Türkiye’de Yetişen 12 (Acer) Akçaağaç Türü ve Özellikleri

This post is also available in: English

Sapindaceae familyasından gelen adlandırması çoğunlukla akçaağaç olarak bilinen ağaç ve çalılardır, genellikle kışın yaprağını döker, yaprakları sürgünlere karşılıklı olarak dizilmiş, tüysü ve lobludur, gövdeleri genç yaşta pürüzsüz, sonrasında çatlaklı haldedir. 132 adet Acer türü bulunur¹. Bu yazımızda en sık karşılaşacağımız Acer türlerini inceleyeceğiz.

Akçaağaç Hakkında Genel Bilgi

Akçaağaç, dünyanın pek çok yerinde yetişebilen ve ülkemizde de bulunan bir ağaç türüdür. Yaprakları ve rengiyle kendine hayran bırakan bu ağaç, kış aylarında yapraklarını döker ve odunsu bitki grubu olarak ağaç ya da ağaççık şeklinde bulunur.

Akçaağaçlar, Sapindaceae familyasına ait olup dünya genelinde 200’den fazla farklı türü bulunmaktadır. Asya toprakları ve Kuzey Yarımküre’de yaygın olarak bulunmaktadır. Sonbahar renklerini üzerinde taşıyan akçaağacın peyzaj değeri oldukça yüksektir ve özellikle Çin ve Japon akçaağaç türleri estetik bir güzellik katmaktadır.

Gölge ağacı olarak kullanılabileceği gibi süs ağacı olarak da dikilen akçaağaçlar, park ve bahçe peyzajlarında sıklıkla kullanılmaktadır. 20 metreye kadar büyüyebilen boyu ve kelebeğe benzeyen meyveleriyle bazı yörelerde “kelebek ağacı” olarak da anılmaktadır.

Akçaağaç Nedir ve Özellikleri Nelerdir?

Akçaağaçlar, sadece güzel bir formu olması nedeniyle ortamları güzelleştirmekle kalmaz, aynı zamanda ağacın odunlarından kaşık yapımı da gerçekleştirilebilir. Bazı müzik aletlerinin yapımında da kullanılan akçaağaç türü, kısa boylu bir ağaçtır ve kış aylarında yapraklarını döker. Ağacın yaprakları, kısa veya uzun saplı olup sade veya tüysü bir yapıya sahiptir. Yaprakları bazıları koparıldığında, süt kıvamında sıvı, yani latex çıkar. Ağacın yaprakları, genellikle beş parçaya ayrılan çanak veya taç yapraklıdır ve açık yeşil veya beyaz-yeşil alaca renklerde olabilir. Ağacın çiçekleri sarı-yeşil renktedir.

Sapindaceae familyasına ait olan akçaağaç, her mevsimde yapraklarının renk değiştirmesiyle göz alıcı bir bitkidir. Genellikle ılıman iklimi ve bol ışığı sever, ancak bazen yarı gölge alanları da tercih eder. Sonbaharda yaprakları sarı ve kırmızı renklerde, yazın ise yeşil tonlarda olur. Akçaağaç, her sene tohum vermez ve tohum verdiği zaman dilimi genellikle sonbahar aylarıdır. Ağacın en sevdiği toprak türü gevşek yapıya sahip topraklardır.

Akçaağaç Türleri:

Akçaağaçlar, tropikal bölgeler dışında, hemen hemen her yerde yetişebilen bir bitki türüdür. Bu ağacın farklı alt kültürleri de vardır. Asya, Avrupa, Kuzey Afrika, Kuzey Amerika ve ülkemizde yetiştirilebilen özellikli bir ağaçtır. Türkiye’de hangi bölgelerde yetiştiği sorusuna bazı türleri Marmara ve Karadeniz’de, bazıları ise Ege, Marmara ve Trakya’da yetişmektedir.

Türkiye’de yetişen türler arasında Tatar akçaağacı, Fransız akçaağacı, ova akçaağaç, çınar yapraklı akçaağaç, dağ akçaağacı, beşparmak akçaağacı, kartopu yapraklı akçaağaç, doğa akçaağaç ve kayın gövdeli akçaağaç türleri yer almaktadır. Kırmızı yapraklı akçaağaç ve dişbudak yapraklı akçaağaç türleri Türkiye’nin her bölgesinde yetiştirilebilirler.

Şimdi Türkiye’de yetişen türleri gelin yakından inceleyelim:

Acer palmatum – Japon Akçaağacı Ve Özellikleri

• Genellikle boylanması 5-6 metre boy yapabilen geniş ve yuvarlak tepe çapına sahip bir akçaağaç türüdür.
• Yaprakları 5 veya 7 loblu açık yeşil olup sonbaharda alev kırmızı renkte çok güzel kızarma renklenmesi görülür ve yaprak döker, yaprak dokusu, rengi, biçimi, gövde ve meyve güzelliği açısından değerlendirilen çok güzel varyete ve formları vardır.
• Çiçekleri kırmızıdır yaprakları gibi, iyi drenajlı ve kireçli topraklar üzerinde güzel bir gelişme gösterirler, korunmuş, yarı gölge ortamlardan hoşlanırlar, soğuk rüzgarlardan ve direk güneş ışığından etkilenirler, kışın sürekli ıslak kalan toprakları sever.
• Peyzaj mimarlığında kaya bahçelerinde ve soliter olarak sıkça tercih edilir, formu ve rengi dolayısıyla beyaz japon bahçelerinde beyaz kumla kontrast oluştururlar.

Acer Saccharinum – Gümüşi Akçaağaç Ve Özellikleri

• 10-15 metre boy yapabilen 15 metre tepe çapına sahip genellikle çok gövdeli hafif sarkık dallı bir akçaağaçtır.
• Yapraklar 5 lobludur lobları derindir, yapraklarının üst yüzü koyu yeşil alt yüzü gümüş rengindedir, Sonbahar mevsiminde çok estetik bir sararma yapar sonrasında yaprağını döker.
• Meyve kanatları tırpan biçimine benzer kanatlar arasında 80° -90° lik bir açı vardır, renkleri kırmızımtırak renktedir yapraklarını döktükten sonra bir süre daha bitkinin üzerinde kalır ve sonra dökülür.
• Rüzgara dayanıksız olan bu tür genellikle akarsu kıyılarında ve su baskınına maruz kalmış alanlarda doğal olarak yetişir, güneşli ve yarı gölge ortamlarda iyi gelişme gösterir, sulak alanlardan hoşlanır.
• Peyzaj mimarlığında genellikle gruplar halinde fonksiyonel olarak tercih edilebilir yahut vurgu elemanı olarak soliter kullanılabilir, otopark ve alle ağacı için tercih edilebilir.

Acer Negundo L. – Dişbudak Yapraklı Akçaağaç Ve Özellikleri

• 15-20 Metreye kadar boylanabilen gevşek yuvarlak bir tepe çapına sahip bir akçaağaç türüdür, çok dekoratif sararma yapmaz, yaprak döker.
• Yapraklar tüysü 3-5-7 yaprakçıktan oluşur ismini de bu yüzden almıştır, tüysü yapraklar değişik formlar gösterir, tam kenarlı düzensiz kaba dişli veya lobludur. Üst yüzü açık yeşil veya tüysü alt yüzü daha çok inçe tüylüdür, yaprak sapı izi sürgünü çepe çevre halkalamışlardır.
• Çiçekler bir cins iki evciklidir, meyve kanatları arasında dar bir açı vardır ”60° -70° gibi ” ağacın üzerinde salkım halinde oldukça sık bulunur tohumları yapraktan sonra dökülür.
• Gençlikte çok hızlı büyür, ışık ihtiyacı fazladır, nemli gevşek topraklarda iyi gelişme gösterir, su baskınlarına ve rüzgar etkilerine dayanıksız olan bu tür kozmopolit bitkilerdendir ” kozmopolit; Anavatanı kuzey Amerika ve Kanada olmasına rağmen dünyada ki diğer ülkelerde doğallaşma yapmasıdır”.
• Kent içi allelerde, yol ağaçlandırmalarında ve ağaçlandırmada fonksiyonel olarak değerlendirilebilir, kuraklığa, kış soğuklarına ve donlara karşı dayanıklıdır.

Acer Rubrum – Kırmızı Akçaağaç Ve Özellikleri

• 20-30 Metreye kadar boylanabilen gevşek tepe çapına sahip dağınık formlu bir akçaağaç türüdür. İlkbahar da açan kırmızı çiçekleri daha sonra oluşan kırmızı meyveleri, çoğunlukla yaprak sapları, sürgünleri ve yapraklarının kırmızı olmasından dolayı bu ismi almıştır.
• Yapraklar 3-5 loblu, lob kenarları düzensizdir, üst yüzü koyu kırmızımsı yeşil alt yüzü mavimsidir, genellikle damarlar boyunca tüylüdür. Çoğunlukla kırmızı renkli 5-10 cm boyunda bir çapı vardır, yapraklar genellikle kırmızımsı bir sonbahar renklenmesi vardır nadir olarak sarı renklenme görülebilir.
• Çiçekler demetler halinde aşağıya doğru sarkar daha çok kırmızı nadiren sarı ve güzel kokulu olup yapraklanmadan çiçek açar, meyve kanatları arasında 70° -80° lik dar bir acı vardır sulak alanları sever yarı gölge ve güneşli ortamda iyi gelişme gösterir, kireçli topraklardan hoşlanmazlar.
• Genellikle soliter vurgu elemanı olarak değerlendirilebilir, renginden dolayı bir çok bitkiyle kontrastlık oluşturulabilir otopark bitki tasarımlarında ve oturma alanlarda gölge yapmak amacıyla için tercih edilebilir.

Acer Tataricum – Tatar Akçaağacı Ve Özellikleri

• Genellikle 4-5 metre boyunda boylu bir çalı, bazen 8-10 metreye kadar boylanabilen küçük bir ağaçtır, yaprakları sade, kenarları lobsuz, ender olarak fazla derin olmayan iki loblu, düzensiz çift katlı dişlidir. Koparılınca süt çıkmaz, her iki yüzü de çıplaktır, damarlar boyunca seyrek tüyler görülebilir sonbaharda güzel bir kızarma gösterir.
• Meyve kanatları bazen kırmızımtırak bir renk alabilir, kanatlar arası çok dar açılıdır, 10 °-45 ° lik bir açı yapar, yoğun salkımlar halinde sarkık değildir.
• Tatar akçaağacı ülkemizde geniş bir yayılış göstermektedir, daha çok ılıman iklim bitkisinden çok yaz-kış sıcaklık farkları ekstrem olan bölgelerde yetişir. İç Anadolu ve Trakya steplere dönük ormanlarda ve doğu Anadolu’nun dere kenarlarında yer alır Afyon, Ankara, Konya, Erzincan, ve Artvin gibi yörelerde yayılışı ile step sınırlarını belirten bir türdür.
• Peyzaj mimarlığında renklenmesinden dolayı alle ağacı ve sonbahar ormanlarında tercih edilebilir, birçok dekoratif kültüvarlara sahiptirler.

Acer Orientale – Doğu Akçaağacı Ve Özellikleri

• Bazen ağaç bazen çalı formunda olup 12 metreye kadar kadar uzayabilir, genellikle yapraklarını döken sonbaharda sararma gerçekleştiren bir akçaağaç türüdür.
• Yaprakları 1-3 cm büyüklüğünde ve sapları 1-2 cm boyundadır, yaprakları üç loblu, sığ loblu veya lobsuz olabilir, yaprak kenarları düz veya çok az dişli olup deri gibi sert ve tüysüz, üst yüzü yeşil alt yüzü açık yeşildi.
• Çiçekler dik kurullar oluşturur, çiçeklenme yaprakla birlikte açmaya başlar meyveler kanatlı yapışık iki gruplar halinde sarkıktır. Kanatlar 1-1,5 cm uzunluğunda birbirine paralel veya dar açılıdır.
• Kuru orman alanlarında münferit olarak veya küçük topluluklar halinde bulunur, 100-1350 yükseltiler arasında görülebilir, direnç gösterebileceği sıcaklık değerleri -15 ° ile 40° arasında yaşayabilir. Kireçsiz kahverengi toprağında iyi gelişme gösterir , Türkiye de doğu Akdeniz bölgesinde yayılış gösterir.
• Kullanımı daha çok fonksiyonel ağaçlandırmalarda tercih edilebilir.

Acer hyrcanum – Toros Akçaağacı Ve Özellikleri

• 5-6 Metre boyunda boylu bir çalı veya 10-12 metreye kadar boylanabilen geniş tepeli geniş tepeli, sık dallı, düzgün gövdeli bir akçaağaç türüdür.
• Yapraklar 5 loblu hemen hemen yaprak ayasının yarı boyundadır, 2-10 cm uzunluğundaki yaprak saplarının sürgün üzerindeki izleri birbirine temas etmiş bir durumdadır, yapraklar sonbaharda çok güzel bir kızarma gösterir, meyve kanatları birbirine paralel veya 80 °-180° lik bir acı yapar
• Ülkemizde 600-1200 metre rakımları arasında geniş yayılım gösteren bu tür ve alt türleri Kuzey, Batı ve Güney Anadolu ormanlarında bulunur.
• Peyzaj mimarlığında daha çok sonbahar renklenmesi için tercih edilebilir alt türleri yaygın bir yayılış gösterdiği için bitkilendirme tasarımında bitki çeşitliliği sunar.

Acer Platanoides – Çınar Yapraklı Akçaağaç ve Özellikleri

• 20 Metreye kadar boylanabilen, sık dallı geniş yuvarlak tepeli bir ağaçtır, sürgün ve tomurcukları enine kesildiğinde süt görünümünde bir sıvı salgılar ” lateks”
• Yapraklar 5 lobludur, loblar sivri uçlu ve her lob ayrıca birkaç adet sivri uçlu lobcuklara ayrılır her lob arasında geniş oyuntular bulunur, her iki yüzü de çıplaktır, alt yüzü parlaktır, karşılıklı iki yaprak sapı izi uç kısımlarından birbiri ile temas ederek aralık bırakmaz , yaprak saplarının sürgüne bıraktığı izler V şekilde olup üzerinde 3 adet iletim demeti izi vardır. sonbaharda sararma görülür ve yaprak döker.
• Çiçeklenme yapraklanmadan önce olur meyveleri basık tüysüz ve kanatları arasında oldukça geniş bir acı vardır.
• Sıcağa ve soğuğa toleransı yüksektir, şehir gazlarına ve rüzgara dayanıklıdır, bol güneş alan yerlerden hoşlanır
• Dayanıklılığı ve formundan dolayı peyzaj mimarlığında pek çok alanda tercih edilebilir.

Acer Pseudoplatanus L. – Dağ Akçaağacı Ve Özellikleri

• 25-30 Metreye kadar boylanabilen nadiren 40 metre boyuna ulaşabilen düzgün gövdeli yuvarlak geniş tepe çapına sahip bir akçaağaçtır.,
• 10-15 Metre gövde çapı yapabilir, sürgünler oldukça kalın ve çıplaktır üzerinde çıplak gözle görülebilecek büyüklükte bol lentiseller bulunur. Ülkemizde doğal yayılış gösteren akçaağaçlar içerisinde en büyük tomurcuklu olanıdır
• Yapraklarının ayası 8-12 cm büyüklüğünde 5 loblu lobların kenarları kaba dişlidir, yaprak sapı izleri arasında bir boşluk vardır, bir çok türün aksine süt çıkmaz, 15 cm uzunluğunda bir sapı vardır, yaprağın üst yüzü koyu yeşil ve tüysüz alt yüzü mavimsi yeşil renktedir, sonbaharda sarımtırak kırmızı bir renk alır.
• Gençlikte hızlı büyüyen bu tür kurak ve alçak yükseltilerde kuzey ve güney doğuya bakan serin yamaçları tercih eder, yüksek ve nemli alanlarda ise güneye bakan kalkerli sıcak bakıları tercih eder. İyi drenajlı derin balçıklı kumlu topraklarda iyi gelişme gösterir, kazık kök yapar rüzgara karşı dayanıklıdır.
• İyi bir park ağacıdır, kaligrafik ağaç olarak soliter veya gruplar halinde kullanılabilir geniş bir tepe çapı oluşturduğu için iyi bir geniş yol ve ve cadde bitkisidir, rüzgar perdesi tesislerinde karayolu şevlerinde fonksiyonel olarak kullanılabilir.

Acer Cappadocium – Beşparmak Yapraklı Akçaağaç Ve Özellikleri

• 20-25 Metreye kadar boylanan dolgun ve düzgün gövdeli sık dallı yuvarlak tepeli bir akçaağaç türüdür, 25-30 yaşlarına kadar kabuk düz ve çatlaksız olduğu halde sonradan boyuna çatlaklar oluşmaya başlar.
• Sürgünler çıplak önceleri elma yeşili daha sonraları yeşilimtırak esmer renk alırlar daha ilerleyen yaşlarda açık gri renge dönerler.
• Yaprak sapı 3-12 cm uzunluktadır ve tamamen çıplaktadır, koparıldığın da süt kıvamında bir salgı çıkar sap hemen hemen yuvarlaktır iki yaprak sapının sürgün üzerinde bıraktığı izlerin uçları birbirleri ile temas halindedir. Yaprak ayası 5-7 lobludur her bir lob tam kenarlı yumurtamsı üçgen biçimde damla uçludur, yaprak 4-10 cm boyunda 8-16 cm genişliğindedir, her iki yüzü de çıplaktır bununla beraber alt yüz damarların birleştiği yerde küçük tüy demetleri bulunur yaprağın üst yüzü koyu yeşil alt yüzü cilalanmış gibi parlak açık yeşildir, çiçekler yapraktan önce görülür.
• Meyve kanatları uca doğru genişler meyvenin iki kanadı arasında genellikle 110°-140° lik bir geniş açı vardır.
• Genel olarak hava rutubeti oldukça yüksek ve toprağı taze ve serin rutubet derecesinde olan yetişme muhitlerinde görülür, gölge ağacıdır.

Acer Campestre – Ova Akçaağaç Ve Özellikleri

• Genellikle 10-20 metre arasında boylanan yuvarlak tepeli sık dallı bir ağaçtır kabuk gençlikte düzgün yaşlanınca çatlak bir durum alır.
• Yapraklar koparılınca süt çıkartır, sapın sürgüne bakan tarafı çok hafif olukludur, yapraklar genellikle 3 loblu daha çok tam kenarlı ve uçları küttür loblar bazen 2.derecede lobcuklarına ayrılır.
• Sonbaharda sarı veya kırmızımsı sarı renklerde bir renklenme gösterir meyve çiftinin kanatları arasında 180°lik bir açı vardır ve bu tür diğerlerinden kolayca ayırt edilebilir.
• Büyümesi diğer türlere göre daha yavaştır gölgeye dayanır, sıcaklık isteği fazladır kök ve kütük sürgünlerinden de üreyebilir.
• Kireçli topraklara ve rüzgara olan bu tür kumlu-killi veya killi-balçık topraklarda da yetişebilir nem isteği fazladır ancak durgun suyu sevmez , ülkemizde Trakya Marmara bölgesi, Batı ve Doğu Karadeniz bölgesinde yayılış gösterir. Türkiye’nin doğal türüdür.

Acer Saccharum – Şeker Akçaağacı Ve Özellikleri

• 30-40 Metre boylarında 8-10 metre tepe çapı yapan gevşek tepeli sık dallı bir akçaağaç türüdür, genel görünüm itibariyle çınar yapraklı akçaağacı benzer.
• Yaprakları 8-10 cm büyüklüğünde düzensiz 3-5 loblu loblar sivri uçludur, yaprakların üst yüzü açık yeşil alt yüzü de açık yeşil ve tüysüzdür sonbaharda sarı, turuncu ve kırmızımtırak çok güzel bir kızarma gösterir meyve kanatları genellikle birbirine paraleldir.
• Hızlı gelişen bir türdür, güneşli ve yarı gölge alanlardan hoşlanırlar, gölgeye toleranslıdır, rüzgara dayanıklı değildir, derin iyi drenajlı topraklardan hoşlanır
• Vatanı Kuzey Amerika ve Atlas okyanusu olup ülkemizde Ege, Marmara ve Karadeniz bölgesinde değerlendirilebilir.