Hızlı Git
Ekolojik Ayak İzi Nedir?
Ekolojik ayak izi insanların aktiviteleri sonucunda ekosistemde bozulan dengenin hesaplanıp ekosisteme geri kazandırılması için gereken miktarı belirlemeye yarayan bir yöntemdir.
İnsanların doğadan talepleri ve bu talepler doğrultusunda doğaya verilen zarar sürdürülebilir geleceği de olumsuz etkilemektedir. Hızlı nüfus artışı, dünyanın taşıma kapasitesinin üzerine çıkmış ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte üretim tüketim dengesi bozulmuş doğa talepler karşısında yetersiz kalmış ve ekosisteminde dengesi bozulmuştur.
20. yüzyılının ortalarında doğaya verilen hasar artık gözle görülebilir bir seviyeye gelmiştir. 1990’ lı yılların başında sürdürülebilirlik savunucusu Mathis Wackernagel ve ekolojist William Rees ekolojik ayak izi kavramını ortaya atıp ekolojik sürdürülebilirliği hesaplamayı amaçlamışlardır.
Ekolojik ayak izi doğaya verilen zararları hesaplamakla kalmayıp bu zararları azaltacak hatta yok edilmesi için çözümler bulunmasını sağlayacaktır. Üretken olan doğal alanların kapasitelerinin ölçülmesini sağlayan bir yöntemdir.
İnsanların doğa üzerine yaptıkları baskı ayak izi kavramı ile simgelenmiştir. İnsanların ihtiyaç ve tercihleri doğa üzerine baskı yapmış bu isteklerin artmasıyla doğal kaynaklar tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmamıza neden olmuştur.
Sürdürülebilirliği ön planda tutan ekolojik ayak izi tüketilen kaynakların yeniden üretilmesini ve atıkların geri dönüşümünü sağlayıp doğaya verilen zararı azaltmak için gereken biyolojik kapasiteyi ölçer. Biyolojik kapasite coğrafi bölgenin yenilenebilir doğal kaynaklarını yıllık olarak üretme kapasitesidir. Kullanabilir kapasite ve kullanılan doğal kaynaklar belirlendiğinde doğa üzerinden karşılanan insan ihtiyaçlarının ekolojik taşıma kapasitesini ne kadar aştığı ve nedenleri belirlenip bunu önlemek için neler yapılabileceği anlaşılabilir.
Ekolojik Ayak İzi Hesaplama
Ekolojik ayak izi nasıl hesaplanır sorusunun cevabı olarak matematiksel bir formül üretilmiştir. Formül şöyledir:
Ekolojik Ayak İzi (ha) = Tüketim x Üretim Alanı x Nüfus
Ekolojik ayak izi birimi hektar olarak belirlenmektedir. Hesaplamada kullanılan tüketim değişkeni malların kullanım ölçüsü olarak ele alınmaktadır.
Ekolojik Ayak İzi Bileşenlerinin Türkiye’deki Durumu
Karbon Ayak İzi, Tarım Arazisi Ayak İzi, Orman Ayak İzi, Yapılaşmış Alan Ayak İzi, Otlak Ayak İzi, ve Balıkçılık Sahası Ayak İzi, Ekolojik Ayak İzi’nin bileşenleri olarak tanımlanıyor.
1- Karbon Tutma Ayak İzi
Okyanuslar tarafından tutulan CO₂ emisyonunun yanı sıra kimyasal süreçlerden ve fosil atıklardan kaynaklanan emisyonların tutulması için gereken orman alanının hesaplanmasıdır.
Türkiye’nin ekolojik ayak izinde en büyük payda karbon ayak izinde olduğu ortaya çıkmıştır. Ekolojik ayak izi toplamının %46-49′ u oranında, kişi başı 1,24-1,36 kha olarak hesaplanmıştır. 1961-2007 yıllarında ekolojik ayak izinde büyüme olmuş en yüksek değer karbon ayak izinde çıkmıştır.
2- Tarım Arazisi Ayak İzi
Gıda, lif, hayvan yemi ve kauçuk üretimi için kullanılan alanın hesaplanmasıdır.
Türkiye’nin tarım alanlarına yönelik talepten kaynaklanan ekolojik ayak izi %35’tir. Kişi başı yaklaşık 0,96 kha olarak hesaplanmıştır. Tarım arazisi ayak izinin büyük çoğunluğu gıda ile geri kalanı ise çoğunlukla tütün üretimi ve devlet harcamalarından kaynaklıdır.
3- Orman Ayak İzi
İhtiyaç duyulan kereste, kağıt hamuru, odun ürünleri ve yakacak odun miktarını karşılamak için gerekli orman alanının hesaplanmasıdır.
Türkiye’de orman ayak izi, ekolojik ayak izi toplamının % 11’i oranındadır. Kişi başı 0,29 kha olarak hesaplanmıştır. 1961 ile 2007 yılı arasında büyümekte olan ekolojik ayak izinde en az büyüme orman ayak izinde gerçekleşmiştir.
4- Balıkçılık Sahası Ayak İzi
İhtiyaç duyulan balık ve deniz ürünlerini temin etmek için gereken tatlı ve tuzlu su alanlarının hesaplanmasıdır.
Türkiye’de balıkçılık sahası ayak izi ekolojik ayak izinin %2’sinden biraz fazlasını oluşturup kişi başına 0,06 kha olarak hesaplanmıştır.
5- Otlak Ayak İzi
Et, süt, deri ve yün ürünleri için hayvancılık yapılan alanın hesaplanmasıdır.
Türkiye’ deki otlak ayak izi ekolojik ayak izi toplamının %3’ ünü oluşturup kişi başı 0,08 kha olarak hesaplanmıştır.
6- Yapılaşmış Alan Ayak İzi
İnsan ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili altyapı ve üst yapı, kapalı alan, konut, ulaşım, endüstriyel yapılar enerji santralleri gibi gerekli alanın hesaplanmasıdır.
Türkiye’ de yapılaşmış alan ayak izi ekolojik ayak izi toplamının %3’ ünü oluşturup kişi başına 0,07 kha olarak hesaplanmıştır.
Ekolojik Ayak İzi Nasıl Azaltılır?
- Enerji üretiminin iyileştirilmesi gerekir. Ekolojik ayak izini artıran en önemli bileşen olan karbon ayak izinin azaltılması amacıyla en büyük destekçi olan fosil yakıtlara bağlılığı azaltan yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırabiliriz.
- Su alanlarının ve kullanılabilir suyun varlığı tüm canlılar ve ekosistem için gerekli olan temel ihtiyaçlardan biri olmasından dolayı sağlık, üretkenlik, sürdürülebilirlik için korunmalı olabildiğince gereksiz tüketimine engel olunmalıdır.
- Doğal kaynakları dengeli kullanmak gerekir. Üretim alanları olan tarım alanları, otlaklar, ormanlar sulak alanlar ve denizlerin sınırlı olduğunu bilerek kullanmalı, temiz ve sağlıklı tutmalı aynı zamanda da atıkları en düşük seviyeye indirmemiz gerekmektedir.
- Nüfusun denetim altında tutulması önemlidir. Nüfus artışı ekolojik ayak izini doğrudan etkileyen en önemli faktörlerdendir. Şehrin, ülkenin, ve dünyanın tamamının kaldırabileceği bir insan kapasitesi bulunmaktadır. Bu kapasite zaten fazlasıyla aşılmıştır. Nüfusun kontrol altında tutulması, insanların bu konuda bilinçlendirilerek hızlı nüfus artışının önüne geçilmesi gerekir.
- Geri dönüşümün yaygınlaştırılması gerekir. Doğal kaynakların yenilenebilirliği, atıkların azalması, üretim için çevreden talep edilen kaynaklar azalırken hammadde sağlanması aşamasında karbon emisyonlarını azaltmak için geri dönüşümün yaygınlaştırılması oldukça önemlidir.
- Doğanın dönüştürebileceği maddeler kullanılarak atıklar ve karbon salınımı miktarı azalacaktır. Doğa tarafından dönüştürülemeyen maddeler yerine geri dönüşümün sağlanabileceği ürünler kullanılmalıdır.
- Ekolojik bilincin geliştirilmesi, dünyaca bütün insanların bu konuda bilgilendirilmesi, ekosisteme verdikleri zararın farkına varmaları ve bunun için önlemler almaları oldukça önemlidir.
Bu yazımızda değindiğimiz konu hepimizi ilgilendirmekle birlikte dikkat etmediğimiz veya farkına varmadan ekosisteme yani dolaylı olarak kendimize ve gelecek nesillere verdiğimiz zararları ortaya koymaktadır. Bizlerde elimizden geldiğince duyarlı olarak ekolojik ayak izinin azaltılmasına katkıda bulunabiliriz.
Çevresel Etki Değerlendirmesi adlı yazımızla da ilgilenebilirsiniz.
Editörün Notu
YARARLANILAN KAYNAKLAR
- Kapak fotoğrafı: unsplash
- https://www.semtrio.com/ekolojik-ayak-izi
- https://www.enerjiportali.com/ekolojik-ayak-izi-nedir-nasil-hesaplanir
- https://www.footprintnetwork.org/content/images/article_uploads/Turkey_Ecological_Footprint_Report_Turkish.pdf
Teşekkür ederim. Sizlere faydalı bilgiler vermek için elimden geleni yapmaya devam edeceğim.
Paylastiginiz degerli bilgiler icin tesekkurler. Calismalatinizda basarilar dilerim.