Hızlı Git
Sulak alanlar (wetland), insan varlığı olsun veya olmasın peyzajın önemli bir parçasıdır. Bu alanlar, ekolojik döngünün devam ettirilmesi, çeşitli bitki ve hayvan türlerine habitat olması, biyoçeşitliliğin artması için mekan sağlanması ve sellerin kontrol altına alınması gibi sayılabilecek birçok işleve sahiptir. Bu bağlamda sulak alanların peyzaj karakteristikleri incelendiğinde bol sulak alanlara sahip yerlerin binyıllardan beri insanların odak noktası olduğu ve bu bölgelerden faydalandıkları görülmektedir.
Dünya’da sulak alanlar önemli bir yere sahip olduğu için “Ramsar Sözleşmesi” ile korunma altına alınmaktadır. Ülkemizin de taraf olduğu Ramsar Sözleşmesi’ne göre sulak alanlar; “Doğal ya da yapay, sürekli ya da mevsimsel, tatlı, acı ya da tuzlu, durgun ya da akan su kütleleri, bataklıklar, turbalıklar ve gelgitin çekilmiş anında derinliği altı metreyi aşmayan deniz suları.” olarak tanımlanmaktadır.
Peyzajın Doğal ve Kültürel Karakteristikleri Bağlamında Sulak Alanların Önemi
Sulak alanların, tahribata uğraması bizler için endişe vericidir. Peyzaj mimarları ile birlikte biyolog, şehir plancıları ve ekolog gibi meslek disiplinleri bir araya gelerek ekolojik yenilenmeye ihtiyacı olan sulak alanları doğal ve kültürel karakteristiklerine göre inceleyip, bu alanlarda birtakım çalışmalar yürütmektedirler.
Zarar görmüş, çöplük olarak kullanılan ya da kentlerin dikey ve yatay gelişiminden gelen olumsuz etkenler ile kullanılamaz durumda olan sulak alanların planlaması ve tasarımı bulunduğu yerlerin doğal ve kültürel özellikleri göz önünde bulundurularak, kırsal ve kentsel ekolojiye katkı sağlayacak şekilde yapılmalıdır. Özellikle kent yakınında ya da içerisinde bulunan sulak alanlar kentlilerin ve dışarıdan gelecek ziyaretçiler için pasif ve aktif rekreasyon mekanı olması yanında kent ekolojisini canlandıran, kentin temiz su ve oksijenini artıran, kent ekonomisine katkı sağlayan mekanlar olmalıdır.
Sulak alanlar olmadan suyu arıtmak daha zor ve maliyetlidir. Ayrıca sel gibi doğal felaketlerin önü açılmaktadır. Selin yanında kasırga ve fırtına gibi afetler artarak mekânlara nüfuz edebilir. Bu da çeşitli hayvan ve bitkinin habitat ortamının yok olmasının yanında canlılarında yaşamlarını kaybetmesi anlamına gelmektedir. Sulak alanların yok olması geçim kaynaklarının tükenmesi ve gıda kesintisine kadar gidebilir. Bu yüzden sulak alanlar bizler ve evimiz olan dünyamız için önemli yerlerdir. Bunun önemini görebildiğimiz ve farkındalık yaratatılan birçok sulak alan parkı (wetland park) peyzaj mimarlığındaki önemli planlama ve tasarım örnekleri arasında yerlerini almaktadır.
1) Qunli Sulak Alan Parkı (Qunli Stormwater Wetland Park)
Kuzey Çin’in Haerbin Şehri’nin doğu eteklerinde 2733 Hektar büyüklüğünde yeni bir kentsel bölge olan Qunli New Town’ın geliştirilmesi için 2006’da Turenscape görev aldı. Buradaki sulak alanı kentin içine entegre etmek, proje alanını ekolojik olarak iyileştirmek için bir sulak alan projesi geliştirildi.
Eski bir sulak alan olan proje alanı yok olmak üzereydi. Turenscape’in amacı ise yok olmak üzere olan sulak alanı, gelişmekte olan kent için çoklu ekosistem hizmetleri sağlayacak bir kentsel yağmur suyu parkına dönüştürmekti.
Proje alanının büyük bir bölümü doğal haline bırakıldı. Sulak alanın çevresini ise bir kolye gibi saran tepecikler ve göletler ile yağmur suyu filtreleme ve temizleme tampon bölgesi oluşturuldu. Ayrıca bu bölgede doğa ve kent arasında da hoş ve faydalı bir peyzaj ilişkisi kuruldu.
Kentten gelen yağmur suyu filtrelenerek sulak alandaki su toplama havuzlarında biriktirilmektedir. İhtiyaç halinde burada biriktirilen su kullanılmaktadır. Sulak alanın çevresinde oluşturulan ahşap yürüme yolları ve göletler üzerine uzanan teraslarda ziyaretçiler için ruhsal yenilenmelerine olanak sağlayan mekânlara dönüştürülmüştür.
2) Tianjin Qiaoyuan Sulak Alan Parkı (Tianjin Qiaoyuan Wetland Park)
Tianjin Qiaoyuan Sulak Alan Parkı, Çin’in kuzey kıyı kenti Tianjin’de yirmi iki hektarlık bir sulak alan parkıdır. Turenscape tarafından, yenileyici tasarım anlayışı ile yer şekillerini değiştirerek, bitki adaptasyonu sağlanarak ve kent gelişimindeki doğal süreçlerin etkisi göz önünde bulundurularak çöplük olarak kullanılan eski bir ıssız atış poligonu az bakım gerektiren bir sulak alan kent parkına dönüştürülmüştür.
Yağmur suyunun tutulması ve arıtılması dâhil olmak üzere kent için çeşitli doğa hizmetleri sağlamak; tuzlu-alkali toprağı iyileştirmek, çevre eğitimi için fırsatlar sağlamak ve değerli bir estetik deneyim yaratmak tasarım ve planlama amaçlarından birkaçıdır.
Kentsel gelişim ve altyapı inşaatı nedeni ile tahrip görmüş bu alan ekolojik çözümler ile yenilenirken insanların su ile ilişki kurabilecekleri mekanlar da oluşturulmuştur. Kent stresi ve hızlı yaşamından kaçan kentliler burada pasif aktivitelerde bulunup doğa ihtiyaçlarını karşılayabilmektedirler.
3) Hong Kong Sulak Alan Parkı (The Hong Kong Wetland Park)
Hong Kong Sulak Alan Parkı, 10.000 m2’lik bir ziyaretçi merkezi ve 60 hektarlık bir Sulak Alan Koruma Alanı içermektedir. Ziyaretçi Merkezi’nde temalı sergi galerileri, tiyatro, hediyelik eşya dükkânı ve kapalı oyun alanı bulunmaktadır. Kent içerisindeki doğal ekosistem canlandırılırken ziyaretçilerin doğa ile etkileşimi sağlanmıştır.
Sulak Alan Rezervi, su kuşları için özel olarak tasarlanmış habitat sulak alanlarıdır. Sulak Alan Rezervi’nde bulunan Sulak Alan Keşif Merkezi, ziyaretçilerin çok çeşitli sulak alan canlılarıyla karşılaşmasına olanak tanımaktadır.
4) Yuma Sulak Alan Parkı (The West Wetland Park)
The West Wetlands Park, Arizona Yuma’nın kuzeybatı ucunda bulunan halka açık bir sulak alan parkıdır. Yuma Crossing Ulusal Miras Alanı içinde, Colorado Nehri boyunca yer almaktadır. Park, kente ait 110 dönümlük arazi üzerinde Aralık 2002’de açıldı.
Önceleri istilacı türler tarafından kuşatılan sulak alan giderek çöplük haline dönüşmüştü. İlk önce bölgedeki istilacı türler bastırılmıştır. Ekolojik rehabilitasyona uğrayan bölgede daha sonraları doğal ve insan yapımı habitatlar oluşturulmuş ve bu sayede bölgedeki birçok bitki ve hayvan türü korunmuştur.
Sulak alan parkı, ziyaretçilerin düğün, piknik, yürüyüş, spor gibi faaliyetleri gibi rekreasyonel aktivitelere imkan veren mekanlara da sahiptir. Çocuklar içinde yaratıcı oyun mekanları oluşturulmuştur.
5) Minghu Sulak Alan Parkı (Minghu Wetland Park)
Su, Çin kültüründe önemli bir yere sahiptir. Çinliler için sulak alanların varlığı ve korunması onların bilincinde yer edinmiştir. Bu bağlamda Çin, en fazla sulak alan parklarına sahip ülkelerden biridir. Turenscape, ekolojik bazlı çözümlemeleri ile Çin’in Liupanshui kentinde yine güzel bir sulak alan parkı örneğini bizlere sundu.
Proje alanı, bir dizi yenileyici tasarım tekniği yoluyla, özellikle yağmur suyunun akışını yavaşlatmak için önlemler alan, kanalize edilmiş bir beton nehri ve bozulmuş kentsel alanı iyileştiren, kentin büyük bir parçası olarak işlev gören ünlü bir sulak alan parkına dönüştürüldü. Çeşitli peyzaj teknikleri sayesinde, bozulmuş su sistemi ve kentsel çevredeki boş arazi, başarılı bir şekilde yüksek performanslı ve az bakım gerektiren bir belediye bahçesine dönüştürülmüştür. Yağmur suyunu güzel bir şekilde düzenler, kirli suyu temizler, biyolojik çeşitlilik için doğal yaşam alanlarını eski haline getirir ve sakinleri ve turistleri cezbeder. Resmi olarak 2013 yılında Çin’de Ulusal Sulak Alan Parkı olarak belirlenmiştir.
Kaynakça
- ArchDaily. Minghu Wetland Park. https://www.archdaily.com/590066/minghu-wetland-park-turenscape , Erişim Tarihi: 20.09.2020
- Doğa Koruma Derneği. Sulak Alanlar. http://dogakorumadernegi.org/index.php/component/content/article/47-biocesitlilik/102-sulak-alanlar#:~:text=%22T%C3%BCrkiye’nin%20de%20taraf%20oldu%C4%9Fu,deniz%20sular%C4%B1.%22%20olarak%20tan%C4%B1mlanmaktad%C4%B1r , Erişim Tarihi: 20.09.2020
- Hong Kong Wetland Park. https://www.wetlandpark.gov.hk/en , Erişim Tarihi: 20.09.2020
- Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti. http://kizilirmakdeltasi.com/kizilirmak-deltasi/ , ErişimTarihi: 20.09.2020
- Landezine. Qunli National Urban Wetland. http://landezine.com/index.php/2014/01/qunli-national-urban-wetland-by-turenscape/ , Erişim Tarihi: 20.09.2020
- Landezine. Tianjin Qiaoyuan. http://landezine.com/index.php/2011/03/tianjin-qiaoyuan-park-by-turenscape-landscape-architecture/ , Erişim Tarihi: 20.09.2020
- National Yuma Crossing Heritage Area. Yuma West Wetlands. https://www.yumaheritage.com/west-wetlands.html , Erişim Tarihi: 20.09.2020
- Wikipedia. West Wetlands Park. https://en.wikipedia.org/wiki/West_Wetlands_Park , Erişim Tarihi: 20.09.2020
- WWL. Wetlands. https://www.worldwildlife.org/habitats/wetlands , Erişim Tarihi: 20.09.2020
