Doğayla Tedavi Yöntemi: Hortikültürel Terapi

Bireylerin doğada bulunması, bitkilere dokunması hatta sadece bakıyor olması bile sakinleştirici, rahatlatıcı ve ağrı kesici etki oluşturur. Sadece bitkilere dokunmak, bakmak değil bulunulan bahçedeki su sesleri, toprak kokusu duygu durumunun iyileştirilmesine katkı sağlar. Bunun yanında yeşil alanların ve parkların bireylerin kalp atışlarına dahi olumlu etkisi olduğu tespit edilmiştir. Doğanın insan sağlığı üzerindeki olumlu etkisi bu denli yüksekken bu etkiyi terapi amaçlı kullanmak elbette ki akıllara gelmiş ve ”Hortikültürel Terapi” adını alarak sizi bu yazıya kadar getirmiştir.

Nature is another name for health.

Doğa, sağlığın diğer adıdır.

Henry David Throreau

Hortikültürel Terapi

Terapi kısaca, Fransızca kökeni ‘’Thérapic’’ olan ‘’Terapi’’ yani tedavi anlamına gelir. Hortikültürel Terapi ise bitki ve doğa ile tedavi olma durumu anlamına gelir.

Park ve bahçe faaliyetlerinin tedavi anlamındaki ilk kullanımı, zihinsel yeti yitimi olan soyluların doktorlarının, saray bahçesinde yürüyüş önerisi yapması ile etkili olmuş ve devam etmiştir. Terapinin bir diğer tarihi örneği ise, 1800’lü yıllarda ABD’de zihinsel yeti yitimi olan çocukların tedavilerinde ve I. Dünya Savaşı sonrasında gaziler için mesleki terapi seanslarında da iyileştirme bahçeleri (healing garden) adı altında hortikültürel terapinin kullanılmasıdır.  

Terapinin amacı ise, kişilerin mevcut fiziksel ve zihinsel sağlığını olduğundan daha iyi bir hale getirmektir. Terapi, her yaş ve cinsiyete uygun olup eğitim amacıyla çeşitli uygulamalar ve kişilerle birlikte yapılan çalışmaları içermektedir.

Sosyal ve terapötik bahçecilik olarak da adlandırılmaya başlanan terapiye katılan bireyler, ortak faaliyetlerde de bulundukları için sosyalleşme oranlarının arttığı, kolektif bilincin geliştiği saptanmıştır. Terapi sonrası bireylerin duyusal (koku, renk, dokunma, tatma) becerilerinin seviyesinde de artış gözlenmiştir. Ayrıca şiddet görmüş olan veya çeşitli psikolojik rahatsızlık belirtileri gösteren bireylerde de özgüven artışları ve hastalıklarında düzelmeler görülmüştür.

Uygulama Alanları

Rehabilitasyon merkezleri bahçeleri, okul bahçeleri, seralar gibi kişinin yaşadığı, bulunduğu, tedavi edildiği, eğitim gördüğü her yerde olabileceği gibi kişinin evinin bahçesinde, balkonunda, çatı bahçesinde olabilmektedir.

Bileşenleri

• Gerekli ortam özellikleri sağlanmalıdır.
• Terapi alanı, güneşli, peyzaja müsait, katılımcı sayısına uygun, katılımcıların fiziksel özellik ve engel durumuna göre ayarlanmalıdır.
• Terapi takviminin belirlenmesi için terapinin önceden programlandırılması, bitkilerin iklim koşullarına uygunluğuna göre belli bir süre belirlenmesi gerekmektedir.
• Terapinin yaş, cinsiyet, sınıf, meslek ve etnik özelliklere karşı ayrımcı olmaması ve tüm kitleye hitap etmesi gerekmektedir.

Hortikültürel Terapi Aktiviteleri

• Bitkilendirme ya da toplama ve dinlenme alanı gibi özel amaçlar için alan planlanması
• Yabani otların ayrılması gibi alandaki kötü görüntüleri gidermek ve temizlemek için alan hazırlığı
• Çim alan için toprak hazırlığı
• Bahçenin sulama, yabani ot alımı, kuru yaprakların temizlenmesi gibi bakım işlemleri
• Ağaçlar için dikim çukurlarının açılması
• Bitkiler, meyveler ve çiçeklerle temas kurma, tanıma ve bunları anlatma oturumları
• Hasat  
• Doğal el sanatları ile ilgili malzemelerin tertibi
• Park ziyaretleri gibi açık alandaki topluluk gezileri
• Bitkilerin tarihi veya latince isimlerinin öğrenilmesi için Bahçe Kulübü tartışma grupları oluşturmak

BİREYİN AKTİVİTELERİNE ENGEL OLAN DURUMLAR	DURUMA UYGUN TASARIM ÖZELLİKLERİ
Algılama ve duyu organları kaybı	Ayırt edilmesi kolay donatı elemanları, algılamayı kolaylaştıracak uyaranlar, akılda kalıcı bitkisel tasarım yapılmalıdır.
Kas ve iskelet sistemindeki bozukluklar, güçsüzlük ve sık dinlenme ihtiyacı	Sosyal aktivite ve hareket etmeye teşvik edici alanlar tasarlanmalıdır.
Hareket kısıtlılığı	Tekerlekli sandalyeye engel olacak unsurların kaldırılması, zararlı ve dikenli bitkilerin kullanılmamasına yönelik bitkisel tasarım yapılmalıdır.
Unutkanlık, yönlenme güçlüğü ve hafıza zayıflığı	Akılda kalıcı objeler, ses çıkaran döşemeler, tanımlayıcı tabelalar, renk ve koku özelliği baskın bitkisel tasarım yapılmalıdır.

Hortikültürel Terapi Bahçeleri Uygulama Kriterleri

Yol, rampa ölçüleri tekerlekli sandalyenin kullanılabileceği uygun ölçü ve eğimde olmalıdır. Rampa için eğim 1: 20’den daha az, yol eğimi ise %5’i geçmemeli, uzun yollarda, dinlenme cepleri bırakılmalıdır. Tekerlekli sandalyenin 90 derecelik dönüş yapabilmesi için rampa genişliği 122 cm, 180 derecelik dönüş yapabilmesi için ise rampa genişliğinin 155 cm olması gerekmektedir.

• 

Bitkilerin konumu; bireyin bahçedeki bitkilere erişim, yürüme, tutma güçlüğü düşünülerek tekerlekli sandalye ölçülerine de uygun şekilde olmalıdır.

• 

Döşeme için ise ahşap malzeme ses çıkarma özelliğinden dolayı görme engelli bireyler için iyi bir seçenektir. Fakat bakım ve tesisinin maliyetinden dolayı belirli yönlendirme gereken yerlerde kullanılarak maliyete çözüm bulunabilir. Çim alanlar da tekerli sandalye için uygun değildir. Fakat gürültü kirliliği gibi sorunlara çözüm için en az 30 metre çim alan kullanılarak alan kötü etkilerden izole edilmelidir.

Hortikültürel Terapi Uygulama İlkeleri

Tekerlekli sandalyede olan bireyler için sandalye yüksekliği esas alınarak yer seviyesinden yükseltilmiş üretim yatakları kullanılmalıdır. Bir diğer seçenek ise, yerden 15-30 cm yukarıda ahşap, beton veya taş malzemeler kullanılarak alan sınırlandırılıp yükseltilmelidir. Ölçülerin insan ölçülerine uygunluğu da dikkate alınmalıdır (kol boyu, uzanma mesafesi vb.).

Bununla beraber, kısa en ve mesafelerde üretim parselleri tesis edilmelidir. Bahçenin yerden yüksekliği 45-76 cm arasında olmalıdır. Bireyin bahçe içerisindeki bitkilerle temas kurabilmesi için, tek taraflı kullanılan üretim yataklarında kol genişliği 70 cm, çift taraflı üretim yataklarında kol genişliği 140 cm olmalıdır. Yerden yüksekliği 30 cm olmalıdır.

Örnek Hortikültürel Terapi Bahçeleri

• 

• 

• 

• 

• 

•