Yağmur Bahçesi Nasıl Yapılır?

Yağmur bahçeleri yazı serimizin ilk yazısında Yağmur Bahçesi Nedir, Nerelerde Kullanılır, Faydaları Nelerdir gibi konuları işlemiştik. Bu yazımızda ise Yağmur Bahçesi Nasıl Yapılır konusunu sizler için araştırdık..

Yağmur Bahçeleri

Günümüzde çevre sorunlarının başında gelen küresel ısınmaya bağlı olarak ortaya çıkan iklimsel değişimlerle birlikte, kentlerin doğal su döngüsünde farklılıklar görülmektedir. Kentlerde sıcaklığın artmasıyla, daha hızlı buharlaşma ve su tutmaya bağlı olarak ani ve şiddetli yağışlar yaşanmaktadır. Ani ve şiddetli yağışlar, yağmur suyunun bölgeden hızla uzaklaştırılmasıyla çok az miktarda sızma sonucunda taşkın ve sel sorunlarına yol açmaktadır.

• 

Düzensizleşen yağışlar, su basmasına neden olmadan yere ve çatılara düşen yağmur suyunun hızlı ve verimli bir şekilde tahliyesini gerektirmektedir. Söz konusu bu tahliyenin; yağmur suyunu drenaj yapıları olan alanlardan geleneksel yöntemlerle uzaklaştırılmasının yerine, yüzey akışını yavaşlatacak ve sızmayı artıracak uygulamalarla uzaklaştırılması son derece önemlidir. Bu kapsamda kentsel alanlarda, yağmur sonrası ortaya çıkan yüzey akışını kontrol altına alabilmek için çeşitli uygulamalar geliştirilmiştir. Doğa dostu, basit ve etkili uygulamaların başında yağmur suyu bahçeleri gelmektedir.

• 

Yağmur Bahçesi Nedir?

Yağmur bahçeleri, konut bahçesinden daha geniş alanlara farklı oranlarda uygulanabilen yüzey akışının yönlendirildiği, yağmur miktarına göre, çeşitli bitki ve materyallerle (taşlar, yongalar vb.) düzenlemelerin yapıldığı estetik alanlardır. Yağmur bahçesinin en temel özelliği; yağmur sonrası yüzeysel akışa geçen fazla yağışın tutularak, erozyon, sel, taşkın ve su kirliliğine neden olmadan yer altına emilimini sağlamaktır. Bu durum, yer altı su seviyesinin beslenmesine ve dolayısıyla su döngüsüne de olumlu yansımaktadır. Kentsel alanlarda yağmur bahçesinin uygulanması, son derece kolay ve ekonomik olmasının yanı sıra, yağmur suyu yönetimi açısından da oldukça etkilidir.

Gelin şimdi hep beraber Yağmur Bahçesi Nasıl Yapılır sorusunun cevabı olarak hazırladığımız yağmur bahçesi hazırlama kılavuzunu inceleyelim.

1- Hazırlık Aşaması

Yağmur bahçesi uygulamasında yağmur suyundan bahçe sulama için suyun toplanacağı alanı seçmek önemli bir husustur. Bunun için temiz yağmur suyunun çatıdan toplanacağı varsayılarak; çatıdaki suyun toplanma sisteminin, yağmur suyu toplama olukları (çatı olukları), yağmur suyu taşıma sistemleri (borular), filtreleme ve dağıtım sistemleri göz önüne alınarak kurgulanması gerekmektedir. Bir yağmur bahçesinin yüzey alan büyüklüğü, tüm drenaj havzası büyüklüğünün %3’ü ile %10’u arasında değişmektedir. Yağmur bahçesinin tasarımsal olarak genel formuna bakıldığında, yüzey akışı bünyesinde tutabilmesi için bir hücreyi aynı zamanda bir fasulyeyi andıran yapıda olduğu görülmektedir.

• 

• 

2- Yağmur Bahçesi Eğimi

Yağmur bahçesi karakteristik olarak 7 cm ile 20 cm arasındaki bir derinlikte (göllenme zonu) yapılmaktadır. 20 cm’den daha derin olan yağmur bahçelerinde göllenme yüzeysel olmayıp, bütün bahçeyi dolduracağından geç süzülme gerçekleşecektir. Bir yağmur bahçesinin derinliğini belirleyen en önemli özellik; uygulanacak alanın eğimidir. Alanın eğimi az olursa, çok toprak kazılmakta ve yağmur bahçesinin ön tarafı ile kenarlarına yığılmaktadır. Diğer yandan, alanın eğimi daha fazla olursa, daha az toprak kazılarak istenilen yağmur bahçesi hacmi de elde edilmiş olmaktadır. Bu bağlamda, uygulama alanında hafif ve uygun bir eğim aranmalı ve kazı işlemleri kolaylaştırılmalıdır. Eğimin %12’den büyük olması durumunda başka bir alan seçimi yapılmalıdır. Yağmur bahçesi olarak kullanılan alanın maksimum eğimi % 12 ve optimal eğimi % 10 olmalıdır.

Öte yandan eğime bağlı olarak derinlik aşağıdaki şekilde saptanmaktadır:

• Eğer alanın eğimi %4’ten az ise, yağmur bahçesinin derinliği 7-12 cm arasında olmalıdır,
• Eğer alanın eğimi %5-7 arasında ise, yağmur bahçesinin derinliği 15-18 cm arasında olmalıdır,
• Eğer alanın eğimi %8-12 arasında ise, yağmur bahçesinin derinliği 20 cm olmalıdır.

• 

• 

3- Yağmur Bahçesi Toprak Yapısı

Uygulama alanındaki toprak bünyesi eğer killi bir yapıda ise, sızma hızının düşük olması nedeniyle, kumlu veya siltli bir toprak bünyesine sahip alana göre daha büyük boyutlarda bir yağmur bahçesi tesis edilmelidir. Bu bağlamda; yağmur bahçesi uygulanacak alanın toprak bünye analizinin yaptırılması, toprağın sızma hızının tespit edilmesi ve sıvı geçirimlilik yönünden test edilmesi oldukça önemlidir. Yağmur bahçesi için kullanılacak toprağın su tutma kapasitesinin tespit edilmesi için 3 ayrı yöntem kullanılabilir. Bunlardan birincisi gözleme dayalı tespit; ikincisi ölçülü çubuk yardımıyla yerinde tespit; üçüncü ise
sayısal veriler yardımıyla yapılan tespittir.

• 

a) Gözleme Dayalı Tespit

Toprak kolaylıkla parçalanabilir ve yumuşak ise bu durum toprağın drenaj kapasitesinin iyi ve toprak yapısının yağmur
bahçesinin yapımına elverişli olduğunu gösterir. Toprağın pürüzsüz olması ve kolayca şekillendirilebilir olması toprağın
kil oranının yüksek olduğunu gösterir. Toprağın drenaj oranını test edildikten sonra yağmur bahçesinin boyutunun belirlenme aşamasına geçilmelidir. Yağmur bahçesi şekli ve sınırları alanda kireç tozu ya da sprey boya yardımı ile belirlenir. Seçilen alan, gelen yüzey akış suyu miktarını taşıyamayacak büyüklükte ise;
-Yağmur bahçesinin beslendiği alanların boyutu küçültülebilir.
-Farklı bir geometrik şekil düşünülebilir.
-Birkaç farklı boyutta yağmur bahçesi tasarlanabilir.
-Mevcut alan elverişsiz ise yeni bir alan bulunabilir.

b) Ölçülü Çubuk İle Tespit

Derinliği 60 cm, çapı 30-60 cm arasında olan bir test kuyusu kazılarak açılan çukur su ile doldurulup ölçülü çubuk
yardımıyla toprağın emme kapasitesi değerlendirilir. Toprağın saatteki emilim hızına göre toprağın drenaj kapasitesini ölçmek için; suyun tamamen boşalmasının ardından toplam cm’yi saate bölerek toprağın drenaj hızı hesaplanmalıdır. Yağışın az olduğu dönemlerde test aralıksız olarak 3 kez tekrarlanmalıdır. 1,27 cm/saat’in altında emilim gösteren topraklar yağmur
bahçesi için uygun değildir. Diğer bir ifadeyle iki gün içinde suyu tahliye etmeyen topraklar geçirgen toprak değildir. Böyle alanlarda yağmur bahçesi planlanmamalıdır.

c) Sayısal Verilerle Tespit

Yağmur bahçesi hazırlanırken ne kadar suyun tutulacağını önceden bilmek için yüzey akış katsayısının göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Yüzey akışı; yağmur, kar ya da diğer kaynaklardan gelen ve toprak ve bitkilerce tutulmayan, derine sızmayan, çukurlarda göllenmeyen, buharlaşmayan, yeryüzünde akışa geçen suyu ifade eder. Yüzey akışından gelen su, toprak tarafından emilmeden yüzeyden eğim yönünde akar. Yüzey akışı katsayısı; yeryüzüne düşen suyun buharlaşmadan ve emilmeden akışa geçme yüzdesidir. Yüzey akış katsayısını; malzeme geçirimliliği, vejetasyon örtüsü ve buharlaşma oranı belirlemektedir.

Yağmur Bahçelerinde Yüzey akış katsayıları;

-Yollar için %90,
-Otlaklar için % 10-25,
-Çatılar için %80-95 (malzemeye göre değişen emilme ve buharlaşmaya bağlı olarak farklılık gösterir),
-Çıplak toprak için %35-55,
-Çakıl için çakılın altındaki toprağın yüzey akışı katsayısına eşittir.

Yağmur Suyu Hasat Hesabı

Yıllık yağış miktarı x Yüzey Alanı x Yüzey akış katsayısı

• 

Dünyadan Yağmur Bahçesi Örnekleri

Özellikle Avrupa ve Amerika gibi gelişmiş ülkelerde birçok yağmur bahçesi örneği görmekteyiz. Yağmur bahçesi nasıl yapılır sorusunun cevabı olarak, seçkin tasarımlardan sizler için bazı uygulama görselleri seçtik:

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Son olarak Yağmur Bahçesi Nasıl Yapılır videosunu izleyelim (İngilizce)

Bu serinin sonraki yazısı: Yağmur bahçesinde kullanılan bitkiler

Faydalanılan Kaynaklar

• Stormwater Management: Rain Gardens, The Department of Soil and Crop Sciences and Texas A&M AgriLife Communications, The Texas A&M System, USA, p. 20.
• Rain Garden Handbook for Western Washington, , Washington State University (WSU), 2013.
• Rutgers Cooperative Extension Water Resources Program and Native Plant Society of New Jersey, 2011
• Konvansiyonel Yağmursuyu Yönetim Sistemleri ile Sürdürülebilir Yağmur suyu Yönetim Sistemlerinin Karşılaştırılması: İTÜ Ayazağa Yerleşkesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Çevre Bilimleri ve Mühendisliği Programı, İstanbul, 191 s. 14
• Müftüoğlu, V., & Perçin, H. Sürdürülebilir Kentsel Yağmur Suyu Yönetimi Kapsaminda Yağmur Bahçesi. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 5(11), 2015.
• Yağmur Hasadı Uygulamalarına Giriş Rehberi: İklim Değişikliğine Uyum Kapsamında Bir Çözüm Önerisi, 2017, Peyzaj Araştırmaları Derneği (PAD)