Türkiye Bitkileri: Ülkemizde Yetişen Peyzaj Bitkileri

İklim, yeryüzünde bitki tür ve topluluklarının yayılışını, gelişimini etkileyen faktörlerin başında gelir. Sıcaklık, nem, yağış, rüzgâr, ışık gibi iklim elemanlarının ortak etkileri bitkilerin yetişmesi ve bitki topluluklarının gelişimi için en önemli rolü üstlenmektedir. Ülkemiz dört mevsimin yaşandığı orta kuşakta yer alan bir konumda olması sebebiyle birçok bitki türü için gelişme ortamı sağlamaktadır. Ülkemizde sahip olduğu coğrafi özellikleri sebebiyle birçok tür yetişebilmekte ve yoğun bitki toplulukları oluşturabilmektedir.

Türkiye’nin sahip olduğu konum ve coğrafi özellikleri sağladığı iklim değişiklikleri doğal bitki örtüsü üzerinde orman, ağaççık veya çalı, ot gibi çeşitli formasyonların oluşumunu sağlamıştır.

Benzer yaşama koşullarına sahip bitkiler geniş alanlarda topluluklar meydana getiriler. Bu bitki topluluklarının bir araya gelmesi sonucunda flora alemlerini oluştururlar. Benzer flora bölgeleri ise dünya üzerindeki flora alemlerini oluştururlar. Bunlar Holarktik, Paleotropik, Neotropik, Antarktik, Australis ve Kapensis flora alemleri olarak sınıflandırılır. Türkiye Holarktik ana flora bölgesi içinde yer almaktadır. Bu alem içerisinde bulunan Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan flora bölgelerine ait türler ülkemizde de yetişmektedir. Türkiye bitkileri ile ilgili en önemli özelliklerden bir tanesi de çok sayıda endemik bitki türü barındırmasıdır.

• 

Türkiye bitki çeşitliliği bakımından dünyanın en önemli ülkelerinden biridir. Ülkemizde tüm Avrupa kıtasının sahip olduğundan daha fazla bitki türü bulunmaktadır. Ülkemizde neden bitki çeşitliliğinin fazla olduğu konusuyla ilgili daha fazla bilgiye buradaki yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Türkiye Bitkileri: İĞNE YAPRAKLI AĞAÇLAR, AĞAÇÇIKLAR VE ÇALILAR

Pinaceae (Çamgiller)

Çamgiller çalı formunda da yetişebilen iğne yapraklı, kozalaklı bitkilerdir. Coniferae familyasının en önemli sınıfını oluşturur. Pinaceae sınıfı; Abies, Picea, Keteleria, Tsuga, Pseudotsuga, Pinus, Cedrus, Larix, Pseudolarix, Cathaya cinslerini kaplar.

ABİES (GÖKNAR-KÖKNAR)

Göknar ya da Köknar olarak adlandırılan, çamgiller (Pinaceae) familyasının iğne yapraklı kozalaklı ağaçlarıdır.

1. Abies cilicia – Toros Göknarı   
2. Abies concolor Hoopes.- Gümüşi Göknar, Kolorado Göknarı      
3. Abies bornmülleriana – Uludağ Göknarı
4. Abies equitrojani – Kazdağı Göknarı
5. Abies nordmanniana – Doğu Karadeniz Göknarı

ARAUCARIACEAE (AROKARYA)

Kozalaklı ağaçların bilinen en eski familyalarındandır. İğne veya geniş yapraklı olabilmektedirler. 3 cins ve 41 türü bulunmaktadır.

1. Araucaria araucana K. Koch. – Şili Arokaryası / Maymun Çıkmazı
2. Araucaria heterophylla Salisb. – Salon Arokaryası

CEDRUS (SEDİR)

Sedirler, iğne yapraklı herdem yeşil Pınaceae familyasındandırlar. Ortalama 1000 yıllık ömre sahip ağaçlardır.

1. Cedrus atlantica Endl. – Atlas Sediri
2. Cedrus atlantica ‘Glauca pendula’ – Sarkık Dallı Mavi Atlas Sediri
3. Cedrus atlantica Manetti – Atlas Sediri
4. Cedrus brevifolia – Kıbrıs Sediri
5. Cedrus deodora – Himalaya Sediri
6. Cedrus libani – Lübnan Sediri

CHAMAECYPARIS (YALANCI SERVİLER)

Pul yapraklı 6 türü bulunan Pinaceae familyasındandırlar.

1. Chamaecyparis lawsoniana – Lawson Yalancı Servisi
2. Chamaecyparis lawsoniana ‘Ellwoodii’ – Elvudi

CRYPTOMERIA (JAPON KADİFE ÇAMI)

Her dem yeşil iğne yapraklı ağaçlardır.

1. Cryptomeria japonic D. Don. – Japon Kadife Çamı
2. Cryptomeria japonica ‘Elegans’ – Narin Görünüşlü Japon Kadife Çamı

CUPRESSACEAE

Bu familya 15 cinsi ve 140 kadar türü ihtiva eder. Güney ve Kuzey yarım kürenin ormanlarında geniş yayılış gösterir. Bu familya mensuplarından Juniperus (Ardıçlar) yaklaşık 60 türle temsil edilir.

 Bu familya kozalak yapısına göre üç alt familyaya ayrılır:
1. Thujoideae: Kozalak eksenine karşılıklı olarak dizilmiş olan kozalak pulları (karpeller) biri birini kiremitvari örtmüştür. (Thuja, Biota, Calocedrus, Libocedrus, Thujopsis)
2. Cupressoideae: Odunsu olan kozalak pulları kalkan şeklindedir ve bunlar kozalak eksenine karşılıklı olarak dizilir, yan kenarları biri birinin üstünü kapatmaz, yan yana durur; açılır dağılmaz. (Cupressus, Cupressocyparis, Chamaecyparis)
3. Juniperoideae: Hiçbir zaman açılmayan etli, üzümsü kozalak yaparlar. Kozalak pulları üçlü çevrel veya karşılıklı dizilmişlerdir. (Juniperus, Arceuthos)

CUPRESSUS (SERVİLER)

Her dem yeşil ağaç, ağaççık veya çalı formlu bitkilerdir. Pul yapraklıdırlar.

1. Cupressus sempervirens – Adi Servi / Akdeniz Servisi
2. Cupressus arizonica – Arizona Servisi
3. Cupressus goveniana – Kokulu Servi / Limon Servisi
4. Cupressus macrocarpa – Monteri Servisi / Büyük Kozalaklı Servi

CUPRESSOCYPARIS (MELEZ SERVİLER)

Serviler ile yalancı servilerin doğada çaprazlanmasından ortaya çıkmış olan melez bir cinstir.

1. Cupressocyparis leylandii – Leylandii Melez Servisi

JUNIPERUS (ARDIÇLAR)

Ağaç, ağaççık, çalı ve bodur çalı formlu geniş yayılış bölgesine sahiplerdir. İğne veya pul yapraklıdırlar.

1. Juniperus chinensis – Çin Ardıcı
2. Juniperus chinensis ‘Stricta’ – Sütun Formlu Çin Ardıcı
3. Juniperus communis – Adi Ardıç / Avrupa Ardıcı
4. Juniperus excelsa – Boylu Ardıç / Boz Ardıç
5. Junıperus foetidissima – Kokulu Ardıcı
6. Juniperus horizontalis – Yatık Ardıç
7. Junıperus oxycedrus – Katran  Ardıcı
8. Junıperus phoeniceae – Finike Ardıcı
9. Juniperus sabina  – Sabin Ardıcı

PICEA (LADİNLER)

1. Picea abies – Avrupa Ladini
2. Picea orientalis – Doğu Ladini
3. Picea glauca – Ak Ladin
4. Picea pungens – Mavi Ladin

PINUS (ÇAMLAR)

Tür zenginliği açısından ibreliler içinde en zengin olanı ve en önemlisidir.

1. Pinus brutia – Kızıl Çam
2. Pinus griffithii – Ağlayan Çam
3. Pinus nigra – Kara Çam
4. Pinus slyvestris – Sarı Çam
5. Pinus halepensis – Halep Çamı
6. Pinus pinea – Fıstık Çamı
7. Pinus pinaster – Sahil Çamı
8. Pinus radiata – Monteri Çamı

THUJA (MAZILAR)

Ağaç veya çalı halinde yetişen 6 tane tür ile temsil edilmektedir.

1. Thuja orientalis – Doğu Mazısı
2. Thuja orientalis ‘Elegantissima’ – Altuni  Mazi
3. Thuja plicata  – Boylu Mazı

TSUGA (PINACEAE)

Avrupa ve ülkemizde doğal olarak yetişmezler ancak ülkemizde yetiştirilen türleri mevcuttur. Yaklaşık olarak 10 tene türü bulunan bir cinstir.

1. Tsuga canadensis – Kanada veya Doğu Tsugası

Türkiye Bitkileri: GENİŞ YAPRAKLI AĞAÇLAR, AĞAÇÇIKLAR VE ÇALILAR

ACACIA (AKASYALAR)

Baklagiller familyasında yer alan Acacialar hızlı büyür.

1. Acacia cyanophylla Lindl. – Kıbrıs Akasyası
2. Acacia dealbata Link – Gümüşi Akasya / Adi Akasya
3. Acacia farnesiniana Willd – Kokulu Mimoza
4. Acacia karroo Hayne – Dikenli Akasya
5. Acacia retinoides Schltr. – İzmir Mimozası

ACER (AKÇAAĞAÇLAR)

Ağaç, ağaççık veya  formlu 100’ü aşkın tür içeren. Ülkemizde dahil Kuzey Yarım Kürede yetişir.

1. Acer negundo L. – Dişbudak Yapraklı Akçaağaç
2. Acer negundo ‘Variegata’ – Alacalı Akçaağaç
3. Acer palmatum Thunb. – Çınar Yapraklı Akçaağaç
4. Acer pseudoplatanus L.- Dağ Akçaağacı

AESCULUS (ATKESTANESİ)

Genellikle ağaç ve ağaççık formundadırlar 25’e yakın türü vardır. Geniş tepe yapısı oluştururlar.

1. Aesculus carnea – Pembe Çiçekli Atkestanesi
2. Aesculus carnea ‘Hayne – Kırmızı Çiçekli Atkestanesi
3. Aesculus hippocastanum – Beyaz Çiçekli Atkestanesi

AILANTHUS (KOKARAĞAÇ/CENNET AĞACI)

Kışın yapraklarını döker. Dünyada 7 türü bulunmaktadır. Ülkemizde 1 tanesi yetiştirilir.

1. Ailanthus altissima – Kokar Ağaç

ALBIZZIA (GÜLİBRİŞİM)

Asya, Avustralya ve Afrika’da tropik ve subtropik bölgelerde yetişen ağaç ve ağaççıklardır.

Albızzıa julibrissin – Gülibrişim/İpek Ağacı

BETULACEAE (HUŞGİLLER)

6 cinsi bulunan Betulacea familyası 100 kadar türü yaprak dökmektedir ve Kuzey Yarım Kürenin ılıman ve serin bölgelerinde orman alanları oluşturmaktadır.

Betulaceae familyası, meyvenin yapısına, erkek ve dişi çiçeklerde çevre yaprağın (perianth) bulunup bulunmadığına göre Betuleae, Coryleae diye iki alt familyaya ayrılır. (Betula -Huşlar-, Alnus -Kızılağaçlar-, Carpinus Gürgenler. Ostrya Kayacıklar-, Coryllus – Fındıklar-).

BETULA ( HUŞ)

Kuzey Yarım Kürede; Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika da yaklaşık 40 kadar türü ulunmaktadır. Bunların 4 tanesi ülkemizde yetişir.

1. Betula pendula – Akhuş / Salkım Huş
2. Betula pendula ‘Tristis’ – Sarkık / Siğilli Huş
3. Betula Pendula ‘Youngii’ – Sarkık Dallı Huş
4. Betula lutea – Sarı Huş / Altuni Huş

CARPİNUS (GÜRGEN)

Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika da doğal olarak yetişen 26 tane türü bulunur. Bu türlerin 2 tanesine ülkemizin değişik bölgelerinde rastlanır.

1. Carpinus betulus – Adi Gürgen
2. Carpinus orientalis – Doğu Gürgeni

CATALPA (SİGARA AĞACI)

Bazı türleri herdem yeşil Kuzey Amerika ve Batı Hindistan ile Doğu Asya’da yetişen 10 türü bulunur.

1. Catalpa bignonioides – Sigara Ağacı

ULMACEAE

Başta Ulmus, Celti, Zelkova olmak üzere yaklaşık 15 tane cinsi bulunan bu familyanın 150’ye yakın türü bulunmaktadır.

CELTİS (ÇİTLENBİK)

Kışın yaprak döken veya tropik-subtropik bölgelerde herde yeşil ağaç ve ağaççıklardır.Ülkemizde birkaç türü doğal olarak yetişir.

1. Celtis australis – Adi Çitlembik
2. Celtis caucasica – Kafkas Çitlembiği
3. Celtis tournefortii – Doğu Çitlembiği

CERCIS (ERGUVAN)

Güney Avrupa’da Batı Asya ve Amerika’da özellikle Akdeniz kuşağında ki maki formasyon Erguvan cinsinin 7 türü vardır.

Cercis siliquastrum – Erguvan

ELEAGNUS (İĞDE)

İğdeler Güney Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’da ülkemizde de yetişir ve yetiştirilirler. Ağaççık ve ya  çalı formunda 10 kadar türü bulunmaktadır.

1. Eleagnus angustifolia – Adi İğde/ Kuş İğdesi
2. Eleagnus ebbingei ‘Limelight’ – Çalı Formlu İğde

EUCALYPTUS (SITMA AĞACI)

Çoğunlukla Avustralya ve Tasmanya da yetişen yaklaşık 600 tane türü ve varyetesi bulunan ağaç, ağaççık ve çalı formlu bitkilerdir.

1. Eucalyptus camaldulensis Dehnh. – Okaliptüs/Sıtma Ağacı
2. Eucalyptus cinerea – Yuvarlak Yapraklı Okaliptüs
3. Eucalyptus globulus – Mavi Okaliptüs/ Mavi Sıtma Ağacı

FAGACEAE (KAYINGİLLER)

Fagaceae familyasının 6 cins (Fagus, Quercus, Castanea, Castanopsis, Lithocarpus, Nothofagus) ve bu cinslerin her iki yarım kürenin subtropik ve serin bölgelerinde ormanlar kuran 600 kadar türü vardır. Amerika, Avrupa, Uzak Doğu Asya ile Türkiye’de ormancılık yönünden en önemli yapraklı ağaçlarıdır.

FAGUS (KAYIN)

1. Fagus orientalis – Doğu Kayını
2. Fagus sılyvatica – Avrupa Kayını

QUESGUS (MEŞE)

1. Quercus coccifera L.- Kermes Meşesi
2. Quercus ilex L. – Pırnal Meşesi
3. Quercus robur – Saplı Meşe
4. Quercus suber L. – Mantar Meşesi
5. Quersus palustris – Bataklık Meşesi

CASTANEA (ANADOLU KESTANESİ)

1. Castanea savita – Anadolu Kestanesi

FİCUS (İNCİR)

1. Ficus carica L. – İncir
2. Ficus microcarpa Desf. – Fikus

FRAXINUS (DİŞBUDAK)

1. Fraxinus excelsior L. – Adi Dişbudak
2. Fraxınus ornus – Çiçek  Dişbudağı
3. Fraxinus velutina – Geniş Yapraklı Dişbudak

LAURUS (DEFNE)

Akdeniz bölgesinde L. nobilis ve Kanarya adalarında L. canariensis yetişen iki türü vardır. Her dem yeşil ağaç veya ağaççıklardır.

Lauris nobilis – Akdeniz Defnesi

LIQUIDAMBAR (SIĞLA/GÜNLÜK AĞAÇLARI)

Kuzey Amerika, Güneybatı ve Doğu Asya da yetişen türleri bulunmaktadır. Liquid ambar ülkemizde endemik türler listesinde bulunur.

Liquidambar orientalis – Sığla Ağacı/Anadolu Sığlası

MAGNOLIA (MANOLYA)

Kışın yapraklarını döken veya her dem yeşil yaklaşık 35 türü bulunmaktadır.

1. Magnolia grandiflora – Manolya
2. Magnolia liliflora – Küçük Çiçekli Yaprak Döken Manolya
3. Magnolia soulangiana – Yaprağını Döken Manolya

OLEA (ZEYTİN)

Her dem yeşil çok dallı ağaçlardır.,

Olea europaea – Zeytin

PLATANUS (ÇINARLAR)

Kuzey Amerika’dan Güneydoğu Avrupa’ya ve Ön Asya’ya kadar geniş bir yayılış gösteren çınarların 6-7 tane türü vardır.

1. Platanus occidentalis – Amerikan Batı Çınarı
2. Platanus orientalis – Doğu Çınarı

ROBINIA (YALANCI AKASYA)

Kuzey Amerika ve Meksika kökenli yalancı akasyaların 20 kadar türü bulunmaktadır.

1. Robinia hispida – Kırmızı Çiçekli Akasya
2. Robinia pseudoacacia – Adi Akasya

SALICACEAE

Bu familyanın Salix, Populus, ve Chosenia gibi üç cinsi vardır, bu cinslere ait 335 kadar taksonu Kuzey Yarım Kürenin ılıman ve soğuk bölgelerinde geniş yayılış gösteren doğal topluluklar kurarlar.

SALIX (SÖĞÜTLER)

Ağaç ağaççık veya çalılardan oluşurlar. 300’den fazla türü ve alttürü bulunmaktadır. Melez yapma yetenekleri fazladır.

1. Salix alba – Ak Söğüt
2. Salix babylonica – Salkım Söğüt
3. Salix caprea – Keçi Söğüdü
4. Salix matsudana – Tirbişon söğüdü

SOPHORA (SOFORA)

Kuzey Amerika ve Doğu Asya’da yetişen Sofora cinsinin 20 kadar türü vardır, çoğunluğu süs bitkileri olarak park ve bahçelerde yetiştirilmektedir, ender olarak da otsu bitkilerdir. Örneğin S. Alopecuroides ve S. Jaubertii adındaki otsu türler ülkemizde doğal olarak yetişirler.

Sophora japonica – Japon Soforası

SORBUS (ÜVEZ)

Kışın yaprak döker. Kuzey yarımkürenin bir çok bölgesinde yayılış göstermekte olan yaklaşık 85-100 kadar türü mevcuttur.

1. Sorbus aucuparia – Adi Üvez – Kuş Üvezi
2. Sorbus domestica – Adi  Üvez – Gerçek Üvez

TILIA (IHLAMUR)

Kışın yaprak döker. Kuzey Amerika’da 30 kadar türü mevcuttur.

Tilia tomentosa – Gümüşü Ihlamur
Tilia grandiflora – Büyük Yapraklı Ihlamur

ARECACEA (PALMİYELER)

1. Chamaerops humulis – Bodur Akdeniz Palmiyesi
2. Phoenıx canariensis – Kanarya Adaları Hurması
3. Washingtonia filifera – Pamuk Palmiyesi

Türkiye Bitkileri: SÜS ÇALILARI-SARMAŞIKLAR-YER ÖRTÜCÜLER

Abelia grandiflora – Güzellik Çalısı
Aralia japonıca – Japon Aralyası
Arbutus andrachne – Sandal Ağacı
Arbutus menzıesii – Madrone
Arbutus unedo – Kocayemiş  
Buxus mıcrophylla – Küçük Yapraklı Şimşir
Buxus sempervirens – Adi Şimşir
Callistemon citrinus Stapf – Fırça Çalısı
Callistemon viminalis – Fırça Çalısı
Calycanthus floridus – Karolin kalikantusu
Camellıa japonica – Japon Kamelyası
Campsıs radicans – Acemborusu
Chaenomeles japonica Thunb. – Bahar Dalı
Cortaderia sellona – Bataklık Sazı / Kortederya
Cotinus coggyria Scop.- Peruka Çalısı / Boyacı Sumağı
Cotoneaster dammeri Schneid. – Yayılıcı Kotoneaster
Cotoneaster horizontalis Decne -Dağ Muşmulası
Cotoneaster lacteus Sm. – Yaprak Dökmeyen Dağ Muşmulası
Eleagnus angustifolia L. -İğde
Eleagnus ebbingei ‘Limelight’ -Çalı Formlu İğde
Erica carnea L. – Funda
Euonymus fortunei Turcz. -Yayılıcı Taflan
Euonymus japonica ‘Aurea’ -Altuni Taflan
Euonymus japonica L. -Taflan
Forsythia intermedia Zab. -Altın Çanak
Gazania rigens leucolaena L. – Yayılıcı Gazanya
Gazania splendes – Koyungözü
Hedera canariensis Willd. -Orman Sarmaşığı
Hedera helix – Kaya Sarmaşığı
Hibiscus rosa sinensis L. -Japon Gülü
Hibiscus syriacus L. -Hatmi
Hydrangea hortensis – Ortanca
Hydrangea macrophylla – Büyük Yapraklı Ortanca
Jasminum mesnyi Hance. – Sarı Çiçekli Yasemin
Jasminum officinale L. – Beyaz Çiçekli Yasemin
Kerria japonica DC. – Keriya
Lagerstroemia indica L. – Oya Ağacı
Lantana camara L. – Çalı Mine
Lantana montevidensis Briq. – Yayılıcı Çalı Minesi / Bodur Çalı Minesi
Lavandula angustifolia Mill. – Lavanta
Ligustrum japonicum Thunb – Adi Kurt Bağrı
Ligustrum ovalifolium Hassk. – Minyatür Yapraklı Kurt Bağrı
Ligustrum ovalifolium ‘Variegatum’ – Alaca Yapraklı Ligustrum
Lonicera japonica L. – Hanımeli
Lonicera tatarica L. – Çalı Hanımeli
Mahonia aquifolium Nutt. – Mahonya
Mahonia fortunei Lindl. – İnce Yapraklı Mahonya
Mahonia media – İri Yapraklı Mahonya
Nandina domestica Thunb. – Japon Yasemini
Nerium oleander L. – Zakkum
Nerium oleander ‘Variagatum’ – Alacalı Zakkum
Parthenocissus quinquefolia – Amerikan Sarmaşığı
Parthenocissus tricuspidata Sieb – Amerikan Sarmaşığı
Pittosporum tobira ‘Nana’ – Bodur Pitosporum
Pittosporum tobira Thunb. – Boylu Pitosporum
Pittosporum tobira ‘Variegata’ – Alacalı Pitosporum
Punica granatum L. – Nar
Punica granatum ‘Nana’ L. – Süs Narı
Pyracantha coccinea ‘Nana’ – Bodur Ateş Dikeni
Pyracantha coccinea Roem. – Ateş Dikeni
Rosmarinus officinalis L. – Biberiye / Kuş Dili
Rosmarinus officinalis ‘Prostratus’ – Bodur Biberiye / Bodur Kuş Dili
Sambucus nigra ‘Aurea’ – Altuni Mürver
Sambucus nigra L. – Mürver
Santolina chamaecyparissus L. – Santolin
Spirea japonica L. – Kırmızı Çiçekli Keçi Sakalı
Spirea vanhouttei Zab. – Keçi Sakalı
Styrax officinalis L. – Kara Günlük
Syringa vulgaris L. – Leylak
Tamarix juniperina – Ilgın
Vibirnum opulus L. – Yaprağını Döken Kartopu
Vibirnum tinus L. – Kartopu
Wisteria sinensis – Mor Salkım
Yucca aloifolia L. – Yukka
Yucca filamentosa L. – Avize Yukka

Türkiye Bitkileri elbette bu saydıklarımız kadar değildir. Özellikle otsu formda binlerce tür bulunmaktadır. Elbette bu türlerin hepsini bir yazıya sığdırmak mümkün değildir. Biz bu yazıda Türkiye’nin peyzaj bitkilerini yazmaya çalıştık. Umarız faydalı olmuştur. Daha fazla bitki ve özellikleri için lütfen Bitki Kütüphanemizi ziyaret ediniz.

KAYNAKÇA

Ermeydan, M., Ermeydan, N. 2011, Bahçıvanlık El Kitabı , İstanbul Büyük Şehir Belediyesi, İstanbul Ağaç ve Peyzaj,(sf.29-167)
BITKIVT İstanbul Teknik Üniversitesi Bitki Veri Tabanı, https://www.bitkivt.itu.edu.tr/en/
Türkiyenin Ağaçları, AĞAÇLAR.ORG, http://www.agaclar.org/