Peyzaj Mimarlığı ve Ekoloji

Toplumun hızlı değişen ve gelişim gösteren istekleri ile peyzajın doğal potansiyeli çatışma halindedir. Bu durum peyzajın ekolojik değeri, verimliliği ve estetik yapısını bozduğu gibi toplum yaşamında da dengesizliklere yol açmaktadır.

Teknolojik gelişmeler ve bunu tetikleyen sebeplerle insanlar doğaya daha az bağımlı gibi görünmektedir. Bir çoğumuz hava, su, yiyecek ve geri dönüşüm gibi hizmetler için doğaya tamamen bağımlı olduğumuzu unuturuz. Ekonomik sistemler, bireyin yararına olan insan yapımlarına önem verir fakat doğanın sağladığı ve bize toplum olarak fayda sağlayan hizmetleri çoğunlukla göz ardı eder. Bir kriz anına kadar doğanın tüm hizmetlerinin sınırsız ve değiştirilebilir olduğu düşünülür.

Ekosistem ve İnsanoğlu

Ekolojik denge zincirinde yer alan ve önemli bir halka olan insanoğlu, dengeyi bozacak nitelikte hareket etmektedir. Bilim ve teknolojide yaşanan gelişimler, endüstrilerde kullanılan fosil yakıtlar, hızla artan nüfus ve aşırı tüketim gibi yaklaşımlar ekosistemlerin negatif etkilenmesine yol açmaktadır. Yaşam alanını arttırmak için doğal bitki örtüsüne müdahale edilmektedir. Artan nüfus ile birlikte tüketim ihtiyacını karşılamak için fazlalaşan üretim; tükenebilir kaynakları kullanmakta, doğal kaynakları tükenme sınırına ulaştırmakta ve yok olmalarına zemin hazırlamaktadır.

Pazar odaklı globalleşme üst düzeyde teşvik edilen tüketim, fosil kaynak kullanımının katlanarak artmasına, dolayısı ile atmosferde meydana gelen kirlilik ve sera gazı değerlerinin yükselmesine, çevre kirliliğinin artışına, yaşam koşullarını ağırlaşmasına neden olur. Dolayısıyla canlı sağlığı negatif etkilenmekte, yaşamsal faaliyetlere zarar verecek duruma gelmektedir. Yaşanan bu durumun düzeltilmesi ekoloji bilimini ve önemini kavramaktan geçmektedir.

Peki Ekoloji nedir?

Modern ekoloji tarihi 20. YY başlarında başlar. Tüm canlılar hayatta kalmak için onları etkileyen ekolojik ilişkiler hakkında bilgi sahibi olmalı doğanın güçlerini ve çevrelerindeki canlıları bilmelidir.

Ekoloji: Doğa Bilimi. Canlılar başta olmak üzere doğanın oluşturduğu unsurların birbirleri ve çevreleriyle ilişkilerini inceleyen kapsamlı bir bilimdir. Ekoloji kavramı insanları, hayvanları, bitkileri, dağları, kısacası doğanın saf halinde bulunan her türlü oluşumu içerisinde bulunduran geniş bir kavramdır. Kapsamlı olması neticesinde birçok bilim dalı ile ilişki içerisine girmiştir. Örneğin bir sosyolog toplumların yaşama alanlarını araştırırken ya da bir ziraatçı yeni bir tarım ürünü yetiştirirken ekolojiden yararlanır. Özellikle son yıllarda hukuk, tıp, mimari ve mühendislik dalları da ekolojiden yararlanmaktadır.

Ekoloji; parçalama ile değil sentezle ilgilenir. Çoğunlukla problemlere ekosistem düzeyinde yaklaşır. Aynı zamanda organizma, popülasyon, komünite gibi alt düzeylerini ve peyzaj, biyom gibi üst düzeylerini unutmaz. Komünite ve cansız çevre birlikte ekosistemi oluşturur. Yani yine etkileşim devam etmektedir.

Yeryüzünde ilk canlının yaşamaya başlaması ile var olan yaşam ortamları kimi zaman oldukça küçük bir alanı kimi zaman kıtaları kapsamaktadır. Birbirinden oldukça farklı görülen yaşam ortamları ekosistemlerdir. Ekosistemler canlı ve canlı olmayan faktörler ile kusursuz bir uyum sonucu oluşmaktadır. Herhangi bir denge bozulmasında sistem işlevselliğini yitirmektedir.

Peyzaj Plancı Neden Ekoloji Bilmelidir?

Çalışma yapılacak alanlarda ekosistemin, endemik türlerin, yaban hayatının, korunan alanların (milli parklar, tarihi ve arkeolojik alanlar vs.) sağlığı ve korumu peyzaj plancısı/mimarının sorumluluğundadır. Plancı, toplumun maksimum düzeyde faydalanabileceği fakat ekosistemin diğer canlılarına zararın en az olduğu çevre oluşturması amacındadır. İnsan-doğa ilişkisinde koruma-kullanma dengesinden hareketle canlı ve ekosistemin sağlıklı, dengeli ve nitelikli yaşam koşullarına sahip olabilecekleri çevre oluşumunu hedefler.

Disiplin olarak doğal ve kültürel peyzaj elemanlarını sentezleyerek ekolojik veri tabanlı alana ilişkin kullanım kararları alır peyzajları iyileştiremeye ve ıslahına yönelik çalışmalar yapar. Alanın ekolojik açıdan kullanıma uygunluğunun irdelenmesi (tarım alanı, korunan alan, yerleşim alanı, sanayi alanı vs.) için peyzaj plancı ekoloji bilmelidir.

Yeni bir ekoloji disiplini olan peyzaj ekolojisi, peyzaj öğeleri ve birbirileri arasındaki ilişkileri peyzajın fonksiyonu, yapısı ve değişimi kapsamında incelemektedir. Peyzaj mimarlığı ve çevre koruma alanında peyzaj ekolojisi çalışmaları, peyzaj planlama ve uygulamasında dikkate alınmaktadır. Peyzaj etmenlerinin nitelik ve niceliklerinin saptanması, karşılıklı ilişkilerin analizi, tanılanması ve planlanacak alanın bu ilişkiler esas alınarak değerlendirilmesi, peyzaj planlamasının temeli olup, tamamı peyzaj ekolojisi çalışmalarıdır. Gerek kentsel ve gerekse kırsal alanlardaki kısmi planlama çalışmaları (gürültü önleme, erozyon önleme, yol ağaçlama, kumul önleme) projelerinin hazırlanmasında, peyzaj ekolojisi araştırmaları gereklidir.

Sonuç olarak;

Doğadan yararlanmak, canlıların birbirleri ve çevre ile olan ilişkilerini anlamak, doğal işleyişteki döngüleri kavramak, çevre sorunlarını analiz edip çevre kirleticilerin doğal sitem üzerindeki etkisini anlamak için ekoloji bilinmelidir. Doğal kaynaklara yönelik yanlış ve plansız kullanımın engellenmesi, genetik kaynakların korunması, tür çeşitliliğinin sağlanması ekolojik planlama ile mümkündür.

Peyzaj planlamada amaç: doğanın mevcut yapısını korumak, koruma-kullanma dengesi gözeterek sürdürülebilirliği sağlamaktır. Ekolojik döngüler denilen faktörler, dengenin korunmasını ve devamlılığını sağlayıcı niteliktedir. Böylelikle sağlıklı planlama yapmak mümkündür.

Durumu ciddiyetinin farkına varılması ile birlikte ekolojik dengeleri korumaya yönelik kavramlar ortaya konmaktadır. Ekolojik Tasarım Kavramı: Yeşil tasarım, ekolojik tasarım ve sürdürülebilir tasarım işlerlik kazanmaktadır. Ekosistemlerin yenilenmesi ve yeniden işlerlik kazanabilmesi için uzun bir süreç ve çaba gerekmektedir. Stabil ekosistem çözümlerini ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını sağlamak için durum analizi ve uygulayıcılar, akademik birikim ve araştırmalar, kararlı politikalar ve ekolojik sürdürülebilir tasarım anlayışı gerekmektedir.

Sonraki yazılarımızda görüşmek dileğiyle..