Hızlı Git
This post is also available in:
English
Peyzaj Mimarlığı ve Bitki Kullanımı
Peyzaj mimarlığı çalışmalarında bitkisel materyal kullanılırken, tasarım ilkeleri ile birlikte, bitkilerin dendrolojik özellikleri de dikkate alınmalıdır. Dendrolojik özellikler dikkate alınmadan kullanılan bitkiler ve yapılan tasarımlar yanlış sonuçlara yol açabilir. Çünkü bitkiler dinamik varlıklardır, mevsimlere, bulundukları ekolojiye göre farklı tepkiler gösterirler. Her bitki ölçü, biçim, renk, doku özelliklerine göre farklı görsel etkiye ve estetik değere sahiptir. Bitkilerin işlevsel özellikleri de dendrolojik özelliklerine göre farklılık göstermektedir. Bitkiler hakkında detaylı bilgi sahibi olunmadan, sadece onların kataloglardaki resimlerine bakılarak yapılan seçimler doğru sonuç vermez.
Bitki Materyali Gruplandırılması
Peyzaj tasarımda kullanılan bitkiler (bitki materyali) anlamına gelen “tasarım bitkileri” ömürlerine ve habitüs özelliklerine göre tek yıllık (annual), iki yıllık ( biannual), çok yıllık (perennial) diye üç gruba ayrılmaktadır.
Tek yıllık (Annual) Bitkiler
Vegetatif ve generatif gelişmelerini bir yıl içinde tamamlayan, tohum oluşturduktan sonra yaşamı sona eren, sonraki yıllarda tohum ile üretebilen bitkilere tek yıllık (annual) bitkiler denir. Örneğin petunya, vapur dumanı, kadife, ateş çiçeği, zinya
İki yıllık (Biannual) Bitkiler
Vegetatif gelişmesini, yani yaprak ve sürgün gelişimine 1. yıl tamamlayıp, 2. yıl generatif gelişme gösteren, 2. yıl sonunda yaşamı sona eren, sonraki yıllarda tohumla üretilen bitkilere iki yıllık (biannual) bitkiler denir. Örneğin yüksük otu, aslanağzı, yüksük otu, hüsnüyusuf
Çok yıllık (Perennial) Bitkiler
Uzun ömürlü olan, vejetasyon dönemi sonunda toprak üstü aksamı kurusa bile, bir sonraki vejetasyon dönemi başında kök ya da toprak altı organları ile yeni sürgünler oluşturan Kasımpatı, Karanfil gibi bazı otsu bitkiler ile ağaç, ağaççık ve çalı gibi odunsu bitkilerin tümüdür.
Dendroloji nedir?
Odunsu bitkilerin ölçü, biçim, renk, doku, özellikleri ile yetiştirme tekniklerini inceleyen bilim dalına Dendroloji denir. Bitkilerin dendrolojik özellikleri mekanın görünüşü üzerinde çok farklı psikolojik etki oluşturur. Örneğin, dalları aşağı doğru sarkan salkım söğüt ile piramidal gelişme gösteren ak kavağın insan üzerinde meydana getirdiği psikolojik etki farklıdır. Dağınık, yumuşak tepeye sahip ağaçlar insanda huzur ve rahatlık hissi yarattıkları halde, sütun ve piramit şeklinde gelişme gösteren, özellikle koyu yeşil yapraklı ağaçlar insanda korku, saygı ve disiplin yaratırlar. Ancak fazla kullanıldıklarında monotonluk, sıkıntı yaratan etkileri vardır. Yeşil alanlarda soliter halde veya az sayıda bulundurulan salkım formlu ağaçlar insana huzur, iç dünyaya kapanma ve hüzün hissi verirler. bitkilerin renkleri de insanlar üzerinde psikolojik etki eder. Örneğin parlak renkli yapraklı bitkiler insanlara mutluluk ve neşe verirken, donuk ve mat renkli ola ağaçlar iç sıkıntı oluşturur.
Bitkisel materyalin dendrolojik özellikleri
Bitki materyali kullanılırken, ekolojik özelliklerinin yanı sıra ölçü, biçim, renk etkisi ve doku gibi özelliklerinin de bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Tasarım yapılırken kullanılacak bitkilerin, tasarım ve uygulama yapılacak coğrafyaya uygun gelişim göstermesi çok önemli bir unsurdur. Çünkü bitki istenilen gelişimi göstermezse tasarımın etkisi düşer. Tasarımı ön plana çıkaran ve kendini gösteren en önemli yapı taşı bitkilerdir bu sebeple bitkilerin dendrolojik özelliklerini ve ekolojik özelliklerini iyi bilmeliyiz.
Ölçü; Tasarımda bitki seçimi yapılırken önemli bir özelliktir. Çünkü bitki ölçüsü doğrudan doğruya tasarımın ölçeğini etkilemektedir.
Ölçü bakımından bitkileri 7 başlıkta toplayabiliriz.
- Büyük Ağaçlar ; En büyük ölçeğe sahip bitki grubudur. Boyları 15 metre ve daha fazladır.
- Küçük Ağaçlar (Ağaçcıklar) ; Büyük ağaçlardan, daha kısa bir gövdeye sahip olmaları ile ayırt edilir. 4-8 metre arası boylanabilen bitkilerdir.
- Büyük Çalılar ; En fazla 3-5 metre boylanan bitkilerdir. Küçük ağaçlarla aralarında ki fark, çalılar gövde uzunluğu vermeden dallanabilen bitkilerdir.
- Orta Çalılar ; 1,5-2 metre arası boylanabilen bitkilerdir. Gizlilik sağlama, görsel kontrol, rüzgar kontrolü gibi işlevleri vardır.
- Küçük Çalılar ; 1-1,5 metre ya da daha kısa boya ulaşan bitkilerdir. Küçük çalılar, orta ve bodur çalılar arasında geçiş sağlayan çalılardır.
- Bodur Çalılar ; 30-100 cm arada boylanabilen, oturan bir insan seviyesinde olan bitkilerdir. Görüşe engel olmayan, küçük çalılarla birlikte açık mekan yapılmasında kullanılabilecek bitkilerdir.
- Yer örtücüler ; Ölçü bakımından en küçük bitki grubudur. Genellikle 30 cm boylanabilen, toprak yüzeyine çok yakın, neredeyse yapışık gelişim gösteren gruptur.
- Topiary Sanatı : Bir bitkinin doğal formunu değiştirmek ve kompozisyonda istenilen formu yapmak söz konusu olduğunda budama tekniği ile bitkiye istenilen şekli verme sanatıdır.
Bitkilerde biçim (form) sınıflandırması
Biçim (Form) ; Bitki tasarımında bir diğer önemli unsur formdur. Genel olarak bir bitkinin formu, kalıtsal etkilerin ve ekolojik koşulların etkisiyle ortaya çıkar. Bir bitkinin temel formu onun doğal olarak büyümesine bağlıdır. Bitki türleri farkı farklı ekolojilerde farklı biçimler ortaya koyar. 8 adet bitki form vardır.
- Oval formlu ; Robinia Pseudoacacia (Yalancı Akasya)
- Sütun formlu ; Taxus Baccata (Adi Porsuk)
- Geniş – yayvan formlu ; Malus Floribunda (Süs Elması)
- Yuvarlak – Küresel formlu ; Fagus Sylvatica (Avrupa Kayını)
- Piramit – Konik formlu ; Sequoia Sempervirens (Sahil Sekoyası)
- Sarkıcı formlu ; Salix Babylonica (Salkım Söğüt)
- Sürünücü – yayılıcı formlu ; Juniperus Sabina Tamarixifolia (Kültür Ardıcı)
- Pitoresk-Manzara formlu ; Bonsai Bitkileri
Ağaçları örnek olarak verilebilir.
Bitki Seçiminde Renk Unsuru
İnsanı en çok etkileyen tasarım elemanlarından bir tanesidir. Bitkilerin yetiştikleri yer için uygun olup olmadığını en iyi gösteren renktir. Ekolojik koşullara göre renk etkisi değişiklik gösterir. Kullanılan renge göre tasarım da sıcak ya da soğuk bir etki ortaya çıkar. Etkileri insanlar arasında farklılık yaratsa bile genelde rengin insan üzerinde psikolojik etkileri aynıdır.
Peyzajda neredeyse her şey renkte ifade edilir. renk kullanımında bitki materyalinin çiçek, yaprak, gövde, renkleri, sonbaharda yapraklarıyla renk etkisi yaratan bitkiler (dendrolojik özellikleri) iyi bilinmelidir.
Bitki Seçiminde Doku Unsuru
Bitki tasarımında doku dalların, sürgünlerin ya da yaprakların büyüklük ve diziliş şekli, yaprak sapının uzunluğu ile ayrıca kabalık, incelik, sertlik, yumuşaklık, ağırlık, hafiflik, kalınlık, incelik gibi mevsime göre değişen özelliklerinin bütünüdür.
Doku tasarımcının bitkisel kompozisyona ilginçlik ve çeşitlilik katmak için olanak sağlar.
Bitkiler doku özelliklerine göre 3 grupta incelenebilir, İnce, orta ve kaba;
Kaba Doku, bu bitkiler kendi özelliklerinde dolayı algılayıcıya doğru yaklaşıyormuş hissi verirler. Örneğin Platanus Orientalis (Doğu Çınarı), Aesculus Hippocastanum (At Kestanesi) olabilir.
Orta doku bitkileri ise, kaba dokulu bitkilere göre daha çok şeffaf ve silüet açısından daha az güçlüdür. Örneğin Melia Azedarach (Tesbih Ağacı) olabilir.
İnce dokulu bitkiler, kaba dokulu bitkilerin tamamen ters özelliklerini taşımaktadırlar. Görünüm açısından yumuşak ve naziklerdir. Örneğin Parkinsonia Aculeata (Sülün Akasya) olabilir.
Peyzaj mimarlığı mesleği için bitki kullanımının öneminden ve özelliklerinden bahsettiğim bu yazımda hepinize keyifli okumalar diliyorum. Şüphesiz ki odak noktamız ve görevimiz doğa ve onu koruyup, sürdürebilmek. Bunu yaparken de bilinçli olalım ve nedenlerini bilelim diye konuya değinmek istedim. Umarım herkese bir şeyler katar.
