sosyal konutlar da yayılma göstermiş, dolayısıyla ilk örneklerini Avrupa’da vermiştir.
Sosyal konut alanında ilk yasal düzenleme ise 1889 yılında Belçika’da yapılmıştır. Bu düzenlemeyi daha sonra Sanayi Devriminin beşiği olan ülkelerden İngiltere (1890) ve Fransa’daki (1894) düzenlemeler izlemiştir. Günümüzde sosyal konut alanında en fazla uygulama örneğinin bulunduğu Hollanda ise, ilk kez 1901’de sosyal konut üretmeye başlamıştır.
Dünyadan Sosyal Konut Örnekleri
1. Fuggerei Günümüzde hâlâ kullanımda olan dünyanın en eski sosyal konut kompleksidir. Almanya’da Bavyera bölgesinin Augsburg şehrinde bulunan ve duvarlar ile çevrilmiş bir anklav (diğer bir devletin sınırları içinde kalmış toprak parçası) olan kompleks, adını Fugger ailesinden almaktadır. 1516 yılında “zengin” lakaplı Jakob Fugger tarafından kurulmuştur.
2- Hruşçyovka 1960’lı yılların başlarında SSCB döneminde, adını Nikita Kruşçev’den alan ve Sovyet Hükümeti’nin direktifleriyle yapılan düşük maliyetli, betonarme veya tuğladan yapılmış üç veya beş katlı apartmanlardır.
3- Danchi sosyal konutları, II. Dünya Savaş’ından sonra Japonya’da artan refahı simgeleyen ve birçok kişinin o zaman sahip olmak istediği sosyal konutlardı. Modern bir ülke imajı için batıya bakan Japonya, sosyal konut projelerini İngiltere ve Amerika’daki projelerden imrenip gerçekleştirdi.
4- Miljonprogrammet, 1860 ile 1960 arasında bir tarım ülkesinden sanayileşmiş bir ulusa dönüşen İsveç’te uygulanan oldukça iddialı bir toplu konut programıdır. Program boyunca İsveç’in çeşitli şehirlerinde 1.006.000 yeni sosyal konut inşa edilmiştir.
5- Dar Lamane, Fas’ta bulunan 25.000 kişilik bu düşük gelirli konut topluluğu, cami, pazarlar ve festival salonunun yer aldığı büyük bir merkez meydanın etrafında düzenlenmiş 4.000’den fazla birimden oluşan bir yerleşim merkezidir. Bu merkezi alanı üç tarafta çevreleyen, tüm binalara erişim sağlayan yaya caddeleri ile ayrılmış, birbirine bağlı dört ve beş katlı apartman bloklarının paralel sıralarından oluşan altı konut kümesidir.
6- Comfort Town Konutları, Ukrayna’da blok geliştirme ilkesine dayanan ilk konut kompleksidir. Pitoresk bina silüetleri, ayrıntılı apartman yerleşimleri ve yaya avluları, Ukrayna konutlarında konfor sınıfının standardı haline bu konutlardan sonra gelmiştir.
7- Leaf Street Konutları, Manchester-İngiltere’de yer alan apartmanları ve müstakil evleri tek bir bina kütlesinde birleştiren dördüncü nesil bir kentsel yenileme konut geliştirme projesidir.
8- Dortheavej Konutları, Kopenhag’ın kuzeybatı kesimindeki Dortheavej adresinden adını alan 5 katlı binalar, 1930’lardan 1950’lere kadar araba tamir atölyeleri, depolar ve endüstriyel binalar ile karakterize olan alanın içinden geçer. Danimarkalı kentsel mekan tasarımcısı Jan Gehl tarafından yapılan Danimarka’nın kâr amacı gütmeyen, uygun fiyatlı konut kuruluşudur.
Farklı ülkelerde farklı ekonomi ve siyasi özelliklere göre şekillenen tüm bu sosyal konutlar; barınma ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılmıştır.
Kaynakça;
- https://www.akdn.org/architecture/project/dar-lamane-housing
- https://www.archdaily.com/921056/comfort-town-housing-archimatika
- https://tur.architecturaldesignschool.com/
- KELEŞ, Ruşen. “İnsan Hakkı Olarak Barınma Hakkı ve Kentsel Dönüşüm”, Cahit Talas Anısına: Güncel Sosyal Politika Tartışmaları, Ankara, 2007, ss: 429-443.
