Hızlı Git
Herbaryum Nedir?
Fizyolojik ve biyolojik özelliklerini kaybetmeden kurutulup karton üzerinde muhafaza edilen bitki ya da bitki kısımlarından oluşturulan koleksiyonlara herbaryum denir. Herbaryumlar biyoloji, tıp, eczacılık ve diğer birçok konu ile ilgili çalışmalarda önemli danışma merkezi niteliğinde işlev görmektedir. Adeta bir bitki müzesi ve ham verilerin saklandığı depolandığı banka görevi vardır.
Herbaryum aynı zamanda sadece bitki değil belirli botanik etkinliklerini de anlatan taksonomistin temel başvuru kaynağıdır.
Bitkileri bilimsel tarzda toplayarak oluşturulan herbaryum gerektiğinde içindeki örneklerden faydalanmak ve özellikle Bitki Coğrafyası, Bitki Sistematiği ve Farmasötik Botanik bilim dalları açısından önemli bir yere sahip.
Botanik araştırmaları için gerekli bitkilerin sağlanması, yılın her mevsiminde mümkün olmadığı için ve ayrıca öğretim materyali olarak gerekli bitkilerin çalışma bölgesinde bulunmayabileceği gibi nedenlerle bitki veya bitki kısımları, uygun şekilde toplanıp kurutularak bitki koleksiyonları yani herbaryumlar oluşturuluyor.
Herbaryum Niçin Kurulur?
Herbaryumların en önemli amaçları arasında;
- Mevsime bağlı olmadan bitkileri görme, inceleme ve tanıma imkanın sağlanması,
- Bitki türlerinin morfolojik özelliklerinin ve buna bağlı olarak oluşan varyasyonların belirlenmesi,
- Bitkilerin yetişme ortamları ile ilgili daha net bilgi sahibi olunması,
- Belirli bölge yada yörenin bitki türleri ve bitki topluluklarının net olarak belirlenmesi,
- Hastalık ve zararlılara konukçuluk yapan bitkileri toplamak ve daha sonra teşhisinde kullanmak,
gibi amaçlar sayılabilir.
Bitki Türleri Doğadan Nasıl Toplanır?
Bitki türleri doğadan toplanırken bazı araç-gereçler kullanılır. Bunlar;
- Sırt çantası, not defteri, kurşun kalem ve silgi, etiket, standart bilgi formları,
- Toplanan bitki türlerinin içine koyulacağı plastik torbalar,
- 45×30’lik tahta presler, presleri sıkmak için örgü veya deri kayışlar
- Bitkileri sökmek için çapa, çepin, kazma, bıçak, eldiven,
- Bitkilerin aralarına koymak için kağıt,
- Toplanan tohumların koyulacağı zarflar, el büyüteci,
- Altimetre(yükseklik ölçer) ve dürbün
- Harita, pusula, küresel durum cihazı ve fotoğraf makinesi
Toplama sırasında bitkilerin kök gövde yaprak çiçek ve meyveleri eksiksiz olarak alınmalıdır. Küçük bitkiler kolay söküldüğü için preslenebilir. Büyük bitkiler prese konamayacaklarından dolayı karakteristik özelliklerin olduğu kısımlar toplanıp preslenir. Toplama sırasında bazı bilgilerin kaydedilmesi gerekir. Bunlar;
Toplama tarihi, toplama yeri (Türkiye Florası’ndaki kareleme sistemine göre kare no., il, ilçe, köy, yön, en yakın yerleşme yerine uzaklık vs.), yetişme yeri (vadi, kayalık, çayır, step, dere kenarı, su içi, tarla içi gibi), deniz seviyesine göre yükseklik, toplayanın adı bitki teşhis edilmişse cins ve tür adı, teşhis edenin adı ve teşhis tarihi gibi bilgileri kaydetmek gerekir.
Toplanan Bitkiler Nasıl Preslenip Kurutulurlar?
Burada şu hususa dikkat edilmesi gerekir.
- Toplama sırasında toplanan bitkiler kağıtların arasına yerleştirilir
- Aynı tür bitkiler bir araya getirilmelidir.
- Preste kurutulmalarını kolaylaştırmak için soğan ve rizom gibi kısımlar boyuna ikiye kesilmelidir.
- Bitki kısımları üst üste gelmeyecek şekilde preslenmelidir.
- Bitkiler prese yerleştirildikten sonra iki adet kemerle sıkıca bağlanır ve güneşli bir yere bırakılır.
- İlk günler en az bir kez., daha sonraki günlerde 1-2 günde bir nemlenmiş kurutma kağıtları kuru olanları ile değiştirilir.
- Etli bitkilerde kurutma kağıtlarını daha sık değiştirmek gerekir.
Kurutulmuş Bitkiler Nasıl Herbaryum Örneği Haline Getirilir?
Bitkiler kuruduktan sonra kartonlar üzerine kağıt bantlar ile yapıştırılır. Kartonun alt tarafında bitki ve bitkinin toplandığı yer hakkında bulguların yazılı olacağı etiket bölümü ayrılmalıdır. Herbaryum kartonunu üst köşesine küçük bir zarf içerisine bitkinin çiçek tohum meyve gibi teşhiste rol oynayabilecek kısımları konarak
saklanabilir. Böylece materyal herbaryum örneği haline gelmiş olur.
Herbaryum Örnekleri Nasıl Muhafaza Edilmelidir?
Herbaryum örnekleri böceklenmeyi önleyebilmek için türlerine göre ayrılarak özel dolaplarda saklanır. Dolapların kapaklarına içlerinde bulunan bitkilerin familya bilgilerinin yazılması gerekir. Herbaryumda bulunan bitkilerin listesi yapılıp kayıt altına alınmalıdır.
Herbaryum için ayrılan odaların rutubetli olmaması örneklerin bozulmadan
saklanması açısından önemlidir. Örnekler herbaryumda ara sıra kontrol edilmeli ve
yine fümigasyon kimyasalları kullanılarak böceklenmeleri önlenmelidir.
Türkiye’de İstanbul, Ankara, Erzurum, İzmir, Eskişehir, Samsun, Trabzon, Van ve daha birçok ilimizde 55 adet herbaryum örnekleri vardır.
Yurt Dışındaki Büyük Herbaryumlar
KEW Herbaryumu
İngiltere’deki en çok örneğe sahip olan ve 1853 yılında yapılan herbaryum ve kütüphanedir.Seçkin botanikçiler George Bentham ve W.A Brommfield koleksiyonlarını hediye edilmiştir. Kew herbaryum binasına 1903’ te ve 1968’ de ek binalar yapılmıştır.1989 yılında geniş bir bahçede eklenmiştir. Dünya’nın yarısının %98 ‘ni kapsayan 7.000.000 bitki örneği içermektedir. Ayrıca yaklaşık 800.000 mantar türüyle 35.000 türü içinde bulunduran herbaryum dünyanın en eski ve en büyük koleksiyonunu içermektedir. Herbaryum ziyaretçilerine her zaman açıktır. Her hafta yaklaşık 50 tane farklı ülkelerden araştırmacılar ziyaret etmektedir.
Edinburgh Herbaryumu (İskoçya)
Royal Botanik Garden 1670 yılında var olmasına rağmen Edinburgh herbaryumu 19. y.y.’ da kurulmuştur. Kurulmaya başladığı anda profesyonel ve organize bir şekilde büyümüştür. 19.y.y.’dan önce John Hope ve Robert Graham’ ın koleksiyonları mevcuttur. 1839-40 yıllarında herbaryum tam olarak kurulmuş ve bu koleksiyonlarda hebaryumun bünyesine alınmıştır. Bu yıllardan sonra büyük şahsı koleksiyonlar hızla herbaryum bünyesine katılmaya başlamıştır. 20.y.y. başlarında Peter Davis tarafından Türkiye Florasıda bu koleksiyonlara katılmıştır.
Berlin Herbaryumu (Almanya)
Berlin Herbaryumu yaklaşık 4 milyon tür barındırır ve Kew, Leningrad ve Paris’ten sonra Dünya’nın 4. büyük herbaryumudur. Digital herbaryumunda birçok bitkinin taranmış herbaryum örnekleri vardır. Ayrıca bünyesinde Tohum bankası ve DNA bankası içermektedir. 1. Dünya savaşı sırasında çok zarar görmesine rağmen savaştan sonra oluşan gelişmelerle toparlanmıştır. Türkiye’den birçok örneğe ev sahipliği yapmaktadır. Bu örnekleri Dijital herbaryum üzerinden görmek mümkündür. Ayrıca Genova herbaryumu (5. 500.000 örnek bulundurur.), Paris herbaryumu, Cenevre herbaryumu büyük ve tanınmış herbaryumlardandır.
