This post is also available in:
English
Kentsel ekolojik yaşam kalitesinin iyileştirilmesinde kentsel yeşil alanların rolü büyüktür. Bu nedenle ister kentsel ister kırsal ortamlarda olsun, bitkisel materyalin işlevi her zaman ve her yerde önem taşımaktadır. Bir tasarımda işlevsel etkilerin yanı sıra estetik verimliliği de göz önünde bulundurmak gerekir. Hem fonksiyonel hem de estetik etkiler birbirini tamamlayan unsurlardır.
Yenilebilir bitkiler, son zamanlarda fonksiyonel bitki kavramı çerçevesinde yeni bir değer olarak değerlendirilmektedir. Kentleşme sonucu, doğal alanların azalması insanoğlunun birçok açıdan olumsuz biçimde etkilemiştir. Bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için insanoğlu, doğal kaynakları kullanmasının yanında, hem kırsal hem de kentsel yaşam alanlarında yaşamış olduğu çevredeki bitkilere gereksinim duymuştur.
Yenilebilir peyzajın amacı ve kullanılabilirliği, önemli derecede kullanıcı kitlesi tarafından geniş ölçüde benimsenmesine ve daha sürdürülebilir gıda sistemleri ve kentsel arazi kullanımlarına geçiş için büyük bir olanak sağlar. Alanın fiziki koşullarının gözlemlenmesiyle başlayan bu süreçte alt başlıklar yer almaktadır; Alanın büyüklüğünü, toprağın türünü, su kaynaklarını, güneşin hareket yönünü, yönlere göre konumunu, çevresindeki diğer yapılarla ilişkisini adlandırmak mümkündür.
Peki, Yenilebilir peyzaj ortaya nasıl çıkmıştır?
Yenilebilir peyzajın kökeni sanıldığı kadar yakın bir tarih değildir. Eski mısır ve Babil bahçelerinde bu tekniğin izleri görülmektedir. Hatta daha derine inersek 10. yüzyılda ‘Benedictine Rahiplerinin’ kilise bahçelerine bostan tarzında dikimler yaptığı bilgisine ulaşılmıştır. en eski zamanlarda yapılan bu çalışmalar aslında sadece deneme amaçlı çalışmalardır. Biraz daha yakın bir tarihe bakacak olursak ‘Potager’ yani ‘mutfak bahçesi’ olarak adlandırılan ufak sebze bahçeleri kurulmaya başlanılmıştır. Ufak çaplı sebze yetiştiriciliğini daha büyük boyutlara taşıyarak geniş sebze bahçeleri tasarlanmaya başlanmıştır.
1970′ li yıllara gelindiğinde artan sebze ve meyve fiyatları bahçelerin değerini fazlasıyla arttırmıştır. Herkes kendi meyve ve sebzesini yetiştirerek hem maddi tasarruf sağlamaya başlamıştır hem de sera gazı salınımına etkide bulunmuşlardır.
1980′ li yıllarda peyzaj tasarımcısı olan Robert Kourik, estetik tasarım ile yenilebilir mahsul üretimini birleştiren bahçecilik türünü belirledi. ‘Yenilebilir Peyzaj’ kavramının ilk kullanımı böylelikle başlamış oldu. 1982 yılında Rosalin Creasy, ‘The Complete Book of Edible’ adlı yayınladığı yazısı ile terimi peyzaj dünyasına kazandırmış oldu.
Yenilebilir peyzajın tasarımında çim yerine yenilebilir otlar, sınırlandırıcılar yerine marul tarzı sebzeler ve alan içi tasarımında yenilebilir meyve veren ağaç veya çiçekler kullanılmaktadır. Günümüzde yenilebilir bahçe tasarımları daha çevreci bir yaklaşımı temsil etmektedir.
Bitkiler; oluşturdukları yeşil alanlarda estetik etkilerinin yanında işlevsel özellikleriyle de kullanıcılar ile yaşam alanları arasında etkileşim kurmalarına yardımcı olurlar. Hem fonksiyonel olarak hem de estetik olarak düşünüldüğünde, bir tasarımda estetik etkiyi de fonksiyonel etkinin yanında dikkate almak gerekir. İnsanlar için besin değeri içeren bitkiler; tarla bitkileri, sebzeler, meyveleri yenilebilen ağaçlar ve çalılar, genel olarak yenilebilen ve gıda olarak tüketilen yenilebilir bitki grubunu içerir.
Bu bitkiler; peyzaj bitkilerinin verdiği estetik katkıyı sağlamasından dolayı, açık yeşil alanlarda süs bitkilerinin yerini almaya başlamıştır. Yenilebilir bitkiler, dekoratif özellikler içermesinin yanında en belirgin özellikleri olan gıda bitkileri olması, onları insanlar tarafından güvenle yenilebilen verimli bitkiler yapmaktadır. Yenilebilir peyzaj, ekonomik kazanç sağlama amacı olmadan hem estetik değer hem de besleyici gıda değeri olan bitki türlerini içinde bulundurmaktadır.
Yenilebilir bahçe tasarımında altın kural, her öğenin birden fazla işleve hizmet etmesi ve her işlevin birden fazla öğe tarafından desteklenmesi gerektiğidir. Yenilebilir kent bahçeleri, insanların temiz gıdaya ulaşabilmeleri, çocukların bitki büyüme süreçlerine katılmaları ve tüketiciden çok üretici ve kendi kendine yeten toplumlar olduklarını deneyimlemeleri için önemli bir projedir.
Seçilecek bitki türlerin de ise en önemli detaylar tohum ve fidelerin genetiği ile oynanmamış, çoğalma yeteneğine sahip olmaları ,mevsime uygun olanların tercih edilmesi, bulunulan coğrafya da ki koşullara uyum sağlayan (sıcak ve kurak iklim için sıcak seven su ihtiyacı az olan bitkiler gibi)kimyasal ilaçlar kullanılmadan oluşabilecek sorunlarla mücadele edebilen bitkiler olmalıdır. Alan kullanımı artıran dikey bahçeler, yağmur suyu hasadı yapabileceğimiz depolar, farklı kotlarda ve yönlere göre hazırlanan şifalı ot bahçeleri, çocuklar için tohum çimlendirme köşesi, sürdürülebilirlik adına kendi toprağınızı oluşturduğunuz kompost bölümü, ve uygulama ile tüm bu fikirlerin hayata geçirilmesi.
Yenilebilir bir peyzajda kullanılan en popüler bitkiler beş temel kategoriye ayrılır:
- Meyve taşıyan ağaçlar
- Berry çalılar
- Otlar
- Yenilebilir çiçekler
- Yapraklı yeşillik
Kendi yenilebilir bahçenizi tasarlayabilirsiniz.
Bunun için gerekli olanlardan ve dikkat edilmesi gereken unsurlardan biraz bahsedelim.
Bir yenilebilir bahçe için gerekli olan malzemeler;
1- Yapacağınız bahçenin tasarımını alan da göstermek için kazıklar ve ip kullanılmalıdır.
2- Bir ot biçici ve zemini düzenlemek için Rototiller makinesi kullanabilirsiniz.
3- Kürekler, el malaları ve tırmıklar gibi el aletleri.
4- Mevcut toprağı beslemek için kompost kullanabilirsiniz.
5- Sulama sistemi için gerekli tüm malzemeler
6- Yabani hayvanların girip tahribatı engellemek için çit malzemesi bulundurmanız bahçeniz için uygun olacaktır.
7- Kompost sistemi (Prefabrik kutular, ahşap çıtalar, tavuk teli muhafazaları vb.) kurarak bahçeniz için kendi gübrenizi oluşturabilirsiniz.
8- Toprağı 1-2 cm kaplayabilmek ve besleyebilmek içim malç malzemesi. ( Kabuk saman, talaş)
9- Bahçeniz de yetiştirmeye karar verdiğiniz sebze, otlar için tohum, meyve ağaçları için fidanlarınızı hazır bulundurmalısınız.
Bahçenizi kurarken dikkat etmeniz gereken bazı unsurlardan biraz bahsedeyim;
- Tasarımın uygulanacağı alanda mevcut toprağınızın ne tür değişikliklere ihtiyaç duyabileceği veya daha önceden çim uygulaması yapıldı ise çim kimyasallarının izlerinin var olup olmadıklarını öğrenmek için toprak testi yaptırmanızı tavsiye ederim.
- Bahçe tasarımını için bir plan yapın ve tasarım olacak alanlarda mutlaka işaretlemeler yapın. Bu işlem sizin hata payınızı azaltacaktır.
- Alanda bulunan yabani otlar tamamen temizlenmeli.
- ekim yapmadığınız, açıkta kalan toprak üzerine bol miktarda kompost, solucan gübresi, gübre, mantar toprağı ve ihtiyaç duyulursa bir toprak ilavesi yapmanızı öneririm.
- Bahçenize kompost kutuları ve yağmur suyu toplama sistemi kurabilirsiniz.
Kentsel yaşamımızın içerisinde ufak yenilebilir bahçelerin olması bizim için terapi niteliğinde olacaktır. Kendi yenilebilir bahçenizi oluşturabilir ve kendi yenilebilir gıdalarınızı kendiniz yetiştirebilirsiniz.
Keyifli okumalar :)
