Hızlı Git
Her peyzaj mimarının mutlaka bir yerlerde adını duyduğu, pek çok peyzaj mimarlığı öğrencisine ilham veren dünyaca ünlü işlere imza atmış olan ve şüphesiz ki Çin’in en önde gelen peyzaj mimarlığı ofisidir, Turenscape. Avrupa ve Kuzey Amerika’da giderek daha fazla takdir edilen ve değer verilen tasarımlar üretmiş ve hala üretmekte olan ofisin, sadece Çin’de iki yüzün üzerinde peyzaj tasarımı bulunuyor.
Adını Çincedeki 土 (toprak) ile 人 (insanlar) ve İngilizcedeki peyzaj (landscape) kelimelerinin birleşiminden alan tasarım stüdyosu, 1999 yılında Harvard’da doktora eğitimini tamamladıktan sonra Çin’e dönen Kongjian Yu tarafından kurulmuş olup kendisi, eşi ve bir arkadaşından oluşan küçük bir ekiple faaliyet göstermeye başladı. Peyzaj tasarımını, alanın var olan doğal niteliklerini korumak, modifiye etmek ve gerekli durumlarda alanın önemini aktarabilecek yeni formlar üretme süreci olarak tanımlayan Profesör Yu, tasarlama sürecinin ilk ve en önemli adımının alanı dinleyip derinlemesine anlamakla başladığını sürekli olarak vurguluyor. İnsan, doğa ve yerin ruhunu bir bütün haline getirmeyi ofisinin ana teması olarak belirleyen Profesör Yu ve ekibinin bu tema altında ürettikleri ilk ana projesi ise 2000 yılında başlayıp 2002 yılında tamamladıkları Zhongshan Tersane Parkı.
Zhongshan Tersane Parkı, Çin’in ana akarsularından biri olan Qijiang nehrinin kıyısında, eski rıhtımlar, su kuleleri, vinçler ve makinelerle dolu terkedilmiş tersanenin Turenscape tarafından yeniden canlandırılmasıyla şehrin insanlarına bahşedilmiş bir endüstriyel park. Var olan tarih, hafıza ve kültürel öğelerin doğa ile içi içe geçirilmesiyle tasarlanan park, toplamda 11 hektarlık bir alanı kaplayan ıslah edilmiş sulak alanları, restore edilmiş kıyı şeridi ve diğer mimari öğeleriyle hem yerel halkı hem de dünyanın her yerinden ziyaretçileri 2002’den beri ağırlamakta.
Yuezhong Tersanesi – Kaynak: Turenscape
Tasarlanan park sayesinde yeniden hayat bulan Yuezhong Tersanesi, 1950’lerde inşa edildi ve yaklaşık 50 yıl boyunca 1300 işçisiyle gemi üretiminde faaliyet gösterdi. Ancak 1999′ da iflas edince kapatılıp terk edildi.
Kapatılmasının ardından çok geçmeden de Zhongshan yönetimi bu terk edilmiş tersaneyi kamusal alana dönüştürmek için çalışmalara başladı.
Zhongshan Tersane Parkı – Kaynak: Turenscape
Peki, bu parkı kim tasarlayacaktı?
Zhongshan belediyesinin bu soru için cevabı çoktan belliydi: Kongjian Yu.
1999 yılında Zhongshan belediye başkan yardımcısı, Profesör Yu’nun Pekin Üniversitesi’nde Çin’deki belediye başkanlarına verdiği bir konferansında onun ekolojik şehircilik fikirlerinden oldukça etkilendi ve Profesör Yu’yu hem Zhongshan şehrinin imajının gelişmesine katkıda bulunacak hem de turizminin tanıtımına yardımcı olacak bir park tasarlamaya davet etti. Ancak Profesör Yu, parkı tasarlamakta tereddüt etti. Çünkü, onun tasarım fikirleri Çin’in benimsediği kentsel tasarım stratejileri taban tabana zıttı.
Benimsenen tasarım stratejileri aslında 20.yüzyılın ikinci yarısında ülkenin kapılarını dünya ekonomisine açması sonucunda yerel yetkililer tarafından küresel yatırımcılara hitap etmek için bir pazarlama yöntemi olarak ortaya çıktı. Yerel yetkililere göre şehirleri fiziksel olarak yaşanabilir ve çekici kılmak, yabancı işletmelerin yerleşebileceği kentsel ortamlar yaratmanın tek yoluydu. Çin’in Burnham’ın 1893 Kolombiya Sergisi ile başlayan ‘American City Beautiful’ hareketini anımsatan bu şehirlerini güzel kılma arzusuyla 1980’lerin sonu 1990’ların başında yeni sosyalist kırsal yaratma ve şehir güzelleştirme kampanyaları için çalışmalara başlandı. Bu kampanyalar doğrultusunda geleneksel yerleşim yerlerinin yerini şık duvarları topluluklar, kıvrımlı sokakların yerlerini altı şeritli otoyollar ve barok akslar, kesilen kutsal Feng Shui ormanlarının yerini süs bitkileri, yerel kuşlara habitat sağlayan nehir kıyılarının yerini de altyapı projeleri dahilinde inşa edilen beton su setleri aldı. Şehirleri güzelleştirme yolunda yapılan her girişim, ekolojik bütünlüğün, kültürel kimliğin ve tarihi mirasın kaybı gibi Çin’deki peyzaj planlaması uçurum kenarına iten birçok tehlikeyi beraberinde getirse de tek amacı yabancı yatırımcıları çekmek ve gayrimenkul değerini artırmak olan yetkililer, bu tehlikeleri göz ardı etmeyi seçip şehir planlamalarını amaçları doğrultusunda gerçekleştirmeye devam ettiler. Bu yüzden, tamamen amaçları doğrultusunda hareket eden devlet yetkililerini daha farklı tasarım stratejileri konusunda ikna etmek Profesör Yu için hiç de kolay olmadı.
Profesör Yu, eski Yuezhong Tersanesi için ürettiği tasarım fikirleri hakkında yaptığı sunumdan sonra Zhongshan devlet yetkililerinin çoğu Profesör Yu’yu destekledi. Daha sonra, devlet yetkilileri stratejik sayılacak bir adım daha atarak benimsedikleri tasarım yaklaşımını kapsamlı bir halk incelemesine tabi tutmaya karar verdiler. Böyle bir olaya o dönemlerde nadiren şahit olunabilirdi. Çünkü o zamanlar da, Çin’de tasarım projelerinin çoğuna hükümet tarafından karar verilir ve halka kendi geleceklerini ilgilendiren bir durum olmasına rağmen katılım gösterip fikir sunma şansı sunulmazdı. Ama Zhongshan Tersane Parkı projesiyle alışılagelmiş düzeni değiştirmek için büyük bir adım atılmış oldu.
Bir yıldan fazla süren inceleme süreci boyunca parkın gelecekteki kullanıcılarından görüşler alındı ve Turenscape tarafından üretilmiş olan tasarım önerisi için destek oluşturuldu. Halkın yüzde 80’inden fazlası Profesör Yu ve ekibinin tasarımını desteklemiş olsa da üniversitelerdeki tasarım fakültelerinin temsilcileri gibi tasarım alanında uzman kişilerden oluşan profesyonel komite, Turenscape’in tasarım önerisindeki bazı detaylara itiraz etti. İtirazlar neticesinde, Profesör Yu komiteyi çağdaş peyzaj mimarlığındaki yaklaşımlar konusunda eğiterek ofisinin ürettiği tasarım önerisini anlamalarını sağladı. Komite, uzun bir inceleme sürecinden sonra birkaç tasarım değişikliği sunsa da Turenscape’in ürettiği ana plan büyük ölçüde değiştirilmeden onaylandı.
Park Planı – Kaynak: Turenscape
Alandaki Sorunlar İçin Tasarım Yaklaşımları
Tersane parkını tasarlanması süresince, tasarımcılar, doğal çevrenin yarattığı sorunlara ek olarak, proje alanının her yerine dağılmış, hasarlı yapılar ve makinelerin oluşturduğu estetik ve çevresel sorunlarla uğraşmak zorunda kaldı.
Bu sorunlara yanıt olarak Profesör Yu üç ana hedef belirledi:
- Ekolojik tasarım, yerel bitkilerin kullanılması gibi temel fikirlerin çoğu peyzaj tasarımcısı tarafından bilinmediği Çin’ de emekleme dönemini yaşamaktaydı. Bu yüzden alanın var olan bütün ekolojik değerlerini korumak ve Zhongshan şehrinin zengin tarımsal mirası hakkında halkı eğitmek ve yerel farkındalık yaratmak
- 50 yıllık faaliyet süreci boyunca bu tersane Çin’in endüstriyel gelişimine şahit olan parkın tarihini ve Çin’in sosyalist endüstriyel tarihinin tanınmasını teşvik etmek
- Çoğu ücretli Çin bahçelerinin aksine kent dokusunun bir parçası olan, yerel halkın erişebileceği ve turistleri çeken bir parkı şehre kazandırmak
Ve hedefleri doğrultusunda, alandaki su yönetimi ve değişken su seviyesi gibi sorunlar için çözüm önerileri sunan bir park tasarlamayı başardı.
Su yönetimi-Taşkın riski
Bu terkedilmiş tersane, Zhongshan şehrinin içinden geçen Qijiang nehrinin kıyısına kurulmuştu. Su yönetiminden sorumlu devlet birimi, proje alanının doğu yakasında bulunan nehir yatağının genişliğinin su akışını doğru bir biçimde yönetmek ve sel kontrolü sağlamak için için 60 metreden 80 metreye çıkartılmasını kararlaştırdı. Bu karar, nehir boyunca var olan banyan ağaçlarının kesilmesi anlamına geliyordu. Ancak Profesör Yu ve ekibi anıt ağaçları kesmek yerine korumayı tercih ederek ağaçların diğer yanına 20 metre genişliğinde yeni bir suyolu kazılmasını önerdi. Böylelikle banyan ağaçlarının üzerinde yaşamaya devam edebilecekleri bir ada yaratılmış oldu.
Kaynak: Turenscape
Değişken su seviyesi
Qijiang nehriyle denize bağlanan göl yüzünden alandaki su seviyesi gün boyunca yaklaşık 1.1 m kadar değişiyor olması göl kenarına ulaşım sağlamayı engelliyordu. Bu değişken su seviyesi sorununa çözüm olarak, farklı seviyelerde konumlandırılmış bir dizi köprüden oluşan bir ağ oluşturuldu ve günün her saatinde göl kenarına ulaşım sağlayan köprüler, alüvyonlu sulak alanlara özgü bitkilerin ekildiği teraslı bitki tarhlarıyla bağlandı.
Paslı rıhtımlar ve makineler
Tasarımcılar alanın tarihi kimliğinin korunması için terkedilmiş tersane alanındaki paslı rıhtımların, vinçlerin ve makinelerin alandan kaldırılmamasını önerirken bazı yerel yetkililer bu öğelerin sembolik önemini önemsemeyip onları hurda olarak satmakta ısrar ettiler.
Eski öğelerin korunması oldukça iyi bir tasarım kararıydı, ancak oldukları gibi bırakılmaları durumunda bölgede yaşayan insanlar için dikkat dağıtıcı ve rahatsız edici bir görüntü oluşturabilirlerdi. Bu yüzden, bu öğeler ekolojik ve sanatsal olarak alanın ruhunu yansıtacak şekilde yeniden kullanıldı. Kalıntıların bazıları oldukları haliyle korundu. Bazıları modifiye edildi. Bir kısmı da alanın karakterini sanatsal olarak sergileyen yeni formlara dönüştürüldü.
Kaynak: Turenscape
Süs bitkilerinden yabani otlara
‘Yabani otlar güzeldir’ etiği ile tasarlanan parkta, Çin’in karakterini yansıtan yerel bitkiler kullanılırken var olan bitki örtüsü, toprak ve doğal yaşam alanları tamamen korundu. Bu tasarım kararı, Profesör Yu’nun Çin’deki peyzaj anlayışını ‘City beautiful’ kentsel tasarım ve süs bahçeciliği (ornamental gardening) yaklaşımından büyük ölçekli bir ekolojik şehircilikle değiştirmeye çalıştığını göstermektedir.
Kaynak: Turenscape
Profesör Yu’nun büyük hikâyeleri olan küçük bir park olarak tanımladığı Zhongshan Tersane Parkı’nda rekreasyon amaçlı kullanımların, alanın ve modern Çin’in tarihine ışık tutan referanslarla birleşmesiyle oluşturulan her bir tasarım öğesi bu büyük hikâyelerin anlatıcıları olarak karşımıza çıkıyor.
Granit Plaza ve fıskiyeler – Kaynak: Turenscape
Parkın ana girişinde bulunan granit plazada göze çarpan fıskiyeler bulunuyor. Bu tasarım, gemi yapımı ve fabrika inşasında kullanılan büyük çelik kafes kirişleri çağrıştırmak amacıyla çelik plakalardan yapılmış. Çelik plakalar, bitişiğinde yer alan büyük plazanın döşemelerine doğru uzanarak bir süreklilik yaratmakta.
Demiryolu aksı ve beyaz sütunlar – Kaynak: Turenscape
Ana girişten göl kıyısına kadar uzanan 3 metre genişliğindeki demiryolu aksı (yaklaşık 805 metre) parkın ana eksenlerinden biri olup, bir zamanlar gemileri suyun içine ve dışına hareket ettirmek için kullanılan rayları çağrıştırıyor. Merkezinde bulunan raylar ve bağları vurgulayan beyaz çakıl taşları ve patikayı sınırlayan yerel bitkiler ve granit döşemeler aksın dikkat çekici olmasını sağlıyor. Aksın tam merkezinde, 180 adet ince ve beyaz sütundan oluşan oldukça dikkat çekici olan ama park tasarımıyla tam olarak bütünleşemeyen bir ızgara (grid) yer alıyor. Aslında, bu ızgara tasarımı Turenscape tarafından önerilmedi. Ofisin demiryolu aksı için ürettiği konsepti, Çin’in ekonomik gelişimini simgeleyen güçlü referanslara sahip geniş ve düz bir patika yaratmaktı, ancak profesyonel komitedeki üyeler böyle doğrusal bir aksın herhangi bir odak hissi uyandırmadığını düşündü. Hatta bazı üyeler bu doğrusal yol tasarımının Çin bahçe tasarımı geleneklerine karşı bir saygısızlık olarak gördü. Bu yüzden, komite ofisin önerisini reddedip bu ızgaranın aksa yerleştirilmesi konusunda ısrar etti.
Kırmızı Kutu (Red Box) – Kaynak: Turenscape
Parkın çoğu ziyaretçi üzerinde en güçlü izlenimi bırakan tasarım öğesi Profesör Yu tarafından yakın Çin tarihinin en yıkıcı dönemlerinden olan ‘’Kültürel Devrim’’ i düşünmek için 9 m2 ve yaklaşık 3 metre yüksekliğinde bir oda olarak tasarladığı Kırmızı Kutu (Red Box)’dur. Yansıma havuzunu çevreleyen kırmızı renkli çelik levhalardan oluşan bu yapı Çin’deki kırmızı rengin çağrıştırdığı derin siyasi etkilere dikkat çekiyor. Bu çağrışımı anlamak yabancılar için oldukça zor olsa da ‘’Kültürel Devrim’’ dönemi boyunca ülkelerinin milli marşı ‘’Doğu Kırmızıdır’’ olan Çin halkı için oldukça ağır bir anlama sahip.
Kırmızı çelik strüktür ve beyaz betonarme strüktür – Kaynak: Turenscape
Kıyı şeridinde eski tersaneye ait binaların değiştirilmesiyle tekrar kullanımları sağlanan biri kırmızı çelik diğeri beyaz betonarme olan strüktür yer alıyor. Bu strüktürler, içlerine giren ziyaretçilere güçlü bir dinginlik hissi uyandıran göl manzarası sunmakta.
Devasa vinç ve tersane işçisi heykelleri – Kaynak: Turenscape
Eski tersaneye ait daha pek çok strüktür ve makinenin geri dönüştürüldüğü parkta gemileri taşımak için kullanılan bir çift devasa vinç de oldukça göze çarpan tasarım öğelerinden. Parkın güney giriş kısmında yer alan vinç servis binalarına bağlanırken, batı giriş kısmında yer alan diğer vinç ise insan ölçeğinde olan iki tersane işçisi heykeliyle ziyaretçiler arasında popüler olan bir alan oluşturmakta.
Su kuleleri – Kaynak: Turenscape
Alanda var su kulelerinden birinin kullanılmaz halde olduğu tespit edilince Turenscape, harap halde olan su kulesinin bir temsili olarak yeni bir yapı tasarladı. Diğer su kulesi ise banyan ağaçları için oluşturulan adada deniz feneri olarak kullanıldı. Uzaktan bile görülebilen deniz feneri, parkın kent simgesi olmasına yardım ediyor.
Parkta kullanılan yerel bitkiler – Kaynak: Turenscape
Parkın tasarımında ekolojik ada oluşturulması, göl kenarı da dahil olmak üzere parkın diğer yerlerinde yerel bitkilerin (yabani otlar) kullanılmış olması Avrupa ve K. Amerika’daki çevreye karşı duyarlı tasarım standartları için mütevazı uğraşlar olsa da bu tasarım kararları Çin’deki park tasarımı için önemli bir ilerlemeyi temsil etmektedir.
Sonuç
Titiz bir uygulama sürecinin ardından tamamlanan Zhongshan Tersane Parkı ile Çin devleti, endüstri temasıyla tasarlanan ilk parkına kavuşmuş oldu. Çin’deki çoğu çitle çevrili ve giriş ücreti gerektiren Klasik Çin bahçelerinden farklı olarak, hem tamamen ücretsiz olan hem de çayevlerine (tea house) dönüştürülen paslı rıhtımlar, parkın içine doğru uzanan yaya aksları ve kentsel tesisler aracılığıyla kentsel dokuya karışan tersane parkı Küresel Mükemmellik Ödülü(2002), ULI Mükemmellik Ödülü(2009) ve ASLA Tasarım Onur Ödülü (2004) gibi uluslararası birçok ödüle layık görüldü. Bu ödüllerle de halkın kendi gelecekleri için en doğru seçimi yaptığını defalarca kanıtlayan park, peyzaj mimarlarının kültürel ve tarihi anlamlarla dolu, çevre dostu, sınırları olmayan açık alanları nasıl yaratabileceklerini net bir şekilde göstermektedir.
Kaynak: Turenscape
