Hızlı Git
Yeni yıl, yeni hedefler ve yeni umutlarla kendini tam içinde olduğumuz Aralık ayında daha çok hissettirmeye başlar. Birçok kültür, değişen takvimi coşkulu kutlamalarla karşılarken bizim için artık bir simge haline dönüşmüş ağacını süsler: “Yılbaşı Çamı“. Yüzyıllardır süregelen bir geleneğin parçası olarak ve dekoratif amaçlı süslenen yılbaşı ağaçları birçok kültürde yeni yılın habercisidir. Peki gerçekten çam mı süslenen ağaç, yoksa dilimize yanlış yerleşmiş bir terim mi, birlikte inceleyelim.
Yılbaşı Ağaçlarının Tarihçesi
Yılbaşı ağacı süslemek, aslında Paganların bir ritüeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda yaprakları dökülmeyen, herdem yeşil ağaçları kullanmak çeşitli medeniyetler tarafından ölümsüzlüğün ve devamlılığın simgesi olarak görülmektedir. Örneğin Eski Mısırlılar, Çinliler ve Yahudiler; başta göknar ve çam ağaçları olmak üzere, yaprak dökmeyen birçok ağacı inanışlarına göre süslerlerdi.
Bu süslemeler; kâğıt çiçekler, süs meyveleri, şekerler, plastik toplar, parlak biblolar, kekler, kokulu mumlar ve küçük ışıklar gibi birçok farklı geleneksel süs eşyaları ile yapılır. İlk yılbaşı ağacının 16. yüzyılda Almanlar tarafından Strazburg’da kullanıldığı görülmüştür. Yılbaşı ağaçlarının Kuzey Amerika’daki kullanımının ise 17. yüzyılın sonlarına doğru olduğu düşünülmektedir.
Ülkemizde ise yılbaşı ağacı süslemek Hicri takvim kullanımından Miladi takvime geçişle popüler hale gelmiştir. Türk kültüründeki yeri daha eskilere dayanan bu gelenek için ayrıntılı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Bu süslemeler kimi zaman yapay ağaçlara yapılsa da sadece yılın bu mevsiminde kurulan yılbaşı ağacı pazarlarında canlı ağaçların birçok alıcısı bulunmaktadır. Satın alınan ağaçların, genelde kutlamalar sonrasında yakınlardaki bir ormana veya bahçeye tekrar dikilmesi tavsiye edilmektedir. Avrupa ve Kuzey Amerika’da son 50 yıl içerisinde yılbaşı ağacı üretiminde hızlı bir artış görülmektedir. Günümüzde, yılbaşı ağaçları Avrupa ve Kuzey Amerika’da ormancılık endüstrisinin önemli bir parçasını oluşturan özel ürün olarak görülmektedir.
Peki yetiştirilen, satılan, süslenen ağaçların türleri neler? İnceleyelim;
Yılbaşı ağacı olarak birçok farklı orman ağacı türü kullanılır. Bu türler arasında en popüler ve yaygın olarak kullanılanları ise şunlardır:
- Douglas Göknarı (Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco),
- Fraser Göknarı (Abies fraseri (Pursch) Poir),
- Noble Göknarı (Abies procera Rehd.),
- Balsam Göknarı (Abies balsamea (L.) Miller),
- Nordmann (veya Kafkas) Göknarı (Abies nordmanniana (Stev.) Spach.),
- Norveç Kayını (Picea abies (L.) Karst.),
- Sarıçam (Pinus sylvestris L.),
- Virginia (Jersey) Çamı (Pinus virginiana Mill.)
- Beyaz Çam (Pinus monticola Dougl. ex D. Don).
Günümüzde, Noble Göknarı ve Fraser Göknarı, doğal konik şekilleri, hoş renkleri ve aromatik kokuları, hasatının sonrasında ibrelerini uzun süreli koruyabilmeleri ve süsleri taşıyabilecek kadar güçlü dallara sahip olmaları gibi özelliklerinden dolayı yetiştiriciler tarafından üretimi en çok tercih edilen ağaçlardandır.
Yani aslında yaygın kullanılan tabiriyle “Yılbaşı Çamı”nın aslında çam değil çoğunlukla göknar türleri olduğu görülmektedir. İbreli olan ağaçların tamamına çam demek sıkça düşülen bir yanılgıdır. Yılbaşında süslenen ağacın çamla karıştırılması ise bu yüzdendir.
Akdeniz Havzası ve Türkiye ise 4 farklı Göknar türünün yetişebildiği bereketli topraklardır. Üstelik bu türlerden ikisi ise endemik türlerimizdendir. Türkiye’de yetişebilen göknar türleri ise;
Abies nordmanniana s. bornmuelleriana – Batı Karadeniz Göknarı
Literatürdeki eski adı Uludağ Göknarı olan, gölgeye dayanıklı, donlara duyarlı, 40 metreye kadar boyanabilen ve Türkiye’nin endemik türü olan herdem yeşil bir iğne yapraklı ağaçtır.
Abies nordmanniana s. nordmanniana – Doğu Karadeniz Göknarı
Gölgeye dayanıklı, donlara duyarlı, 50 metreye kadar boylanabilen herdem yeşil bir iğne yapraklı ağaçtır.
Abies nordmanniana s. equi-trojani – Kazdağı Göknarı
Gölgeye dayanıklı, 30 metreye kadar boylanabilen herdem yeşil bir iğne yapraklı ağaçtır.
Abies cilicica – Toros Göknarı
Yarı gölgeye ve soğuklara dayanıklı, 30 metreye kadar boylanabilen ve Türkiye’nin endemik türü olan herdem yeşil iğne yapraklı bir ağaçtır.
Çam ve Göknar Yanılgısı
Genelde Yılbaşı Çamı ismiyle satışı yapılan çoğu türün aslında göknar olduğunu söyledikten sonra çam ve göknarın en ayırt edici özelliği olan iğne yapraklarının farkını da söyleyelim;
Çamların ibreleri uzun ve fotoğraftaki gibi ayrı ayrı konumlanmıştır. Ayrıca çamların kozalakları açılıp dökülebilir.
Göknar ağaçlarının uzun sürgünlere iğne yaprakları teker teker sarmal olarak dizilir. Çam iğne yapraklarından daha kısadır. Göknar ağaçlarının kozalakları açılmaz.
Türleri detaylı tanıdıktan sonra, aslında tüm dünyada süslenen yapma veya canlı ağaçların formunun, yapraklarının göknarla eş olduğunu görebiliriz. Tüm bunların yanı sıra nadiren de olsa ladin ağacı da süslemede kullanılmaktadır.
Kaynakça:
- www.agaclar.org
- www.bilimvegelecek.com.tr
- Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları
